Электронлă вулавăш

Ăшă çу кунĕсем иртсе кайрĕç. Çанталăка сулхăн кĕр сăнĕ çапсан сарăхнă йывăç çулçисем çĕрелле вĕлтĕртетсе ӳкме тытăнчĕç. Кайăк чĕпписем те ав çунат илчĕç — амăшĕсемпе кăнтăралла вĕçсе кайма хатĕрленеççĕ.

Çанталăк çапах уяр тăрать-ха. Анчах хĕвел хăй ăшшине хĕрхенкелесе çеç тăкать — виçесĕр сапаламасть.

Таврара ешĕл сăн çухалчĕ. Тинĕс кăна симĕс. Çуллахинчен те симĕсрех.

Паян канмалли кун. Анчах Нина мăшăрĕ тинĕсрен çаплах таврăнмарĕ-ха. Эрне иртрĕ ĕнтĕ. Вăхăт çав тери вăрах шунăн туйăнать. Будильник йĕппи те пĕр вырăнтах тăнă пек. Нинăн ăшĕ вĕçрĕ. Вăл ĕненмесĕр сехет шакканипе шаккаманнине пĕлес тесе будильника хăлхи çумне тытса итлерĕ. Юлашкинчен, кун каç еннелле сулансан, вăл тинĕс хĕррине тухса уçăлма шут тытрĕ. Çĕнĕ кĕпе тăхăнчĕ, куçкĕски витĕр пăхса питне-куçне тĕрĕслерĕ. Кремпа сĕрсе, пудрăпа шăлса сăн кĕртрĕ, духи сапса ырă шăршă кăларчĕ. Вара хăйне чипер те йĕркеллĕ пек туйсан кил алăкне питĕрчĕ те килĕнчен тухрĕ.

Тинĕс çыннин çамрăк арăмĕ ăçталла кайтăр ĕнтĕ — паллах, гаванелле, тинĕс çывăхне. Ачаллă-пăчаллă пулса ĕлкĕрейменскерĕн вăхăчĕ кичемрех иртни çитĕннĕ çыншăн каламасăрах паллă.

Тинĕс вăл илĕртӳллĕ. Унăн асамлă вăйне моряксем уйрăмах лайăх ăнланаççĕ. Вăл хăй патнелле çут çăлтăр пек туртать.

Нина çеçкине кая юлса кăларнă имшер чечеке татса илчĕ те шăршланçи турĕ. Чул сарнă çул урлă каçса тинĕс хĕррине пычĕ, инçетри карапсем çинелле тинкерчĕ. Лере ав хурçă хырăмĕнчи тарăн трюмĕсене тĕрлĕ груз тултарнă капмар пăрахута темиçе пин лаша вăйĕпе ĕçлекен машина хăвачĕ хумсене çĕнтерсе шутарать. Пăрахут вĕçĕмсĕр уласа тăракан сасăллă гаване çитсе тиевĕсене пушатмалла. Пирс тăрăх карапсемпе пăрахутсем вырнаçса тухнă. Пысăк хапхаран вĕçе-вĕçĕн тухакан йывăр машинăсем сăрталла мекĕрленсе хăпараççĕ.

Хĕвел анман пулин те, уйăх курăнать. Авăрсăр çурла пек вăл. Тĕсрен пăхсан ĕлкĕрмен арбуз чĕлли пек шупка.

Тӳпене айлăн-сийлĕн пĕлĕт татăкĕсем сырса илнĕ. Вĕсем пĕрре пĕрлешеççĕ, тепре пĕр-пĕринчен иртсе каяççĕ. Хăйсен мĕлкисене тăтăш улăштарса куç умĕнчех çĕнĕ сăнар йышăнаççĕ. Çав пĕлĕтсем ерипен шунинче чуна шиклентерекен чĕмсĕр хăват пур пек туйăнать. Сăнаса тăракана вĕсем ирĕксĕрех пысăк шухăша яраççĕ.

Акă шыва шавлăн касса çыран хĕрринчен гаубица пек шултра тупăллă монитор уйрăлса кайрĕ. Кĕçех ретĕн ларакан крейсерсен дивизионĕ хушшинчен хура кӳлепеллĕ пĕчĕк катер ухă йĕппи пек вирхĕнсе тухрĕ. Кукăр-макăрсем туса, вăл самантрах ытти карапсем хушшине кĕрсе çухалчĕ, çыран оборонин броненосецĕ çумĕнче вăл шăна пысăкăш çеç курăнса юлчĕ.

Гранит хӳмеллĕ гаване Нина упăшкин карапĕ (вăл çав карап çинче çар службине ирттерет) каллех таврăнмарĕ. Тепĕр тесен вăл хăçан килесси Нинăна паллă та мар.

Палăри-палăрми хумсем чĕтренсе юхаççĕ. Шыв çине ӳкнĕ уйăх мĕлки вĕте хумсем тăрăх сиккелесе пĕрре çухалать, тепре çĕнĕрен курăнать. Çурçĕр енчен талккăшпех шуса килекен хăмăр пĕлĕтсем уйăх патнелле çывхараççĕ, ăна хупласа кайма тăрăшаççĕ. Акă сасартăк сайра çумăр пĕрчисем ӳккелеме пуçларĕç. Пĕри пит çинех ӳкрĕ, ӳте сиввĕн чĕпĕтрĕ. Вара Нина кил еннелле çаврăнчĕ.

Нина çывăрма выртас умĕн яланах каçа хирĕç тухса уçăлать. Ӳпкене таса сывлăш çăтса тултарсан, чăнах ĕнтĕ, çывăрма та аван. Анчах ăна упăшкин карапĕ килменни канăç памарĕ.

— Ăçта-ши вăл? Мĕнле-ши? — пуçне салхуллăн усса вăрахчен мăшăрĕ çинчен шухăшласа ларчĕ вăл. Юлашкинчен лампа сӳнтерчĕ те çывăрма выртрĕ. Тутлă ыйхăран ăна алăка тӳнлеттерсе шаккани вăратрĕ. Тăрук вăратнипе анранă пек пулнă пуçне Нина пуçелĕк çинчен çĕклерĕ.

Тӳн-тун-тун! Тӳн-тун-тӳн! тутарать такам. Ахăртнех, вăл икĕ чышкипе те шанлаттарать пулмалла. Çĕрлехи сасă хыттăн ян каять.

Нина тĕттĕмре урипе хыпашласа кĕççерен çĕленĕ тапочкине тăхăнчĕ, кравать пуçне çакнă чечеклĕ халатне уртса ячĕ. Вара васкасах алăк патнелле чупрĕ. Анчах çекĕле вĕçертме тăхтарĕ.

— Кам?! — ыйтрĕ вăл асăрханса.

— Тăрăр!.. Операцине васкăр! — илтĕнчĕ алăк хыçĕнчен палланă сасă.

Дежурнăй санитарка туфлипе çăмăллăн шаклаттарса утса кайни часах илтĕнми пулчĕ: тинĕс çар госпиталĕнче ĕçлекен ытти сестрасене вăратма хыпаланчĕ пулас.

Нина хăвăрт тумланса пуçтарăнчĕ те тутăрне çыхмасăрах госпиталь картишне чупса тухрĕ.

Каш-каш-каш! ăш-чике хускатмалла тискеррĕн кашлаççĕ çул хĕррипе ретĕн-ретĕн лартса тухнă шур хурăнсем. Йăс-йăс-йăс! йăслать вĕт çумăр. Чĕрĕ çил туратсене çакланса тискер кайăкла çинçе сасăпа çихĕрет, сестран чипер çӳçне сире-сире арпаштарать. Хура тӳпе чуна шăнтса ямалла хăрушшăн курăнать.

«Ку юрĕ-ха. Шалкăм çумăрах мар. Анчах… Тинĕсре халь мĕнле-ши? — шухăшласа илчĕ Нина çут çанталăк пăсăлас умĕн яланхилле канăçсăрланса. — Ух, сивĕ те-çке. Ыйхă пусни йĕпе-сапана пĕлтернĕ иккен».

Тăр-тăр! чĕтретекен çил çинче сестра çӳçенсе илчĕ. Утне сивĕ шатра тапса тухрĕ.

Нина тĕттĕмрен пӳрте кĕрсенех ун куçне лампа çути йăмăхтарчĕ, куç тымарĕ ыратнă пек пулчĕ. Çавăнпа вăл куçне ытти чухнехинчен ытларах хупса тăчĕ, аллипе те хупларĕ.

Операци пӳлĕмĕнче шурă халатлă çынсем тăраççĕ. Хĕвĕшсе çӳрекен çук. Çăвара шыв сыпнă тейĕн, пĕр калаçмасăр ĕçлеççĕ. Хушăран асли марльăпа хупланă çăварне уçса пĕр сăмах чĕнчĕ тĕк, вăл хушнине ыттисем пĕр сăмах вакламасăр тăваççĕ.

Нина «тĕпелелле» иртиччен тӳрех вешалкăра çакăнса тăракан халатне илсе тăхăнчĕ — госпитальте йĕрке çавнашкал: килти тумтирпе чирлĕ çынсем хушшинче çӳреме юрамасть. Халат кĕсйинчен хĕрлĕ хĕреслĕ шурă калпак кăларса тăхăнчĕ, ăна пуçĕ çине йĕркелесе лартрĕ. Тирпейлĕн кастарнă çӳçне калпак айне пытарчĕ. Чăтаймарĕ, такама шыранă пек, кĕçех пӳлĕм тăрăх пăхса çаврăнчĕ: операци сĕтелĕ çинче простыньпе витнĕ çын выртать. Аслă хирург Варламцев — кĕтесре, ăшă шыв тултарнă умывальник умĕнче, супăньленĕ щеткăпа сăтăрса аллисене çăвать, пӳрне хушшипе чĕрне айне уйрăмах тăрăшса хырать.

— Мĕн пулчĕ, Петр Сергеич? — ыйтрĕ Нина тухтăр патнелле ура ярса пусса.

Тăрăхларах та типшĕмрех питлĕ, çăра сухалне кĕскен кастарнă хирург, аяккинчен сăнасан профессор пекрех курăнаканскер, стайлă кĕлеткеллĕ çамрăк сестра çине сăмса тăрне хĕстерсе лартнă куçлăх айĕн пăхса илчĕ. Чипер тута-çăварлă та хитре хул-çурăмлă, куçа илĕртекен пӳ-силлĕ сестрана вăл, темле çĕнĕ хыпар пĕлтерес пек, тĕмсĕлсерех пăхрĕ.

— Нимех те мар, хĕрĕм… Куратăн-и, тинĕсрен каллех çын кӳрсе хăварчĕç: хырăмран аманнă. Суранĕ пысăк, хăрушă… Операци тумалла! — терĕ тинĕс госпиталĕн пуçлăхĕ.

— Мĕнле аманнă вăл? — ыйтрĕ тепĕр сестра, çул тĕлĕшĕнчен Нинăран аслăрах курăнаканскер.

Медицина офицерĕ, пĕрремĕш рангри капитан Варламцев, аллине çунă хыççăн пит шăллипе шăлса типĕтнĕ май çав çын епле суранланни çинчен каласа пачĕ:

— Унашкалли тинĕсре пулкалать, — терĕ вăл. — Шторм вăхăтĕнче хĕсĕк фарватер тăрăх пыракан тральщик ишекен минăпа тĕл пулнă. Командир ăна пĕтерме шутланă. Анчах хӳтлĕхсĕр вырăнта çанталăкĕ усал тăнă, хум валемĕсем пĕчĕк тральщика турпас пек вылятнă. Вилĕм чăмăрккине тĕллесе тивертме тĕттĕм пулин те, çумăр витререн тăкнă пек çуни те хытă кансĕрленĕ. Ирĕксĕрех хăрушă шар патне çывхарма тивнĕ. Мина шартлатса çурăлнă самантра мостик çинчи сигнальщик тральщик командирне хăй пĕвĕпе хӳтĕленĕ. Капитан-лейтенант сывă юлнă, анчах матрос хырăмĕнчен аманнă. Çакă вăл вăрçă юлашки… Час ак операци пуçлатпăр, — Варламцев сехечĕ çине пăхса илчĕ.

Паллах ĕнтĕ, транспортсемпе пăрахутсем тата ытти çар карапĕсем иртсе çӳрекен вырăнта вилĕм кӳрекен минăна пăрахса хăварма юраман. Ăна пĕтермеллех пулнă.

Нина, çунă аллине çийĕнчи стерильнăй халачĕ çумне сăтăркаласа, хирургăн калавне пĕр сăмах сиктермесĕр итлерĕ.

«Епле лăпкăн калать вăл», — шухăшларĕ сестра хăй ăшĕнче. Сигнальщика шелленипе унăн ӳчĕ сĕр-сĕр чĕтресе илчĕ. Куçĕ умне вĕресе тăракан тинĕсри тральщик тата ун çывăхĕнче хăрушшăн шартлатса çурăлакан мина тухса тăчĕ. Сасартăках Нинăн хăй пурнăçне шеллемесĕр офицер кун-çулне çăлса хăварнă ырă кăмăллă харсăр моряка сăнран курасси килчĕ. «Мĕнле пит-куçлă-ши вăл?.. Простыне сирсе хăрах куç-пата пулин пăхасчĕ… Петр Сергеич каласа панă ĕçе тăваканни çаках-ши вара?»

Сестрана вăл ытла та çывăх çын пек туйăнса кайрĕ. Чăнах, кам-ши вăл? Тен, сестра ăна палласа та илĕччĕ. Медицина училищинчен вĕренсе тухса çак госпитале ĕçлеме килнĕренпе вăл сахал мар моряка палланă. Кăçал кăна-ха, пĕр виç-тăват уйăх каялла, Нина хăйĕнчен икĕ çул аслăрах матроса качча тухрĕ. Юратнă мăшăрĕ ăна кампа кăна паллаштарман-ши? Çитменнине тата кашни çар карапĕ çинче тенĕ пекех унăн тусĕсем пур иккен. Тĕрĕсрех каласан, морякпа пурăнса Нина хăй те кăштах морячкăна тухса каймарĕ.

Унăн простыне сирсе аманнă моряка пит-куçĕнчен пăхасах килчĕ. Анчах шурă çи витти айĕнче хускалмасăр выртакан тăнсăр çынна уçса пăхма Нинăна ирĕк памарĕç — йĕрки çавнашкал. Кунсăр пуçне ун çумĕнче стерильнăй халат пурри те чарса тăрать. Çак халата, микробсене пĕтерес тесе дезинфекциленĕскере, çие тăхăннă нимĕн çумне те пырса ан сĕртĕн. Тепĕр тесен, палламан каччă çине пăхма кирлех-ши? Хирург каларăш, ун вырăнĕнче урăххи пулнă пулсакн та, карап командирне çавнашкалах кăкăрпа хупланă пулĕччĕ.

— Хушамачĕ мĕнле ун?? — пурпĕрех тӳсеймерĕ Нина. Унăн пĕтĕм ăш-чикĕ пăшăрханчăклă туйăмпа тулчĕ. Чĕрене те сасартăках темскер каснă пек, темскер шăтарнă пек туйăнчĕ — шĕкĕ кишĕклет тейĕн.

— Сигнальщикăн-и? — çамкине пĕрчĕ ватă Варламцев. — Маннă, хĕрĕм. Тупата, маннă. Чим, мĕнлеччĕ-ха? — астума тăрăшса аллине тăнлавĕ патне тытрĕ. — Çук, астăваймастăп. Пит çăмăл хушамат пекчĕ. Тральщикăн номерне те астумастăп халь. Питех пĕлес килсен «чир историне» пăхма пулать.

Сестрасемпе врачсем пичĕсене шурă марльăран тунă маскăпа хупларĕç.

Варвара Петровна, наркотизатор, асаплăн сывлакан çыннăн пуçĕ çинчен простынь кĕтессине мăйĕ таран сирчĕ те шампа хырăмлă савăтăн пĕчĕк çăварĕнчен эфир шĕвекĕ юхтарса çĕнĕ маска йĕпетрĕ, унтан ăна, киввине сӳсе пăрахса, матрос çамки çине хучĕ. Çыннин пит-куçне, сăмсипе çăварĕсĕр пуçне, йăлтах марльăпа çыхса пĕтернĕ. Пĕлме çук, осколок шăйăрттарнă пулас.

Суранлă çын йывăррăн сывласа илчĕ, чыхăнса кайрĕ, пĕтĕм пĕвĕпе хыттăн карăнса туртăнчĕ. Хăйне лăпкăнрах выртма пулăшакан çынсен аллисене моряк çăмăллăн сире-сире ячĕ. Санитарсемпе сестрасем ăна вăйлă кăкăрĕнчен тытса аран пусарса тăчĕç.

Акă сигнальщик тинех шăпланчĕ, чыхăнма чарăнса тикĕссĕн сывлама тытăнчĕ: ахăртнех, майĕпен самайланать пулас.

— Наркоз патăмăр! — пĕлтерчĕ Варвара Петровна операци пуçлас умĕн организм ăшне пĕтĕм ӳт-пĕве туйми туса çывăрттаракан эмел ярсан.

Хирург аллисене резина перчетке тăхăнчĕ те:

— Пуçлăпăр ĕçе! — терĕ. — Скальпель! — хушрĕ вăл пĕр сестрана.

Çамрăк хĕрарăмсенчен пĕри ăна пĕчĕк çĕçĕ пачĕ. Сиввĕн йăлтăртатса тăракан çивĕч скальпель ӳте перĕнчĕ. Ӳтрен юн юхма тытăнчĕ. Анчах юн таппине тухтăр чарма шутламарĕ.

— Пеано! — терĕ вăл.

Нина куçа çисе тăракан çап-çутă пĕчĕк хĕскĕк тăсрĕ. Кунта кашни йăлтăркка инструмент, тусан пĕрчи мĕнне пĕлменскер, тап-таса. Хирург çак япаласемпе, çивĕч е пуклак, е авăнчăк вĕçлĕскерсемпе, питĕ ăстайлăн тыткаласа, суран пĕшкĕне-пĕшкĕне пăхать. Акă вăл çывăхарах лампа тытма хушрĕ. Лампа илсе пырсан ун çутинче чĕрĕ суран хăрушшăн курăнса кайрĕ, Петр Сергеевич хăй ĕçне тунă самантра ассистент пурçăн çиппе юн тымарĕсене туртса çыхрĕ.

Юн кайма чарăнчĕ. Малтан йăлтăртатса юхаканскер часах хăйĕн чĕрĕ тĕсне çухатрĕ, тĕксĕмленсе пырса кĕвĕлме тытăнчĕ.

Операционнăйра пĕрмаях хирургăн пĕрер-икшер сăмахлă çирĕп приказĕсем илтĕнеççĕ. Сестрасем ăна тĕрлĕ йышши çĕçĕсемпе хачăсем, Пеанопа Кохер хыпкăчисем тата темле шĕвек ăшне пуçса йĕпетнĕ марля татăкĕсем парса тăраççĕ.

Операци тăвакан пӳлĕме часах йывăр шăплăх пусса илчĕ. Çынсем сывлама чарăнчĕç тейĕн. Шăна вĕçни те илтĕнмелле. Çак шăплăхри кашни минут этемĕн кун-çулне татса парать, ăна çăлма та, пĕтерме те пултарать.

Пӳлĕмре хирург аллинчи инструментсем çеç хутран-ситрен чăнк-чанк тукаласа илеççĕ. Е Варламцев хăй хушăран сăмах чĕнкелет:

— Пульс мĕнле?

— Вăйсăр… Аран сисĕнет!

— Кофеинпа лобелин — икшер кубик!

— Итлетĕп! — илтĕнет ответ.

Акă вăрăм йĕплĕ шприц. Сестра унăн çип-çинçешке вĕçлекине, эмеле пăртак чăртлаттарса пĕрĕхтернĕ хыççăн, матрос аллине чавса хутламĕнчен чикрĕ. Сестра шприцăн кĕленче савăчĕ ăшне малтан кăшт юн кăларса илчĕ. Юн таса шĕвеке йăлтах пăтрантарчĕ. Çапах та юнлă-хутăшлă кофеина çамрăк сестра матрос венине пĕр тумлам юлми ячĕ: вăрахчен, васкамасăр. Моряк сасартăк шăппăн йынăшса илчĕ. Искусственнăй майпа организма кирлĕ апат-эмел паракан сестра куншăн шутсăр хытă савăнчĕ, хăйне тĕлĕнмелле ырă ĕç тунă пек туйăнчĕ, мĕншĕн тесен çын хальхинче йынăшни вăл вилĕме çĕнтернине пĕлтерет-çке.

Сестра моряк организмне эмел панă хушăра хирург суран ăшĕнчи юнпа çăвăннă осколоксене кăларса илчĕ, пĕр çĕре хурса пычĕ. Тĕлĕнсе пуçне сулларĕ. Моряк кĕлетки кашни йывăр самантрах кăрт та кăрт сиксе илчĕ.

— Сыватма шанчăк сахал. Пыршăсене хытă сиенленĕ, темиçе çĕртен шăтарнă, — терĕ пĕрремĕш рангри капитан-хирург.

Нина металл ванчăкĕсене куç илмесĕр сăнарĕ. Çурăм тăрăх ĕнтĕркеттерсе яракан сивĕ йăпăртатса чупрĕ, вăйĕ пĕтсе килнĕ пек туйăнчĕ. Кăмăлĕ пăтранса килчĕ. Сигнальщикăн юнлă суранĕ унăн чун хĕлĕхĕсене çатăртаттарса чĕпĕтрĕ. «Моряк хăй мĕнле тӳсет-ши? Çăлайăпăр-ши ăна?..»

Çакă вăл — вăрçă инкекĕ! Тăван çĕршывшăн пынă аслă вăрçă тахçанах чарăннă ĕнтĕ. Унтанпа нумай çул иртрĕ. Ăна манма та вăхăт çитнĕ темелле: этем суранне ӳт илнĕ, çĕршыв суранне çĕнĕ стройкăсемпе юсанă. Вăрçă хыççăн çуралнă ывăл ачасем часах каччă, хĕр ачасем пĕве кĕрсе çитнĕ хĕр пулĕç. Çапах та иртнĕ вăрçă хăйне манăçтарасшăн мар. Мирлĕ вăхăтра кĕтмен мыскарасем кăтартса, хăйне çине-çинех аса илтерет вăл. Тип çĕрте те ав нимĕç фашисчĕсем вăхăтлăха оккупациленĕ вырăнсенче е бомбăпа снаряд склачĕсене тупаççĕ, е шурлăх типĕтнĕ чух юшкăн айĕнчен сасартăк бульдозерпа самолет сиктерсе калараççĕ. Çакна тата кам калама пултарĕ: тинĕссем тĕпĕнче паянччен пытанса выртакан мина-торпеда таврашĕсем мĕн чухлĕ-ши?

— Ĕç начар, — терĕ хирург, унăн пĕркеленнĕ çамки çине тар тапса тухрĕ. Сывлăм шывĕ пек çутă тара Нина марльăпа шăлса илчĕ,

Госпитальте выртакан кирек хăш çын суранне те шанчăклă та лăпкă тыткалакан ватă çыннăн хытанка пӳрнисем сисĕнмеллех чĕтресе илни сестрана хытă тĕлĕнтерчĕ. Тепĕр тесен, çак япаларан тĕлĕнмелли нимех те çук — çын инкекĕ çине чунсăр çын çеç лăпкă пăхать. Варламцев чĕри те — чул мар…

Нина тинĕс çар госпиталĕн пуçлăхĕпе çулталăк ытларах ĕçлет. Ăна вăл ку таранччен паянхи пек улшăннине астумасть. Тепĕр тесен, Варламцев хăй хумханăвне палăртать-и вара? Тен, ăна ĕçри юлташĕсем асăрхасран чĕре тĕпне пытарма тăрăшать? Тен, вăл кашни операци вăхăтĕнчех çакнашкал хумханать? Совет çыннин пурнăçĕнчен хакли уншăн мĕн пур çут тĕнчере?

Сигнальщика тăн кĕресшĕн мар. Организм пурнăçшăн кĕрешет пулин те, куçа курăнман хаяр вилĕм харсăр сигнальщика хăй «патшалăхне» илсе каясшăн хуралласах тăрать.

Старикĕн çамки çине каллех çутă тар пĕрчисем шăрçаланса тухрĕç. Хирург, пĕтĕм вăйне-пулăхне, пĕтĕм чунне-хавалне парса, пĕтĕм чĕререн тăрăшса ĕçлени каламасăрах паллă.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн