Электронлă вулавăш

Кулленхи пекех пуçланчĕ вăл кун. Таçтан аякран хĕвел килсе тухрĕ те уйсем çине пусăрăнса выртнă юра кĕмĕл тĕс пачĕ. Чĕрĕ вăй пек пулчĕ вара юр: шурă, вĕçĕмсĕр тăсăлакан кĕлетки çинче хĕвел пăрахнă кĕмĕл пĕрчĕсемпе выляма пуçларĕ. Çавăн пек уйăн пĕр çулĕ, пĕлĕтелле тĕртĕннĕ курпунĕ çинче Юнаш ятлă пысăк çеç ял сапаланса ларать. Ял хĕрринчи çуртсем хăма, улăм, халь юрпа витĕннĕ çийĕсемпе нумай çĕрте яла пӳлсе илнĕ çырманалла тайăлса лараççĕ. Ял варринче юр алласа ларакан ватă, анчах тӳрĕ хурăнсем хушшинче кăшт сарăла пуçланă чиркӳ икĕ кĕмĕл хĕресĕпе çӳлелле кармашать. Ялтан кăшт уйрăмарах, пĕр мăкăр çинче, виçĕ çил арманĕ хыр çунатсемпе хăлаçланса çĕртен çӳлелле вĕçсе ӳкесшĕн чĕриклетеççĕ.

Хĕллехи çутă, хĕвеллĕ ир илемлен уçăлать Юнаш ялĕ. Пысăккăн пĕлĕте сухаласа тухакан хĕвел чи малтан çак ял çине пăхса илет. Унтан вара тин унăн кĕмĕл çутисем ытти çĕрсене сапаланаççĕ. Хĕвел хăйĕн кĕмĕлне этем пек хăй умĕнче тытса усрамасть, уçă кăмăллă пулса кĕмĕлне вăл ăçта пынă унта сапаласа пырать. Кама кирлĕ, çав пуçтартăр, савăнтăр. — Ой, хĕвел, таса хĕвел, ăçтан пула пĕлнĕ-ши эс, хĕвел, этемрен çав тери аякраскер, çав тери çывăхскер! Ой, хĕвел, çав тери аслă, çав тери йăваш хĕвел, мĕн шухăшлатăн-ши эс этемлĕх çинчен — сан таса, пĕр вĕçĕмсĕр уйусем, улăхусем çинче ылтăншăн çăтăхса юн юхтаракан этемлĕх çинчен?

Виçĕ çул вăрçă! Виçĕ çул пĕр чарăнмасăр этемлĕх юнĕ çĕнĕрен çĕнĕ юнлă çырмасем тăвать. Хальччен таса шывлă пулнă, шăппăн çеç шăнкăртатса чуна çĕклекен çырмасем халĕ юнпа тулса, хĕрлĕ тĕспе сиксе куçсене хуптараççĕ.

Кам пĕлет, хăш-пĕр çĕрте, тен, шыв вырăнне юн ĕçсе пурăнаççĕ. Кам пĕлет, хăш-пĕр çĕрте, тен, этемĕн чĕри çумĕнчи çăвĕнчен тултармăшсем тăваççĕ, ветчинасем, кăлпассасем... Урăх мĕне юраччăр кача пӳрне пысăкăш тăхлан вăйĕнчен пинĕ-пинĕпе çĕрелле тĕшĕрĕлсе ӳкекен тăпра çинче ӳснĕ çынсен ӳчĕсем... Ой, хĕвел, çав тери аякра, çав тери çывăх хĕвел, пĕр чалăш тăрăш, пĕр аршăн сарлакăш çĕрпе тăват хăмаллă тупăк та кашнишĕнех мар иккен ку тĕнчере.

Çапла çухăрма пултарнă çын чĕри хĕвел çине пăхсан, пысăккăн пĕлĕте сухаласа ухса, çĕр çине кĕмĕл пĕрчĕсем пăрахакан хĕвел çине. Çыннăн сисĕмлĕ чĕри татах нумай калама пултарнă, анчах чĕри мĕн каланине хут çине çырма сайра пултармалла, нумай чухне чĕре юрри хăйне хальлĕн юлать, хăйне хальлĕн çĕкленсе хăйне хальлĕн лăпланса каять...

Мĕншен пурăнать Куçма? Алă çул пурăнса мĕн курнă вăл? Ватăлмалăх кунта мĕнпе те пулса савăнмалли пултăр тесе пĕр ывăл ӳстернĕ... Çирĕп, вăйлă ӳснĕ ывăл, çемçе кăмăллă пулса, çав вăхăтрах хăйне таптама никама та ирĕк паманскер, нумай савăнтарнă вăл Куçмана.

— Эх, ку вăрçă, кама кирлĕ-ши вăл вăрçă? «Куçман пĕрех ывăл, ăна илсе кайсан Куçма хăй пек ватă лашапа çеç юлать», — тесе никам та каламарĕ. Илчĕç вĕт ывăла, çаплах илсе кайрĕç, хĕрхенмерĕç. Ватă лаша çеç çав Куçман, вăл çеç пулмасан, тен, Куçма та хăй ывăлне çăлса юлма пултарнă пулĕччĕ те. Ав Петер Ваçильч хай ывăлне — Ехриме хăварчĕ вĕт салтакран...

Çул çăмăл. Нарăс юрĕ çуна тупанĕсене сайра тытать. Çӳхе, çăмăл çуна тупанĕсем, лаша ытлах хытă чупмасан та, çĕлен пек чăшăлтатса пыраççĕ. Анчах Куçма пуçне килсе пăркăчланă шухăшсем вĕсем пек мар, йывăррăн, тăнлавсене ыраттарса чупаççĕ. Пуçа тăхăннă, хура пăру тирĕнчен тунă мăлахая хывса пăрахас килет, пуçа мăлахайсăр та йывăр...

...Архан умĕн пулнă вăл. Урамра ишсе тухмалла мар пылчăк, тăхлан пĕлĕт çăмăр алланă. Çанталăк тĕксĕм, илемсĕр. Анчах сакăр аршăнлă пӳртре тата тĕксĕмтерех...

— Куçма, — тенĕ тĕпелти çак çинче сыв мар выртакан Куçма арăмĕ. — Куçма... — Анчах ку тĕлте вăл хăрах аллине кăкăр çине килсе хурса ӳсĕрме пуçланă... Юнлă ӳслĕк калаçма паман курнать, пĕр хĕрхенмесĕр асап кăтартнă ăна...

— Куçма, — татах чĕннĕ вăл ӳслĕк иртсе кайсан. Шывлă куçĕсемпе Куçма çине пăхнă. — Куçма... эп кĕçĕртен ытла пурăнаймастăп... мĕн курăн-ши ĕнтĕ эс Петькапа, мĕнле ӳстерĕн-ши?.. Куçма... тархаслатăп... Петькана... ывăлна... хĕрхенен пулсан... эс... Куçма... ан авлан...

Вăл тек калама пултарайман. Ахаль те çапă пек ырхан, çурта пек шуралса юлнă ӳт пĕтĕм кăкăра темĕскер килсе чăмăртанăран кăшт çĕкленнĕ çĕртен каялла кайса ӳкнĕ. Асаплă, вилме хатĕрленнĕ куçсенчен пит çине пите пĕçерекен вĕри куççулĕ шăрçаланса юхнă...

— Ну-но-о! — тет Куçма ахаль те чупма чарăнман лашине. Анчах сас карланкăра капланса ларать. Манас тесен те манма çук... Вун тăхăр çул ĕлĕк пулнă кун паянхи пек пулса тухса тăрать куç умне, паянхи пек...

Пурттас Куçмин ватă чĕри темĕскер çинчен хурлăхлăн юрлать, Хĕвел тухнă чух, турă лашине кӳлсе, çуни çине пилĕк пăт ыраш хурса Юнашран Тапанвара пасара кайма тухнăскер, вăл темшĕн, куç илмесĕр тенĕ пек, хĕвел çине пăхса пынă. Нарăс хĕвелĕ хăй те Куçман кăшт кăвакара пуçланă, çăра мар сарă сухаллă питне кăмăллăн ăшăтса пынă. Хĕллехи сывлăша Куçма сухалли çине пăрлă шăрçасем çакма ирĕк паман. Анчах Куçма чĕри çаплах лăпланман, хурлăхлă юрра çаплах юрланă.

Пӳрт маччинчен сăпка çакăнса тăнă. Сăпкара — çулталăкри ача. Вăл Петъка, халь салтака кайса çĕтнĕ Петька... Каç пулнă. Хуйхăпа тулнă пӳртре сĕтел çинче ларакан пĕчĕк лампа хăйĕн пĕртен-пĕр хĕрлĕ куçĕпе кĕтессене çутатнă. Тур амăшлĕ турăш умĕнче çинçе çурта çуннă, çуннăçем аялалла анса, пĕчĕкленсе пынă. Алăк умĕнче сак çинче кӳршĕ хĕрарăмĕсем сăпка ачипе сыв мар амăшĕ çинчен калаçса ларнă.