Аçтахар Плотников: Ej Turӑ, Imin tӑtӑr Cӑvaš cӗlhi. Amin!

Аçтахар Плотников30.10.2007 17:464321 хут пӑхнӑ

"Аминь" пиллев ҫынна пурнӑҫа ырлӑх-телей, тӑнӑҫ-канӑҫ сунать. Ҫак сӑмах тутар чӗлхине ислам тӗнӗпе пӗрле кӗнӗ. "Имин" сӑмах вара тутара тухнӑ чӑвашсемпе пынӑ пулмалла. "Аминь" араб чӗлхине пӗр вӑхӑталлах кӗме пултарнӑ, мӗншӗн тесен ҫак икӗ чӗлхере пӗр тымарсенчен тухнӑ сӑмахсемех ҫӗр-ҫӗр. Апла пулсан пин-пин ҫул ӗлӗк пирӗн несӗлсем пӗр самана арабсемпе ҫума-ҫумӑн пурӑннӑ е вӗсен чӗлхисем пӗр тӑван йӑваран пуҫланнӑ?

Aleksantӑr Vassiljӗf, Hypar

Hajhi avttӑr cӑvaš halӑhӗn irtnӗlӗh taphӑrӗsene pӑtrashtarat'. Mӑhamet tӗnӗ Atӑlşi tӑrӑhne tutarsencen maltan şitnine mannӑ pulӗ.

Arap tӗnne avalhi Pӑlharsem jyshӑnnӑ, tutar urtisem şitse avalhi Pӑlhara vatsan halӑhӑmӑrӑn pӗr ushkӑnӗ tӗnren sivӗnse avalhi jӑlapa purӑnman jӑhtashӗsempe pӗrleshse Atӑlӑn pirӗn jence, Husan tavra şӑlӑnsa julnӑ, tepӗr ushkӑnӗ Mӑhamet tӗnne ӗnense julnӑ pulmalla. Pӑlharta tutar huşalannӑ taphӑrta Mӑhametle pӑlharsem yrlӑh-purlӑh, tӗn jencen tutar puşlӑhӗsene vӗrentnӗ. Pusmӑrşӑsem pӑlharsempe hutshӑnnincen şӗnӗlle cӗlhe, şӗnӗlle halӑh pulsa kajat'. Şӗnӗ tutar halӑhne Raşşej patshisem ujӑrsa ileşşӗ. Tutar teni Mӑhamet tӗnne ӗneneken şyn teni pulsa kajat'. Cӑvashpa Şӗnӗlle Tutar ӗmӗrlӗhe pajlansa kajaşşӗ.

Tutarsen pӑtrashullӑ istorĭjӗ Husan tutarӗsene pajanhi kun kanӑş pamast': vӗsem je Pӑlharsem, je Tutar-Monkolsem? Parӑnnӑ halӑh, je pӑhӑntaruşӑ?

Cӗlhe pӗlӗvӗn texcӗsence Tutar termӑna pitӗ asӑrhansa vulamalla. Hal'hi tutar cӗlhi cӑvashlincen 2-3 pin şul je ytla ta şamrӑkrah, vӑl XIV - XVIII ӗmӗrsence pulsa kajnӑ. Cӑvash cӗlhi vara ytti tӗrӗk cӗlhisencen vatӑrah, hӑsh pӗr ӑscahsem 8 şul kajalla pulsa kajni şincen pӗltereşşӗ.

Şapah ta, Tutar cӗlhinci arapla sӑmahsem Pӑlhar (Cӑvash), je Cakattaj (Vӑtam Asĭri tӗrӗk) cӗlhincen tatӑlsa üknipe kӑna pulma pultaraşşӗ.

"Imin" sӑmah Arapran kӗnӗ, vӑl Turkkӑ cӗlhince te pur - Emin "shancӑklӑ, shiksӗr". Maltan Cӑvash cӗlhince hӑşantanpa pulnine tatsa paras pulat': je Pӑlhar taphӑrӗnce - apla pulsan vӑl Cӑvaššӑn jut mar, je XVII-XVIII-mӗsh Şӗnӗlle Tutar cӗlhie hӑj tӗllӗn vӑjlannӑ samanara.

Amin sӑmah vara cӑvashsen avaltanah pulnӑ pulnah. Avttӑr ӑna vyrӑsla «аминь» tese şyrni cӑvash hӑjne kalleh ikkӗmӗsh sorta hunine palӑrtat' kӑna. Cӑvash jӑli-jӗrki tӗnce tӗnӗsen vitӗmӗpe pulsa kajnӑ - Sartӑsh (Saroastrisӑm), Jutajisӑm, Mӑsӑl'manlӑh, Hristijanlӑh. Tӗrlӗ taphӑrta Cӑvashsen tӗrlӗ nesӗlӗsem (Sӑvar, Hasar, Pӑlhar) tӗrlӗ tӗne kӗnӗ. Avalhi tӗn şyrӑvӗsen cӗlhince cӑvash celhipe pӗr pek sӑmahsem pajtah.

Epir Monkol-Tunkӑssencen pulsa kajni şincen shutlama an vaskӑr. Nikkolajӑf istorĭk kӗnekince, tӗslӗhren, Hun halӑhӗsem Kittaj şyvӑhne Vӑtam Hӗveltuhӑş (Mesoppottam, Papilon) kuşnine uşӑmlӑ kӑtartnӑ. Pirӗn cӗlhe tӗnce nikӗslekensencen tatӑlsa Alttaja ta, Monkola ta, Kapkasa, Palkkana ta şitse kurnӑ. "Hӗvel" (krekle Helio, lattinle Sol), "hu" (vyrӑsla Сам), hӑj (akӑlcanla He) pek sӑmahsem Avalhi Avestӑ şyrӑvӗnce te tӗl pulaşşӗ.

«Amin» sӑmaha kivӗ sӑmahsarsence cӑvashlah Amin tese şyraşşӗ. Vӑl cӑvashsen avalhi jӑla sӑmahӗ. Un pirki ikkӗlenni cӑvasha ӗner sӗm vӑrmantan tuhnӑ halӑh tese shutlani kӑna.

Hal'hi jӑlasӑr Cӑvashsem vyrӑsa mӑnna hursa vyrӑslipe pӗr pek iltӗneken sӑmahsene purne te vyrӑsla şyrasšӑn. Ten, temişe şultan Aleksantӑr Vassiljӗf Kӗneke vyrӑnne Книга tejӗ, Picke vyrӑnne Бочка. Pirӗn aslӑ asatte-annesem cӗlhemӗrpe jӑlamӑra pin-pin şul suma susa uprajanӑ. Cӗlhe cӗrӗlӗhӗ hiseplessince, unpa usӑ kuras kӑmӑl purrince. Ӑšran kileken tasa tujӑma hamӑra pӗcӗke hurtarnipe vӗleres marccӗ.

Ҫӑлкуҫӗ: http://made-in-chuvashia.blogspot.com/2007/10/ej-tur-imin-ttr-cva-clhi-amin.html

Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.

[Комментариле]