Электронлă вулавăш

Санька, чăнкă çырантан хăпарса, урисене çут хĕрринчен усса ларчĕ. Çумри пăри тунисем, кушак сухалĕ пек вăрăм хăлчăкĕсене хускаткаласа, пуçĕсене пăркалаççĕ.

Аякра Сурăм хĕрринчех сурăх кĕтĕвĕ çӳрет. Унта пĕр хĕр кĕлетки куçкалани курăнать.

Санька тек-текех сурăх кĕтĕвĕ еннелле пăха-пăха илчĕ. Кам кĕтет-ши халь çав сурăх кĕтĕвне? Кунтан кĕтӳçĕн тумне те уйăрса илме çук.

Тепĕр самантран сурăх кĕтĕвĕ енчен юрлани илтĕнчĕ:

Çĕн калуша хĕрхенсе,

Вĕттĕн пусма вĕрентĕм.

Çын куласран именсе,

Пуçа чикме вĕрентĕм.

Сухвиех мар-ши?

Сухвие аса илсен, çак тавралăх татах та илемленсе каять… Кунта темĕнле питĕ илемлĕ, тарăн шухăшлă, кăшт хурлăрах кĕвĕ илтĕнме тытăнать. Кашни кĕтесĕн, кашни тавралăхăн хăйĕн кĕвви пур иккен… Ăна сăмахпа калама çук, ăна чун сисĕмĕ çеç туять… Çавна сасăсемпе çеç тытма пулать… Çакна Санька ача чухнех асăрханă, анчах ун чухне вăл ăс-тăна сĕртĕнмесĕрех иртнĕ…

Çак вырăнта ларсан, Санькăпа мĕн ачаранпах темĕнле хурлă аваллăхăн астаракан мерченлĕхĕ чуна пырса сĕртĕнет… Хăйĕн темĕнле хурлăх йĕррин, хурлăх туйăмĕн уçăмлăхĕпе…

Вара сак вырăнта ĕлĕк питĕ чуна хумхантаракан пĕр-пĕр япала — пĕр-пĕр паттăрла ĕç-и е пысăк юрату-и — пулнă пек, анчах ăна халĕ никам та астуман пек, çав ĕç чăнахах пулнине çакăнта ларнăçем ăшра хускалса илекен туйăм çеç систерсе тăрать пек…

Пысăк юрату пулнă пулсассăн… Хĕрĕ вара çак улăхра сурăх кĕтĕвĕ кĕтекен Сухви пек… Ку, паллах, йăпануллă шухăш-ĕмĕт юххи… Пĕр-пĕр опера е симфони пуçламăшĕ…

Шăпах çавăн пек япала çырасшăнчĕ ĕнтĕ Саня. Вăл япала çак вырăнта ларнă чух çуралакан туйăмран тухса тăмалла… Хĕр сăнарĕ те çавах пулмалла… Сухвиех…

Сăнĕ-пичĕ унăн кăшт хурлăрах. Анчах кăмăла тытса илекен, чĕрене çемçетсе ярса, ирĕксĕрех хăй патнелле туртакан хурлăх, туйăмсемпе пуян хурлăх… Чĕрери туйăм-ĕмĕт пуянлăхĕ пурнăçра пур чухне те хăйне килĕшӳлли те тивĕçӳлли тупайманнипе ăвăнса асапланни ун пит-куçĕнче çапла хурлăн йĕрленнĕ пек туйăнать.

Кун пек сăн-пит, чăнах та, туйăмсемпе пуян çыннăн нумай ĕмĕтленнĕ те сахал тупнă, ырлăха ĕмĕтленнĕ те шырлăха ытларах курнă çыннăн, ку мĕншĕн çапла пулнине ăнлансах пĕтереймесен, анчах халĕ хăй мĕн тупнипех ĕмĕрлĕх çырлахсан пулать.

Ун çине пăхсан, хăвна та хурлă пулса каять. Ăна, темшĕн шеллесе, хӳтлĕхе илес килет.

Санька куçĕ умĕнче акă темиçе çул хушши ĕнтĕ çаван пек хĕр тăрать… Ку вăл, паллах, пĕр-пĕр пулас симфони сăнарĕ… Ăс-тăнри, ĕмĕтри сăнар… Санька ăна пурнăçра шырасан — Сухви куç умне тухать…

Сухвин сăн-питĕнче чăвашăн тĕлĕнмелле хăйне евĕр çемçелĕхĕ, мĕнпур чунтан юратма та хурланма, кирлĕ пулсан тарăхма та, кирлĕ пулсан — виçесĕр савăнма та кулма никамран ытла пултаракан темĕнле йĕрĕ, питĕ сисĕмлĕ, пысăк, тарăн чун, çĕр çине тепĕр хут нихçан та çуралма пултарайман хăйне евĕр илемлĕх сисĕнет.

Аякран-аякран шутарса каланă сăмаха та вăл хăй çине илсе пăшăрханассăн, унăн сăнĕ тата хурлăрах пулса каяссăн туйăннипе ун умĕнче ахаль сăмах каласа яма та иккĕлентерет, шухăшлаттарать. Вăл хаваслă чух вара — хавасланмасăр, кулмасăр тӳсме те çук.

Виçĕмçул Санька ялти вăйăсене тухса çамрăксене пĕрре мар купăс каласа сиктернĕ, юрлаттарнă, выляттарнă.

Унта Сухви те пулкаланă.

Вăл кĕскен çеç кулса илнине сӳтсе-тăсса нотăсемпе çырса хурас пулсан, хăех пĕр юрă — таçта кайăк тĕнчине вĕçтерсе каякан хурлăрах юрă кĕвви пулса тăрать. Вăл кĕвĕре вара чăвашăн пĕрчĕн-пĕрчĕн пĕр çĕре пуçтарăнса чăмăртаннă мерченлĕхĕ сиккелет.

Санька чунтан кулакан çынсене курнă пулин те, кулăра çавăн пек илемлĕ сасă ылмашăвĕсен мерченлĕхне никамăнне те асăрхаман. Ку вăл хăйне çеç пӳрнĕ пултарулăн пулĕ Сухвин?.. Ăна вăл хăй асăрхамасть те пулĕ. Тен, Санькăна çеç, музыка çыннине, çапла туйăнать?

Тен, вăл Санька ĕмĕт-шухăшĕнче çеç çавăн пек ӳссе кайнă? Тен, Сухви хăй (чăн-чăн пурнăçрн Сухви) апла мар?

Сухви вăйă картинче юрланине те илткеленĕ Санька. Анчах вăл нихçан та хăйĕн сассине çеç уйăрса илмелле пĕччен юрламан. Юрă пуçламăшĕнче те, юрă вĕçĕнче те унăн сасси илтĕнмен: вăл — хăй сассинчен çын умĕнче вăтанса — чи кайран юрлама пуçланă та чи малтан чарăннă. Юрă варринче хăйĕн сасси çынпа илтĕнмест тенĕ пулас вăл. Ун сасси, чăнах та, ахаль çынна илтĕнсех илтĕнмен. Анчах ахаль çынна илтĕнмен сасă музыка çыннине темĕнле хуллен юрласан та илтĕннине Сухви пĕлмен.

Санька унăн сассине аванах илтнĕ.

Вăйă карти юрланă чух çав ушкăн сассине тутлă яшканах тăвар çитеймен пек туйăнса тăнă пулсан, Сухви юрла пуçласан вара — çав ушкăн сассипех пачах урăх тутă парса — чуна кăмăллăн сăркăлтаракан янрав хутшăннă.

Кунсăр пуçне Санька Сухвие улăхра час-часах курнă. Санька, вăлтасем йăтса, Сурăм шывĕ хĕррине, Каçликка варĕ тĕпĕнчи шыв кукăрне, пулă тытма аннă. Йăпăлтакпа кутан çеç кĕнĕ пулин те, унта ларма кăмăллă пулнă.

…Вăлта хулккине шурă кăпăк карталаса илет, çыран леш енне ларса лиç кайăк юрлать. Хыçра сурăхсем мăштăртаткаласа çыран хăйăрне юхтараççĕ. Хушăран-хушă вĕсене пăхакан кĕтӳçĕн сасси те — Сухви сасси илтĕнкелет. Сухви хăй пĕрре те çыран хĕррине пымасть. Вăл темшĕн Санькăна курсанах аяккалла тарать. Ача ĕнтĕ! Мĕнех калăн? Кĕтĕвне вара вĕсем (Сухви тепĕр карчăкпа пĕрле кĕтнĕ) темшĕн Санька пулă тытма тухсанах ун çывăхнелле хăваланă…

«Каçликка варĕ тĕлнерех хăпарас…» тесе Сухви кăшкăрнине Санька аякранах илтетчĕ. Унăн карчăк-юлташĕ «Унăн курăкĕ çук-иç» текелесе ӳпкелешетчĕ пулин те, кĕтӳ пурпĕрех Санька авăрĕ патнех пыратчĕ…

Санька амăшĕ Сухви пирки пĕрре çеç мар шӳт тукаласа илетчĕ.

«Качча илсе парас мар-и сана çавна? Питĕ юсу вĕт», — тетчĕ вăл хăш чухне, Сухви пĕве пуçĕпе çăл патнелле утнине курсан.

Хăйĕн çырăвĕсенче те вăл ним йӳн-йӳтĕмсĕрех Сухви пирки асăнса илет. «Ӳсрĕ, хĕр пулчĕ, хитреленсе кайрĕ», — тесе çырчĕ вăл хĕлле пĕррехинче.

«Ĕç вăл ĕмĕрне те пĕтмест: эс вилсен сан вырăнна тепĕр çын лармалăх та, вăл вилсен урăххине ĕмĕр тăршшĕпе ĕçлеме те çитет. Пурпĕрех пĕтмест. Килсе кур-ха пĕрре пĕр-ик кунлăха та пулин. Сухвие кăçал Сурăм пуххи тĕлĕнче вăрласа та каяççĕ пулĕ». Çапла çырнăччĕ амăшĕ юлашки эрнери çырăвĕнче. Сурăм пуххиччен шăп пĕр эрне юлчĕ?

Акă ĕнтĕ Санька халĕ тăван улăхра ларать. Киле таврăнать. Килтех-ши унăн амăшĕ?

Сухви мĕнле-ши халĕ?

Санька аякра, Сурăм хĕрринче, кăшт çеç йăсăрланакан тусан ăшĕнчи сурăх кĕтĕвĕ еннелле пăхрĕ.

Çак вăхăтра Сурăм леш енчи ял кĕтĕвĕ патĕнчен виçĕ хутчен умлăн-хыçлăн пушă шартлатни илтĕнчĕ. Çыранăн ку енчи сурăх кĕтĕвĕ патĕнчен те, ăна хурав панă пек, пушă сасси шартлатрĕ. Çыран леш енчи кĕтӳç — те ача, те яш çын, те ватă çын — ывăç тупанне куç харши тĕлне тытса Санька çинелле тинкерчĕ.

Кĕтмен пушă сасси Санькăн пур илĕм-тилĕм шухăшĕсене салатса ячĕ.

Санька темшĕн-çке шартах сиксе илчĕ те ура çине тăчĕ, вара, чăматанне йăтса, хуллен ял еннелле утрĕ.

 

3

Санька киле анкарти витĕр никама систермесĕрех пырса кĕчĕ.

Амăшĕ кил хушшинче тĕк тататчĕ. Вăл сайхалăх алăкĕ уçăлнине те илтмерĕ. Яри уçăлнă алăкран çил вăркăнса кĕрсе таканари тĕке вĕçтерсе çĕклесен тин, аллисемпе хăлаçланса илчĕ те сайхалăх еннелле пăха пачĕ…

— Уй!.. Санька тем… — терĕ вăл, тӳрех ывăлне хирĕç утса. — Мĕнле килме пĕлтĕнех, ачам…

Санька хăй астăвасса малтанхи хут амăшне ыталаса чуптурĕ. Амăшĕ ватăлсах кайнă. Вăл ĕнтĕ килте çеç кăштăртаткаласа çӳрет.

Йăмăкĕ килте çук, вăл улăха утă пуçтарма кайнă.

Амăшĕ Санькăпа, çăмарта ăшаличчен тесе, пысăк хурантан икĕ хут ăшăтнипе чĕмленсе-тĕнсех ларнă çĕрулмиллĕ шӳрпе антарса пачĕ. Çĕпре тăррине сăрăхтарса, пĕр курка сĕвĕрĕлсе кайнă, пăркаланнă сăра тултарчĕ. Сăринчен пыра тăкăскă ларчĕ.

Санька сĕтел çине тĕтĕмпе вĕтеленĕ ылтăн тĕслĕ пулă çыххи кăларса хурсан, амăшĕ, хăйĕн чи юратнă çимĕçне курса, хĕпĕртесех кайрĕ.

— Ай-у-уй, ывăлăм… Епле илме пĕлтĕнех, — терĕ вăл, савăнннипе хурланса.

Санька чунĕ те çемçелчĕ. Нумай та кирлĕ мар-çке амăшне савăнма. Çав ним мар япалах ăна савăнтарса хурлантарчĕ. «Эх, анне кăмăлĕ! Анчах ăна хуçма та нумай кирлĕ мар. Епле-ха хуçăн ăна?..»

 

* * *

Каç еннелле, сулхăн ансан, Санька улăхсем тăрăх курса çаврăнчĕ. Вăл яла кĕнĕ чухне килĕренех картлам кĕвентеллĕ хĕрсем, хĕрарăмсем купăста-хаяр шăварма пĕве хĕррине шыва аннине курчĕ. Килĕренех тутлă яшка шăршипе хутăшнă шĕвĕ тĕтĕм йăсăрланать. Каçхи апат туса хăй çутнă хыççăн амăшĕ Санькана хуллен çапла каларĕ:

— Урамалла тухса курмастăн-и? Вăйă вăхăчĕ халь .. Сухви те тухать пулĕ…

Ывăлĕ мĕн те пулин каласса кĕтсе Хĕветли инке пĕр вăхăт чĕнмесĕр ĕçлерĕ. Кăвас çăрса пĕтерчĕ те сылтăм ал тунине, пӳрне хушшисене çĕçĕ тӳрчĕпе хырса чустаран тасатрĕ. Кăвас чĕрес анине хĕрлĕ кĕрмепе çыхрĕ.

— Сана качча илсе парас мар-и ăна? — терĕ вăл малалла, кăвас чĕресне кăмака çине кайса лартнă май. — Мĕнле хитре вăл. Алли-ури çавăрса тунă пек… Ĕçчен… Çавна ту тессе кĕтсе тăмасть… Халиччен çынна пĕр урлă сăмах, пĕр сив сăмах каласа курман пулĕ… Вĕреннĕ çынна кайрăм тесе, хăй те юратса, хисеплесе пурăнĕ…

Хĕветли инке самантран каллех сăмахне малалла тăсрĕ:

— Сана ыр тума ман çитет… Сăра тăватăп… Така пусатăп…

Саня нимĕн те чĕнмерĕ. Пӳртрен тухрĕ те амăшĕ ун валли чăлана сарса хунă вырăнĕ çине çывăрма кĕрсе выртрĕ.

Йăмăкĕ — Енюк — ун хыççăн ăшшăн кулкаласа пăхса юлчĕ.

Санька чылайччен чăлан маччи çинелле пăхса выртрĕ. Хĕçтимĕр хушăкĕнчен пĕчĕк ярăм çутă кĕрет. Хушăк, ун çине пăхсан-пăхсан, çап-çавра пулать, вăл пĕрре çуталса, тепре тĕксĕмленсе килет — ун тĕлĕпе йывăç тăрри сулланать иккен, йывăç тăрри хушăран хушă хĕçтимĕре перĕнсе чăнкăртаттарать.

Кунĕпе утнипе ура тупанĕсем çурăлас пек тĕлкĕшсе пĕçереççĕ, тапхăр-тапхăр çеç лăш пулать.

Амăшĕн сăмахĕсем Санькăна вăтантараççĕ пулин те, вăл Сухви çинчен калаçа пуçласанах чĕрере тем ăшăскер ирĕлсе сарăлать. Куç умне сар хĕвел пăхнипех куçăхакан чечек пек ачаш хĕр сăн-пуçĕ, кĕлетки тухса тăрать. Вăл халĕ те куç умĕнчен кая пĕлмест.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн