Электронлă вулавăш

— Эх, мĕн тери намăс, мĕн тери намăс. Хăвăртрах, хăвăртрах тарас ăçта та пулин. — Хĕрача çулсăр-мĕнсĕрех ял еннелле чупрĕ.

«Часрах, часрах, тек нихăçан та курас марччĕ вăл йӳçĕ наркăмăш сирпĕтекен Варварие. Апла манăн фермăна тек таврăнма юрамасть. Çапла, çапла, эпĕ унта урăх каймастăп, халĕ маншăн пурпĕрех, ăçта та пулин аяккарах тарасчĕ кăна, — ниçта кайса кĕрейми йăшталанчĕ шухăш Лена пуçĕнче. — Кĕçĕрех, халех ăçта та пулин ялтан тухса тарас».

Килĕ умне çитсе чарăннă хĕрача хăйне хăрушă тĕлĕкри пек туйрĕ, çав тĕлĕкрен вăранса чăн-чăн илемлĕ те çутă пурнăçа таврăнасса шанчĕ, анчах кăкăрта чĕре сиксе тухас пек тапнинчен, аллипе час-часах ăна тытса пăхнинчен хăй çывăрманнине ĕненчĕ.

Хĕрача, хăйĕн ăстăнне пăхăнмасăр, темĕнле куçа курăнман вăй вĕçĕмсĕр хĕтĕртсе тăнине пула, хыпалансах тĕттĕм чăлана кĕрсе пур-çук япалисене чăматана персе чикрĕ те, ытлашши сас-чĕв тăвасран шикленсе, урама вăрă пек йăпшăнса тухрĕ. Ăна çĕрлехи хуп-хура каç та хăратмарĕ (каçĕ паçăр фермăна кайнă чух çав тери илемлĕччĕ пулсан, халĕ вара чăннипех те сăнсăррăн, сиввĕн курăнчĕ), хăй ăçта тата мĕн тума каясси те пăшăрхантармарĕ. Те ытлашши йывăр сăмах илтсе чунĕ аманнăран, хĕр тăван килĕпе те сывпуллашма асне илмерĕ, каçхи пушă урам тăрăх тăвалла васкарĕ.

Урамăн леш касĕнчен çамрăксен савăнăçлă вăйă-кулă сасси илтĕнет. Вĕсем, ыран ирех тăрса уй-хир ĕçне каясса пăхмасăр, вăйă картинчен кĕме васкамаççĕ. Ахăлтатса кулни, пĕр-пĕрне ятран чĕнсе ташă картине кăларни каçхи урам тăрăх ян та ян каять. Çывăрма вăхăт çитнĕ пулсан та, пур çĕрте те пурнăç вĕресе тăни сисĕнет. Кĕçех тата, çамрăксене ытларах хăпартлантарса, купăсçă аллинчен чуна пырса тивекен илемлĕ кĕвĕ шăранса тухрĕ. Савăнăçлă кĕвĕ Ленăн кăмăлне уçмарĕ, пачах та урăхла, вăл чĕрене пырса тивсе, ăна татах та ытларах ыраттарса ячĕ, йывăр шухăша путарчĕ. Çавăнпах та-и тен, хĕрача хăй умне Ираида Васильевна пырса тухнине те асăрхамарĕ, лешĕ сăмах хушсан тин шартах сиксе аяккалла пăрăнма тăчĕ, анчах ĕлкĕреймерĕ.

— Ку мĕне пĕлтерет тата, çĕрлехи вăхăтра чăматанпа ăçта кайма тухнă эсĕ?

Хĕрача мăк-мак тукаласа илчĕ, аллинчи чăматанне пытарма тăчĕ, унтан çĕре лартрĕ, каллех илчĕ, анчах ăна та, кăна та йĕркеллĕн тăваймарĕ.

— Эпĕ… мĕн… эпĕ васкатăп-ха, — аранах персе ячĕ юлашкинчен Лена, çĕрлехи вăхăтра та тухтăрăн куçĕнчен пăхма именсе. Хăй çавăнтах Ираида Васильевна умĕнчен пăрăнса иртме тăчĕ.

Çынна витĕрех курма хăнăхнă тухтăр хĕрачапа темĕн ырă мар пулнине тӳрех ăнланчĕ, вăл ăна утма тăнă çĕртенех каялла çавăрчĕ.

— Лена, тăхта-ха, пирĕн анне кĕçĕр йăмăкĕ патне кӳршĕ яла хăнана кайнă, эпĕ пĕчченех. Айта ман пата, калаçкаласа ларăпăр, çĕнĕ кĕнекесем кăтартăп. Унсăрăн мана пĕччен кичем пулать. Кӳр, чăматанне хам çĕклем.

— Кирлĕ мар, Ираида Васильевна, эпĕ хамах.

— Ну, юрĕ, юрĕ. Атя, утар апла.

Лена ним шарламасăр тухтăр хыççăн кĕтӳрен аташса юлнă сурăх путекки пек утрĕ, çине-çинех чĕререн тухакан вĕри сывлăша йывăррăн сывла-сывла кăларчĕ.

Килне çитсен, Чернова Ленăна диван çине лартрĕ, хăй, тепĕр пӳлĕме кĕрсе, тумне улăштарса тăхăнчĕ.

— Ну, Лена, каласа кăтарт, мĕнлерех пурăнатăн? Сана эпĕ ку эрнере курманччĕ те пулас. Фермăра ĕçсем мĕнле, чĕпĕсем чиперех ӳсеççĕ пулĕ? — терĕ Ираида Васильевна, Ленăпа юнашар диван çине вырнаçса.

Чĕпĕсем çинчен асăнни хĕрача чĕрине тепĕр хут хумхантарса ячĕ, вăл капланса килнĕ куççулĕ витĕр кăшкăрнă пекех калаçма пуçларĕ.

— Ан ыйтăр, тархасшăн, ан ыйтăр манран ферма пирки. Кураймастăп фермăна… çынсене… пĕтĕм тĕнчене. Текех эпĕ унта ура та ярса пусмастăп, тухса таратăп ăçта та пулин, ан чарăр мана, Ираида Васильевна, тархасшăн, ан чарăр, эпĕ пурпĕрех каятăп.

— Чим, Лена, мĕншĕн эпĕ сана чаратăп тесе шутлатăн эсĕ? Эпĕ сана чармастăп, тархасшăн… ыран ирпе кайма пултаратăн. Çавах та, Лена, тен, мĕн пулнине йĕркипе каласа кăтартăн, унсăрăн пирĕн калаçу тем ăнсах каймарĕ-ха. Эсĕ лăплан, лăплан. Эпĕ сана валли вĕри кофе хатĕрлем.

Хĕрарăм хĕрачана хулпиççинчен çупăрласа илчĕ.

— Юрĕ, юрĕ, лăплан.

Ираида Васильевнăн çепĕç алли хăй çумне сĕртĕнсен, Лена чăтса тăраймарĕ, йӳçе куççульне ирĕке ячĕ.

— Каçарăр мана, Ираида Васильевна, — улшăннă сассипе ерипен каларĕ вăл, кăштах лăпланнă хыççăн.

— Лăплан, Лена, лăплан. Акă, ме, питне шăлса типĕт те каласа кăтарт, тен, мĕнпе те пулин пулăшма пултарăп. Калаçсан çăмăлтарах.

Тухтăр хĕрачаран тепĕр хут мĕн пулса иртнине каласа пама ыйтсан, Лена паянхи кун мĕн-мĕн курнине пĕр сиктермесĕр, тĕпĕ-йĕрĕпе каласа кăтартрĕ.

— Пĕтмен-ха, пирĕн хушăра та пур çавăн пек çынсем, — терĕ вăл, Лена сăмахне вĕçлесен, чылайран тин. — Анчах та уншăн хуçăлма кирлĕ мар. Унăн ирсĕр сăмахне никам та ĕненес çук. Куна шантарсах калатăп сана. Чĕпĕсем патне вара санăн, Лена… таврăнасах пулать. Çурма çулта чарăнса тăма юрамасть. Эсĕ комсомолка, комсомолкăна чакни килĕшӳсĕр. Эсĕ, Лена, хăвах шутла-ха, кашни çын çавăн пек пăтăрмах хыççăн ĕç пăрахса кайсан мĕн пулать? Производствăра вара ĕçлекен те тăрса юлмĕ. Тата эсĕ фермăран хăравçă куян пек тухса тарсан, Варвари татах та ытларах иртĕхме пуçлĕ. Çавăнпа та унăн тӳнтерле ĕçĕсене тăрă шыв çине кăлармалла, ăна пулăшмалла.

Ираида Васильевна хĕрачана куçĕнчен пăхрĕ.

— Сан шутпа мĕнле пек: тĕрĕс калатăп-и эпĕ е çук?

— Ираида Васильевна, каçарăр та айванла ыйтушăн, анчах та эсир мĕншĕн пĕччен пурăнатăр?

Çамрăк хĕрарăм пачах кĕтмен ыйтăва пула самантлăха шăпланса тăчĕ, хăйĕн кăн-кăвак тӳпе тĕслĕ таса та тарăн куçĕсемпе Лена çине кăшт тĕлĕнерех тĕллесе пăхрĕ.

— Мĕншĕн ун пек калатăн? — терĕ вăл ерипен, асăрханса.

— Мĕнле калас… сирĕн пек хитре те ырă кăмăллă çын… пĕччен. Эсир çамрăк вĕт, мĕншĕн качча каймастăр?

— Ах, Лена, Лена…

Ираида Васильевнăн куçĕсем виçĕ пайлă мăн тĕкĕрĕн тумбочки çинче ларакан пысăклатнă сăн çине куçрĕç.

Унта тинĕс хумĕ пек авăнса тăракан хуп-хура çӳçлĕ, савăнăçпа çиçекен ăшă кăмăллă каччăпа юнашар çап-çамрăк Ира ларать. Çамрăкчĕ çав ун чухне Ираида Васильевна. Çак Ленăран кăшт çеç аслăрах пулнă. Пермь хулинче медицина институчĕн иккĕмĕш курсĕнче вĕренетчĕ. Вăл вара, — Михаил Чернов, — институт пĕтернĕскер, стационарта чирлисемпе ĕçлетчĕ. Малтанах вĕсем юлташла кăна çӳрерĕç. Киносене, театрсене кайкаларĕç. Анчах туслăх хыççăн юрату çӳрет, теççĕ. Кĕçех вĕсем пĕр-пĕрне ĕмĕрлĕхех юратса пăрахрĕç те Ира институт пĕтерессе кĕтмесĕрех мăшăрланчĕç. Юрату хăвачĕпе хĕмленсе тăракан чĕре Ирăна вĕренӳре пачах та чăрмантармарĕ, малалла тата та ытларах, лайăхрах вĕренме хистерĕ кăна. Анчах ытла та кĕске пулчĕç çав вĕсен телейлĕ кунĕсем: шыва кĕнĕ чух унăн упăшки сарăмсăррăн путса вилчĕ…

Ираида Васильевна çаплах пĕр чĕнмесĕр шухăша кайса ларчĕ, вăл хăй çумĕнчи Лена мĕн каланине те илтмерĕ, хĕрача унăн аллине тытсан кăна ыйхăран вăраннă пек пулчĕ.

— Ираида Васильевна! Ираида Васильевна! Тархасшăн, каçарăр, сире кӳрентерес теменччĕ эпĕ, ытла та тӳрккесле пулса тухрĕ…

— Ах, Лена, Лена. Аван хĕрача эсĕ. Пĕлетĕн-и, Лена… чăн-чăн юрату вăл пĕрре кăна пулать. Эпĕ вара… урăх çынна юратма пултараймастăп.

— Эсир, чăнах та, çав тери ырă, Ираида Васильевна. Тавтапуç сире мана вăхăтра асăрхаттарнишĕн. Чĕпĕсем патне вара эпĕ… каятăп. Ку манăн комсомолла сăмах.

VI

Кĕтӳ кĕртсе выльăхсене картана хупса вырнаçтарсан, Инкас клубне халăх пĕрин хыççăн тепри пуçтарăнма пуçларĕ. Паян кунта Миронова Варвари чĕпĕ пăхаканăн киревсĕр ĕçне юлташла судра пăхса тухаççĕ.

Кăшт вăхăт иртсенех, клубра пушă вырăн та юлмарĕ. Каярах килнисем хыçалта ура çинчех майлашăнса тăчĕç, итлеме лайăхрах пултăр тесе, кӳршисене шăпланма ыйтрĕç.

Сцена çине юлташла судăн председателĕ Владимир Сергеевич хăпарчĕ. Шкулта вăл истори вĕрентет. Ун хыççăн ятарласах чĕннĕ Матвей Захарч, Ираида Васильевна, Ефим Егорович вырăнсем йышăнчĕç. Владимир Сергеевич вырăнĕнчен çĕкленчĕ те чи малтанах кун йĕркине вуласа пачĕ.

— Паянхи ыйту вăл пирĕн, юлташсем, Варвари ĕçĕпе паллашасси. Миронова! Айăпланаканнисен тенкелĕ çине ларма ыйтатпăр.

Часах мар пулин те, Варвари инке халăх умне тухса тăчĕ, лармалла пулсан ларам, эппин, текелесе, тенкел çине вырнаçрĕ. Хăйне çĕршер куç витерсе пăхнине чăтаймасăр, халăха хирĕç мар, шап-шурă стена çинчи плакатсене тĕлсĕррĕн пăхкаларĕ.

— Пĕрремĕш сăмах колхоз председательне Ефим Егоровича паратпăр. Тархасшăн, Ефим Егорович!

Патвар хул-çурăмлă, лутакарах кĕлеткеллĕ председатель трибуна умне тухса тăчĕ. Вăл ӳсĕркелесе пырне тасатрĕ те колхозникăн паянхи пурнăçĕ, унăн тивĕçĕ çинчен витĕмлĕн калама пуçларĕ. Клубри халăх ун сăмахне сывламасăр тенĕ пек итлесе ларчĕ.

— Çапла, — терĕ малалла Ефим Егорович, — пирĕн пурнăç кунран-кун илемленсе, пуянланса пырать. Колхозниксем хулари пекех чаплă та пысăк çуртсенче пурăнаççĕ. Кашни килте пекех телевизор, радио. Нумайăшĕн çăмăл машина, мотоцикл. Пирĕн пурнăç татах та ытларах илемлентĕр тесе, эпир ырми-канми ĕçлетпĕр. Анчах та пирĕн хушăра кивĕ самана юлашкисем те пĕтсе çитмен. Вĕсем хăйсен сăтăрла ĕçĕсемпе пĕтĕм колхоз çине вараланчăк ят сараççĕ. Пирĕн, юлташсем, çавăн пек çӳп-çапа çине тăрсах шăлса тасатмалла. Элекçĕсен, вăрăсен таса чун-чĕреллĕ ĕççыннисем хушшинче вырăн çук. Тĕрĕс калатăп-и эпĕ, юлташсем?

— Тĕрĕс, тĕрĕс, — илтĕнчĕç сасăсем унтан та кунтан.

— Апла вĕсене тивĕçлипе явап тыттарар.

Ефим Егорович хыççăн юлташла суд председателĕ Владимир Сергеевич ял хăлăхне Варвари ĕçĕпе паллаштарчĕ. Çавна май зоотехникран ĕç мĕнле пулса иртнине каласа кăтартма ыйтрĕ.

Чăх пăхакан хĕрсем хушшинче ларакан Василий Петрович вырăнтан çĕкленчĕ те трибуна умне тухрĕ.

— Миронова пирĕн коллективра иккĕмĕш çул ĕçлет, — пуçларĕ сăмахне зоотехник. — Çак вăхăт хушшинче вăл хăйне лайăх енĕпе пачах та кăтартман тесен те йăнăш пулмĕ тесе шутлатăп эпĕ. Нумай чухне ĕçе пачах та тухмасть е тата ӳсĕр пуçпа пыни те пулнă. Ун вырăнне вара хĕрсен ĕçлеме тиветчĕ. Асăрхаттарнине йышăнмасть.

— Хĕрсем хăçан ĕçленĕ ман вырăна? Мĕн пустуй ял халăхне тĕлĕнтерсе тăратăн! — кăшкăрса ячĕ Варвари, хăй вырăнĕнчен сиксе тăрса.

— Миронова! Сире сăмах паман. Ларăр хăвăрăн вырăна.

— Мĕн тата, тупăннă мана вĕрентекенсем. Çав ĕнтĕ пĕччен хĕрарăмăн, кашни иртен-çӳрен кулма пăхать.

Владимир Сергеевич сĕтеле кăранташпа шаккаса илчĕ.

— Тепĕр хут асăрхаттаратăп: сана сăмах паман.

— Юрĕ ĕнтĕ, юрĕ. Кăшт калама та юрамасть.

Варвари шăпланса ларчĕ те çап-çаврака шыçмак питĕнче пытанса ларнă пĕчĕк куçĕсемпе ял халăхĕ çине пăхса çаврăнчĕ, анчах та хăйне тарăхса е йĕрĕнсе пăхса ларакан çынсене хирĕç нумайччен пăхма хевти çитмерĕ, хăвăртрах çав куçсенчен тарса хăтăлас тенĕ пек, тепĕр еннелле çаврăнса ларчĕ.

— Коллективпа килĕштерет-и вăл? — ыйтрĕ юлташла суд председателĕ.

— Мĕн килĕштерни, вăл çынпа йĕркеллĕн калаçма те пĕлмест вĕт, ирсĕр сăмахсем сарма кăна ăста, — халăх хушшинчен кăшкăрчĕ Зоя.

— Чĕпписене те йĕркеллĕ пăхмасть, çурри ытла вилсе пĕтнĕ, тахçанах кăларса çапмалла ăна фермăран. — Зойăпа килĕшсе кăшкăрчĕ Галя та.

— Майне тупнă-ха вăл, хĕрсен чĕпписене вăрласа айăпне пытарасшăн пулнă, намăссăр, — унтан та кунтан илтĕнме пуçларĕç сасăсем.

Владимир Сергеевич халăха шăпланма ыйтрĕ, анчах халăх татах та ытларах кĕрлесе кайрĕ.

— Тахçанах суд тенкелĕ çине лартмалла ăна, услапа, ял халăхĕн ятне çĕртсе пурăнать, — чунтанах вăрçса каларĕç хĕрарăмсем.

Çынсем кăшт лăплансан, Варвари ура çине сиксе тăчĕ.

— Вăрламан эпĕ нимĕн те, усал сăмах та каламан. Хăйсен чысне упраса хăварассишĕн манăн таса ята варалаççĕ вĕсем. Ванюк! Мĕншĕн нимĕн те чĕнместĕн? Эсĕ Василий Петрович мана çапма тăнине хăв куртăн вĕт?

— Ванюк мар, тĕрĕссине эпĕ пĕлтеретĕп.

Залра ларакансем пурте тенĕ пекех сасă илтĕннĕ çĕрелле çаврăнса пăхрĕç. Чи хыçалти ретрен Çемен хуралçă курăнчĕ.

— Владимир Сергеевич! Мана пĕр-икĕ сăмах калама ирĕк парăр-ха.

— Тархасшăн, тархасшăн. Михайлов, иртĕр малалла, халăх умне тухăр.

— Кунтан та пырĕччĕ те-ха мана, юрĕ, эппин, малах тухам.

Çемен çирĕп утăмсемпе халăх умне тухса тăчĕ.

— Итлерĕм, итлерĕм те эпĕ паян Варвари сăмаххисене, тĕлĕнмеллипех тĕлĕнтĕм. Мĕнле-ха эсĕ, Варвари, çав териех пуçсăрланма пултаратăн? Е этем чысĕ пĕр чĕптĕм те тăрса юлман санра? Халиччен никама та шарламанччĕ, хăв панă сăмаха пурнăçласса шаннăччĕ эпĕ. Халĕ, ак, куратăп, пĕтнĕ çын эсĕ, Варвари, чунупа нишлĕ, ирсĕр çын. Ял-йыш! Çак сăмаха ман тахçанах каламалла пулнă, уншăн эпĕ айăплă. Ĕçĕ ак мĕнле пулса иртрĕ. Ун чухне эпĕ яланхи пекех хуралра тăраттăм. Каçĕ лăпкăччĕ, нимĕнле шăв-шав та илтĕнместчĕ, çавăнпа та эпĕ, уçăлмалла тесе, хирелле тухсаттăм. Утса пыраттăм çапла лăпкăн çеç, сасартăк пĕр хĕрарăм фермăран тухса, ял еннелле утнине куртăм. Çурăмĕ хыçĕнче темĕнле япала пур. Те кутамкка, те михĕ, малтанах уйăраймарăм. Хыпаланать хăй, васкать, эпĕ пурпĕрех хăваласа çитрĕм çакна. Çав çын хайхи Варвари пулчĕ тăчĕ. Çурăм хыçĕнчи миххинче — комбикорм. Ну, пăскăртрăм эпĕ ăна ун чухне, ял Советне илсе каятăп, терĕм. Хăй çав тери тархасласа йăлăнчĕ те, пĕррелĕхе каçарам терĕм, никама та шарламарăм. Халĕ ак куратăп, сана ун чухнех тĕрмене хупса лартмалла пулнă, Варвари, пурпĕрех санран йĕркеллĕ çын пулмасть.

Тĕрме çинчен асăнни Варварин паттăрлăхне йăлт çапса хуçрĕ. Вăл чарăлса кайнă куçĕсемпе халăхран пулăшу ыйтнă евĕр йăлăнса пăхса çаврăнчĕ, унтан икĕ аллипе питне хупласа лартса кăшкăрсах йĕрсе ячĕ.

— Каçарăр мана, ял-йыш, ан ярăр тĕрмене. Эпĕ йăнăшнă, эпĕ урăх никамăнне те пĕр пĕрчĕ те илмен, леш комбикормне те каялла кайса лартнă. Чĕпписене вара… чĕпписене эпĕ киле валли мар вĕт, чĕпписем вĕсем унтах юлатчĕç. Хама ĕçрен кăларассинчен хăраса çеç çапла хăтлантăм. Василий Петровичпа Лена çинчен те пустуй çеç каларăм. Вĕсем çамрăккишĕн, хитришĕн, пĕр-пĕрне юратнишĕн ăмсантăм-ши? Каçарăр мана, ял-йыш, каçарăр, Василий Петрович, Лена.

— Да-а, акă мĕнлерех çын иккен эсĕ, Варвари. Ну, мĕнле ĕненмелле-ха ĕнтĕ сана çакăн хыççăн, мĕнле? Паян сăмах паратăн эсĕ, ыран манатăн, çапла-и?

— Ефим Егорович, эпĕ…

— Ну, мĕн эпĕ, мĕн? Халăх ырă, халăх каçарать тетĕн-и? Халăх вăл пĕрре каçарать, тепре, виççĕмĕшĕнче вара каçару пулмасть, асту çавна.

Председатель ывăннăн хашлатса сывласа илчĕ, пĕчĕк тутăрĕпе пит-куçне шăлса тасатрĕ.

— Ну, ял-йыш, мĕн тăвăпăр Мироновăпа? Тепре тĕрĕслемелле шанса пăхар-и е унăн ĕçне тӳрех районти халăх судне ямалла тăвар-и?

Клубри халăх тепĕр хут кĕрлесе, шавласа кайрĕ. Пĕрисем Варварин ĕçне тӳрех милици аллине памалла терĕç, теприсем юлашки хут каçармалла терĕç. Тавлашсан-тавлашсан, юлташла суд председателĕ халăх йышăнăвне протокол çине çырса хучĕ:

«Миронова чĕп пăхакана суя сăмах сарнишĕн тата колхоз пурлăхне вăрлама пăхнишĕн штраф тӳллеттерес, тепре кампа та пулин вырăнсăр хирĕçсен е алă кукăрри сисĕнсен, унăн ĕçне тӳрех районти милици аллине ярса памалла. Хăйĕн йăнăшĕсене йышăннă май, Мироновăна юлашки хут асăрхаттарса çав ĕçрех хăварас, ĕç дисциплинине тепре пăссанах, ĕçрен хăтармалла тăвас».

Кунпа пурте килĕшрĕç.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн