Электронлă вулавăш

Телей чечек мар, çаран çинче ӳсмест.

Халăх каларăшĕ.

Хальхи пек астăватăп çак куна. Урамра лапка-лапка шур юр çăвать. Ытарма çук хитре кун. Эпĕ урамра çунашкапа ярăнакан тантăшсем çине чӳречерен ăмсанса пăхса ларатăп. Шухăш-ĕмĕтĕмпе хам та вĕсемпе пĕрлех. Тухăттăм, ыйтсан анне те кăларатех ĕнтĕ, анчах кăçатă йĕпе. Ниçта типĕтме те çук ăна. Ĕнер каç тимĕр кăмака çумне тăратса хунăскер çĕр-каçа та типеймен вăл. Ăшăрах хутма май çук — анне вуттине перекетлесе тыткалать. Епле те пулин хĕл каçма çитермелле-çке вут-шанка.

Анне кунĕпех тĕпелте. Вăл Çĕнĕ çул сĕтелĕ хатĕрлет. Каскалать, плита çинче тем пĕçерет. Эп пĕлетĕп-ха, çепĕç çыннăм, пур-çукран та тутлине ăсталама пĕлет. Аттепе иксĕмĕре юрас тесе иртенпех ăшталанать. Нӳхрепри шетникрен тăварланă хăярпа купăста, чие варенийĕ илсе тухнă. Акă лутра маччаллă пысăках мар пӳлĕме шаркку шăрши сарăлчĕ. Сăмсана тӳсме çук кăтăклать вăл. Суханпа какай шăршипе киленетĕп. Ирхине çĕр улмипе, уйранпа чĕре сури тунăскерĕн ун техĕмне чăтма пит йывăр. Çав тери çиес килет. Хырăмра тем каса-каса каять.

Юлашки вăхăтра анне кулма та пăрахрĕ. Ялан кичем те салху вăл. Эпĕ ăна, пĕчĕккĕ те чĕрĕ хĕрача, кашнинчех култарма хăтланатăп. Пуçĕ ан ыраттăр тетĕп. Анчах та кашнинчех хуйхине мантарма манăн та, «сарă хĕвĕлĕн», май килмест çав. Каçсерен йĕрет вăл. Манран çавна пытарас тесе саппунĕпе питне хупласа макăрсан та сисетĕп. Вĕри куççульпе çăвăннине те куратăп. Атте каçпа киле таврăнмасан кашнинчех малтан мана, пысăк куçлă вăр-вар хĕрачине ыталаса йĕрет, эп тĕлĕрсе кайсан — минтере тытса ĕсĕклет.

Хальхинче те ак аннене хам çине пăхтарма хăтланатăп. Чӳрече янаххи çинех хăпарса ташлатăп.

— Тутлă шарккăвне пăртак та пулин тутанса курасчĕ, — тетĕп. — Çур кашăк çеç турилкке çине хурса парсамччĕ, — йăлăнанçи пулатăп. Çинех тăратăп. Анчах та анне хăнк та тумасть.

— Тăхта, сарпикеçĕм. Чăт пăртак, — ирĕксĕррĕн йăл кулать вăл. — Ман веçех хатĕр. Кĕçех ларатпăр.

Мĕн сăлтавпа татах та тăхтамаллине ăнланатăп-ха эпĕ. Вăл чунĕнчен, чĕринчен атте ĕçрен килессе кĕтет. Эпĕ те, аннен кăçукĕ, хырăм хыр тăрне кармашсан та чăтатăпах. Çепĕç алăллă, сенкер куçлă тăванăмăн кăмăл-туйăмĕ çеç ан кичемлентĕр.

Куна каç сĕмĕ çапма пуçласан анне темиçе хутчен те чӳречерен пыра-пыра пăхрĕ. Тутине пĕветрĕ хăй. Пĕчĕк кăранташпа куç харшине хуратрĕ. Вăрăм çӳçне икĕ çивĕт туса пуçĕ çине çавăрса хучĕ. Пăхатăп та ун çине ытараймастăп: мĕнлерех чечен вăл.

— Эсĕ те тумлан, чиперук. Васкар. Кĕçех аçу та килет пуль. Ăçтаччĕ-ха сан илемлĕ хĕрлĕ кĕпӳ? Аçупа иксĕмĕр туяннă сарă пушмаку? Çӳçне ак кăвак хăюпа илемлĕн çыхса хурар, — куç кĕски çине уртса янă хăйăва шуранка аллипе асăрхануллăн илчĕ. — Пăх-ха мăшăр куçу тĕслех вăл. Илемлĕ пике ӳсет пирĕн. Телейӳ кăна пултăр, хĕрĕм.

Анне тĕпелти Турăш кĕтесси тĕлнелле пăрăнса ал тутрийĕпе куçне шăлчĕ. Хăй çине хĕрес хурса Аслă Пӳлĕхçĕрен пĕртен-пĕр тĕпренчĕкĕ валли телей ыйтрĕ.

Хырăм выççи те ирте пуçларĕ. Халь иккĕн тан хуралта чӳрече тĕлĕнчен кайма пĕлмесĕр тăратпăр. Сасартăк анне тӳрленсе тăчĕ. Вăл сывлама пăрахрĕ тейĕн. Кăкăрĕ çинчи капăрлăхне аллипе юсарĕ, шурă кĕпине якатрĕ. Ман умра тăракан ытарма çук чечен çамрăк хĕрарăм куçĕ йăлтăртатма пуçланинченех кĕçех пӳрте атте кĕрсе тăрасса тавçăртăм.

Алăк яри уçăлчĕ те пӳрте пăр пек сивĕ çын вирхĕнсе кĕчĕ. Атте яланхиллех кăмăлсăр. Сăн-пичĕ усал. Çут тĕнче çине йĕрĕнсе пăхакан хĕсĕк куçĕ хаярлăхпа тулнă.

— Пăрăн-ха, — терĕ вăл тинех шаркку çиме вăхăт çитнипе савăннă хĕрне айккине сирсе.

Сывлăх сунма та манчĕ иккен атте. Ăна кунĕпе уйăх пек, хĕвел пек кĕтекен арăмне ыталаса пит çăмартинчен те пулин чуп тума шутламарĕ атте. Кĕтесре тăлăххăн тăракан шкап тĕлне кирза аттине хывмасăрах васкаса утса пычĕ те тирпейлĕн чĕркесе хунă япаласене тустарса тем шырама пуçларĕ. Хăйне тата темччен пушă çурта пырса кĕнĕ пек тыткалĕччĕ-и, тен, анне сăмах хушман пулсан:

— Якку, ара кайран та шырама пулмĕччĕ-и? Çĕнĕ çул каç тăхăнмалли тумтирӳ ав хыçлă пукан çинче çакăнса тăрать. Эпĕ сан валли ав çĕнĕ кĕпе туянтăм. Тăхăнса пăх-ха. Сана симĕс тĕс каймалла. Капашне пĕлсех илейрĕм-ши? — хыпăнса ӳкнĕ анне мăшăрĕ йĕри-тавра ăшталанать. — Сĕтел хушшине ларар. Çĕнĕ çул урхамахсемпе тапăртатса килсе кĕриччен вăхăт нумай та юлмарĕ. Çуртасене çутар. Ман веçех хатĕр. Шаркку пиçнĕ, виçĕ тĕрлĕ салат каскаларăм. Компот вĕретрĕм. Хĕрлĕ эрех те пур. Эс юратаканнине ятнех туянтăм. Пĕчĕк Наталипе иксĕмĕр сана кĕтсе ывăнтăмăр. Тинех ак кĕтсе илтĕмĕр. Çак хушăра хырăмсем пирĕн хыр тăрринех кайрĕç пулмалла.

Атте чĕкеç пек чĕвĕлтетекен аннене пĕр хушă сăмах-мĕн чĕнмесĕр лăпкăн тăнласа тăчĕ. Итленĕçемĕн сăнĕ кăмăлсăрланса, сӳрĕкленсе пычĕ унăн.

— Çитĕ лăркаса, ларăр та çийĕр. Ман каймалли пур-ха, — кăшкăрчĕ вăл.

Эпĕ хăранипе шурса кайнă анне çумне тĕршĕнтĕм. Ман, айванскерĕн, тĕнчери чи çывăх та ырă, çепĕç çыннăма аттерен хӳтĕлес килсе кайрĕ. Пĕчĕк пӳрнесене чăмăра пухрăм.

— Мĕнле капла, капăр чăрăш уявĕ-çке — Çĕнĕ çул?! Çемйӳ вара? Паянхи каç ун тулашĕнче мĕнле ĕçсем пулччĕр? — сасси чĕтрерĕ ун.

— Мансăр уявлăр тенĕ сана! Мĕнле йăла вăл — тархасласси? Çак каç пĕрле, юнашар пулмалла тесе ăçта çырнă ăна? Çемьепе сĕтел хушшине лармасăр килмест-им вăл — Çĕнĕ çул тени? «Апат çийĕпĕр», «компот вĕретрĕм» тет тата? Тьфу. Вçо, ман каймалла, — çăварне пăрса йĕрĕнчĕклĕн калаçрĕ вăл. Шыранă япалине тупрĕ курăнать: алăк патнелле вирхĕнчĕ. Аллинчи шупка пусмапа чĕркенĕ тĕркине тем хаклă япала пек çумне пăчăртанă.

Унччен те пулмарĕ — анне мана майĕпен вĕçертрĕ те атте умне чупса пырса чĕркуçленсе ларчĕ:

— Йăлăнатăп сана, тархасшăн, паянхи каç ниçта та ан кайсам, ӳкĕтлетĕп, пăрахса ан кай пире хĕрпе иксĕмĕре çак сивĕ тĕттĕм хваттерте. Мĕнле тăнламастăн — эс юнашар пулсан çуртра та çутă. Сансăр вара çут тĕнче хăйĕн тĕсне çухатнăн туйăнать. Якку, юрататăп эп сана, — куçĕнчен куççулĕ лӳшкерĕ ун. — Хăв тата çартан Афган çĕрĕ çинчен сывă таврăнсан «юрататăп, эс çеç мана кирлĕ, сансăр пурăнаймастăп, ĕмĕр пĕрле пулăпăр» теместĕн-и-ха? Халь ăçта кайса çухалнă çав туйăм? Мĕншĕн çак хĕрӳлĕх ир сӳннĕ?

— Тăр уру çине. Мĕнле юрату пирки калатăн эс, ăçтиçук? Эс мĕн юратма пĕлекен çын-и? Мĕн пĕлетĕн эс юрату çинчен? Йĕр, тата йĕр, ухмах. Сан куççулӳ кăна çитместчĕ паян, — урипе тапса уçрĕ вăл йывăç алăка.

Леш чутах хăпсинчен тухса ӳкетчĕ. Хытă хупнипе эпир аннепе тăрăшса хитрелетнĕ хăш-пĕр теттесем те елка çинчен ӳкрĕç.

— Ун пек каласа ан хăртнă пул, ан суй. Сана нимĕнле майра та ман пек хĕрӳлĕхпе юратаймасть, — хӳхлеме пăрахаймасть анне.

Кукленсе ларнă аннене йăпатас тесе пуçĕнчен çемçе пӳрнемсемпе ачашлатăп эпĕ. Атте килтен тухса кайни манра хавхалану, шанăç çуратрĕ. Каçĕ те тинех уяв каçĕ пек туйăнса кайрĕ.

— Анне, аннеçĕм, ан йĕр, атя халь иксĕмĕр ларса çиетпĕр, ав чăрăш çинчи теттесене çĕнĕрен илемлетме пуçлăпăр. Эсĕ çеç ан йĕр. Мĕнпе йăпатас-ха ман сана? Мĕн ыратнине кăтартсам. Эпĕ ăна хайхи иплĕ-сиплĕ асамлă маçпа сĕрсе ярам. Астăватăн-и, ман алăри пӳрне шыçнăччĕ. Эс ăна шкапри им-çампа туххăмрах эмеллерĕн. «Ку маçĕн асамĕ пысăк, тӳрех сиплет», — терĕн. Паян, аннеçĕм, сан суранна унпа сыватăпăр. Атя, çиер, тăр. Унсăрăн чирлесе кайăн.

Çут тĕнчери чи çывăх çыннăм йăл кулнă пек туса урайĕнчен çĕкленчĕ. Шутлайнă-и-ха эп ун чухне, пĕчĕкскер, чĕре суранне сиплемелли эмеле халиччен те шутласа кăларайманни пирки.

* * *

Çав тивлетсĕр каç хыççăн аттепе анне хутшăнăвĕсем урăх йĕркеленеймерĕç. «Каснă чĕлле каялла çыпăçтараймăн»,-теççĕ халăхра. Анчах та уйрăлнă хыççăн нуши-терчĕ пире, аннепе иксĕмĕре, тата та ытларах çыпăçрĕ пулас. Аслисем хуламăр айккинчи çырмаллă урамра вырнаçнă ахаль те кивĕ çурта икĕ пая пайларĕç. Тепĕр алăк касрĕç. Чăлан евĕр тайлăк та хĕсĕк пĕлĕмĕ арăмĕпе хĕрне тивĕçрĕ, пысăкраххи, ăшăраххи — çĕнĕ арăмĕпе аттене. Килĕштерсе пурăнайман вăхăтсенче атте хутран-ситрен те пулин çемйине укçа паркалатчĕ, апат-çимĕç туянатчĕ пулсан, халь мĕнпур инкекĕ пĕр анне çине тиенчĕ. Тăкаксене саплаштарас тесе анне ик-виç çĕрте ĕçлетчĕ. Çамрăклах чирлесе кайсан та мана малтан шкултан, унтан училищĕрен вĕрентсе кăларма хевте çитерчĕ. Эпĕ, ачаранах ӳкерӳ шкулне çӳренĕскер, пултаруллă художник ята тивĕçме ĕмĕтленсе пурăнтăм. Çамрăклах завода ĕçе вырнаçрăм, тĕрлĕ куравсем йĕркелесе илемлетекенте — оформительте тăрăшрăм. Атте çак хушăра виç-тăват арăм та улăштарчĕ пуль. Хутран-ситрен куркалаттăм ăна. Вăйпитти те патвар пӳ-силлĕскер ир пĕкĕрĕлме, ватăлма пуçларĕ. Мана курсан куçне тартатчĕ вăл. Пăхма именетчĕ.

Пĕр ирхине çапла çухату пирки систерекен хыпар вăратрĕ, аçа çапнă пек пулчĕ — кӳршĕре пурăнакан аттене инфаркт пулнă-мĕн. Кая юлса чĕннĕ пирки тухтăрсем çăлса хăварайман ăна. Хыçри стенана çеç шаккамалла пулнă та вĕт. Анне те пĕр ăнах, ăнман упăшкине, юратсах, асаплансах усал чирпе чирлесе кайрĕ. Хаклă çыннăма пур майсемпе йăпатма тăрăшаттăм, шеллеттĕм пулсан та упраса çитереймерĕм. Çур çул хушшинчех хăр тăлăх тăрса юлтăм.

Мана упракан пирĕшти, хаклă аннеçĕм, вилсен çăмăлттайла ир качча кайрăм. Пĕррехинче заводри пĕр хĕр, те профкомран терĕ вăл, мана хамăр хулари çамрăксен театрне йыхравларĕ. Ытлашши билет юлнă терĕ. Килĕшрĕм. Спектакль те аптрамастчĕ пек. Курса киленнĕ хыççăн килелле уттартăм. Халь пĕчченçи çырма хĕрринче лăстăркка ват хурама пек пĕччен ларакан çурта мар ĕнтĕ, хамăн икĕ пӳлĕмлĕ хваттере çул тытрăм. Аттепе анне вилнĕ хыççăнах пирĕн çурт «Кивĕ, çĕрĕшнĕ çурт-йĕр» çĕнйĕркелĕве лексе мана икĕ пӳлĕмлĕ пысăках мар хваттер пачĕç. Шел, анне çак куна кураймарĕ. Ялан сивĕре тата тĕттĕмре пурăннă тăванăм чĕрине кун каçах хĕвел шевлисем вылякан пӳлĕмсем ăшăтнă, савăнтарнă пулĕччĕç. Пĕчченлĕхе хăнăхаймарăм эпĕ те. Чĕре юратушăн, çепĕçлĕхшĕн тăвăлчĕ.

Хамăн пулас упăшкана театрта тĕл пултăм. Спектакль хыççăн киле васкатăп. Хыçалтан пĕр çамрăк хăваласа çитрĕ. Пуçа çĕклесе пăхрăм та — спектакльте сцена çине хутран-ситрен тухса вылякан артистсенчен çамрăкраххи иккен.