Электронлă вулавăш

Вырăнсăр сăмах чĕрене вирелле кĕрсе вырнаçать. Аваккай Якурĕ пĕррехинче çавнашкал шăрпăклă сăмаха шӳтле-шӳтле тенĕ пекех персе ячĕ. «Çутçанталăкра виçĕ япала çук, — терĕ вăл: —пĕлĕтĕн пусми çук, шывăн турачĕ çук, Мултиер Элекçейĕн ывăл ача çук».

Тимĕрç лаççи умĕнче чĕлĕм туртса тăракан çынсем пурте ахăлтатса кулса ячĕç. Алексей Иванович Мулдиеров, колхозри хисеплĕ комбайнер, кӳренчĕ, анчах хирĕç шăпăрт та шарламарĕ. Туртса пĕтереймен чикарккине атă кĕлипе таптаса сӳнтерчĕ те тимĕрç лаççине кĕрсе кайрĕ.

Ун чухне колхоз тин кăна-ха çураки туса пĕтернĕччĕ. Механизаторсем тырă вырса çапмалли машинăсене юсама тытăннăччĕ.

Тимĕрç лаççи тенĕрен, ăна ял çыннисем тахçан хăнăхнипе кăна çапла калаççĕ. Чăннипе вăл — самаях пысăк мастерской. Унта нумай тĕрлĕ агрегатсене сиплеççĕ. Хăшпĕр трактористпа комбайнера çав ĕçре ывăлĕсем пулăшаççĕ. Мастерскойне вĕсем ашшĕсемпе пĕрле ирех пыраççĕ те унтан каçсăр тухма пĕлмеççĕ. Мултиер Элекçейĕн килĕнче вара ывăл чунĕ çук, ун вырăнне — пӳрт тулли хĕр. Пуслăхĕ-пуслăхĕпе темелле. Вăрçăчченхи пуслăхран иккĕшĕ тахçанах качча кайнă. Çитменнине, тăван яла мар, таçти çичĕ юта. Вăрçă хыççăнхи пуслăх та çитĕнсе пырать ĕнтĕ. Çав пуслăхран чăн асли, Веруç ятли, хуланалла туртăнчĕ — халĕ пир-авăр комбинатĕнче ĕçлет. Танюк кăçал вăтам шкултан вĕренсе тухрĕ... Тепĕр виççĕшĕ кĕçĕнрех классенче вĕренеççĕ.

Çапла çичĕ хĕр хушшинче пĕр ывăл хунавĕ те курăнмарĕ Мултиер Элекçейĕн. Ĕлĕк-авал чăваш çынни турра кĕлтунă: «Хĕр тесĕ пĕрре çуралсан, ывăл иккĕ çуралтăр», — тенĕ. Элекçей пĕлет: кĕлтунинчен усси çук. Çапах та çын мăшкăлне те тӳсес килмест. Аваккай Якурĕ пек шăлйĕренсем кулаççĕ, авă. «Пĕлĕтĕн пусми çук имĕш...» Кулăрах, кулăр!.. Тепĕр тесен, пĕлĕт çине халĕ пусмасăрах улăхаççĕ. Ракетăпа! Мултиер Элекçейĕн хĕрĕсем те чиперех ӳссе çитĕнĕç, çын пулĕç, ыттисен ывăлĕсенчен каях тăрса юлмĕç. Курăпăр-ха ӳлĕм, курăпăр!.. Çак шухăшпа Мулдиеров комбайнер тата пикенерех ĕçе парăнать. Хĕрӳ ĕçре мĕнпур хуйхи-суйхине манать.

Вĕсем виççĕн виçĕ комбайнпа пĕр ушкăнра ĕçлеççĕ: Мултиер Элекçейĕ, Аваккай Якурĕ, Пайтул Çеменĕ. Анчах капла калани тĕрĕсех пулмасть-ха. Кăçалччен пĕрле ĕçленĕ вĕсем, кăçалтан вара икĕ комбайн штурвалне Якурпа Çемен ывăлĕсем - Геннадий Авакаевпа Андрей Байдулов тытса пыраççĕ. Вĕсем, хальхи пек, каласан, — комбайнер помощникĕсем. Тĕрĕссипе, кунта кам кама пулăшнине пĕлме те йывăр — ывăлĕсем ашшĕсене-и е ашшĕсем ывăлĕсене? Аваккай Якурĕпе Пайтул Çеменĕ иртен пуçласа каçченех хирте, анчах вĕсем ывлĕсен ĕçне ытларах аякран сăнаса тăраççĕ.

Çанталăкĕ кăçал латлă пулмарĕ. Ырашпа пăрçана комбайнерсем çумăр витĕр тенĕ пекех вырса-çапса пуçтарчĕç. Ун чухне, паллах, Якурпа Çеменĕн ывăлĕсене шанса ларнипех ĕç тухмарĕ, хăйсен самай ăшталанма лекрĕ. Халь акă кун тикĕсленчĕ, хĕвел ăшшăнрах кулкала пуçларĕ, хайхи Якурпа Çемен йăлтах çутçанталăк ытамĕнчи ырлăха парăнчĕç — комбайнсем хыççăн купаланса юлакан çемçе улăм çинче ыйха ярăнтараççĕ кăна. Мĕн шухăшĕ вĕсен? Ывăлĕсем маттур! Пĕри, Геннадий Авакаев текенни, çарта бронетранспортерпа та кĕрлеттерсе çӳренĕ. Пайтул Çеменĕн ывăлĕ Энтри кăшт çамрăкрах-ха. Анчах вăл та питĕ пултак йĕкĕт. Шывра та путмĕ, вутра та çунмĕ. Кĕркунне Энтрин салтака каймалла. Пайтул ятне унта та çĕртмĕха вăл!..

Хашш сывласа илет Мултиер Элекçейĕ — ăна çеç ĕçре пулăшакан никам та çук. Ĕшенет те пуль вăл, ватăлать те пуль... Вăрçăччен, МТС чухнех, Алексей Мулдиеров комбайнпа тăватă çул ĕçленĕ. Вăрçăран таврăнсан, каллех штурвал умне тăнă. Нумаях пулмасть пĕри, Шупашкартан килнĕскер, ун çинчен хаçата çырса кăларчĕ — «Улшăнми вахтăра»... Ырă сăмахшăн тавах та ĕнтĕ, анчах аллăран иртнĕ çынна çав «улшăнми вахтăра» тăма çăмăл мар. Ах, çăмăл мар!

Вĕсем паян çурхи тулă выраççĕ. Ушкăнпа. Виççĕн. Тулă ыраш пекех çӳллĕ мар. Пиçессе те лайăх пиçсе çитнĕ. Ăна малтан çулса кушăхтармасăр, тӳрех вырса çапма пулать.

Çулĕпе ыттисенчен аслăраххине кура, малти комбайна Алексей Иванович Мулдиеров тытса пырать. Ун хыççăн — Геннадий Авакаевпа Андрей Байдулов. Кашни хăйĕн хир карапĕпе малтан малалла ыткăнать. Юрать-ха, кунĕ паян хĕвеллĕ пулчĕ. Кăçал çанталăкĕ çавнашкал. Кĕç-вĕç пăсăласса кĕтсех тăр. Халичченхи сенкер тӳпе, çĕршениипе шăтса пĕтсе, кивĕ ала пек пулса кайнă тейĕн. Е сасартăк шалкăм çумăр капланса килет те витререн сапнă пек чашлаттарать, е кунĕ-кунĕпе йĕпхӳ вĕтĕртетсе пĕрĕхет, е тата кассăн-кассăн кĕркуннехи майлă сивĕ çил кастарма тытăнать. Паян вара, тачка пĕлĕтсем хушшинчен хĕвел йăл кулса пăхсан, комбайнерсене чун кĕчĕ. Сарă тулă ятнех кăшт тамаллачĕ-ши çанталăк?!.

Анчах ырашпа пăрçана йĕпе-сапалла çулса пуçтарнă пирки машинăсем хытах лăсканчĕç, моторĕсем хавшарĕç. Мултиер Элекçейĕ иртнĕ каç акă хăйĕн комбайнне çĕрĕпех юсарĕ. Самантлăх куç хупса илме те вăхăт пулмарĕ ӳнăн. Çамрăксене мĕскер!.. Вĕсем хăйсен агрегачĕсене ашшĕсемпе пĕрле сиплесе майлаштарчĕç. Халь, авă, Генăпа Энтри юрла-юрла тулă выраççĕ. Çав хушăра ашшĕсем, Аваккай Якурĕпе Пайтул Çеменĕ, килте çемçе вырăн çинче канаççĕ. Пĕр Мултиер Элекçейĕн кăна тӳсмелле. Тăхлан тултарнă пек йывăр пуçĕ штурвал тытса пынă çĕртех лăнк та лăнк усăнать. Аллăран иртсен — анаталла, теççĕ. Тĕрĕсех пуль çав...

Мултиер, ыйхине сирес тесе, карттусне хывать те çӳçне-пуçне аллипе хытах тăрмалать, тăнлавĕсене сăтăркалать. Çук, парăнма юрамасть!..

Тулă хăмăлĕ ытла типех мар, апла пулин те авăн çапакан барабанран арпи-тусанĕ вĕçетех. Мултиерĕн эрне хырăнман питне тарпа хутăш темĕнле эрешмен карти пек лĕкĕ çыпçăннă. Вĕтĕ хăлчăк ларнипе тăкăсланнă куç хăрпăкĕ айĕн Мултиер хĕвел çинелле пăхса илет. Кăнтăрла çитесси нумаях та юлман — кĕçех Танюк апатпа килмелле. Танюк, Танюк... Япăх хĕрача мар-ха вăл. Комбайнер ĕçне вĕренме чунтан тăрăшать. Магнит тимĕр çумне туртăннă пекех çыпçăнать машина çумне. Кăшт пушă вăхат тупăнсанах, хире ашшĕ патне чупса тухать, ашшĕпе юнашар штурвал умне тăрать. Анчах хĕрача-çке... Эх, ун вырăнне ывăл пулсанччĕ! Ашшĕне те ватлăхра пулăшĕччĕ, таврари паллă комбайнер ячĕ те пĕр йĕрсĕрех çухалмĕччĕ. Ăруран ăрăва пырĕччĕ авалхи Мултиер йăхĕ... Хĕрсенчен мĕн кĕтмелли? Качча тухаççĕ те урăх хушамат йышăнаççĕ: Петрова, Иванова, Сидорова... Аваккай, Пайтул тесен, татахчĕ хуть! Кусем — авалхи хушаматсем...

Ха, Аваккай!.. Ăçтан чĕлхе çине килсе çакланчĕ ку ят?.. Чăн та, ывăлĕ, Гена, йĕркеллĕ çынах-ха. Кăшт шухăрах пулсан та сăпайлă. Хăйĕнчен аслăраххисене хисеплеме пĕлет. Ашшĕ вара!.. Ашшĕ — Аваккай Якурĕ — йĕкĕлти этем. Сӳсленчĕк чĕлхе. Ним уямасăр урлă-пирлĕ çаптарать кăна. Вăл пĕркун мастерской умĕнче персе янă сăмах Мултиер Элекçейĕн чĕрине паян кун та вĕчĕхтерсе тăрать. Çутçанталăкра виçĕ япала çук имĕш... Тупнă кулмалли!..

Аваккай Якурĕпе çапла хăй ăссĕн тавлашса пынă май, Мултиер Элекçейĕн тĕксĕм пĕлĕт пек ыйхи сирĕлчĕ, шăмшакĕ те çăмăлланчĕ. Вăл ĕнтĕ комбайн моторĕ епле ĕçленине витĕрех илтет. Хиртен йĕтем çине тырă турттаракан грузовиксем те унăн куçĕ умĕнче текех тĕлĕкри пек тĕтреллĕн вĕлтлетмеççĕ. Чăн-чăн пурнăçри чăн-чăн машинăсем, чăн-чăн шоферсем. Акă, Иван Харитонов шофер хăйĕн машинипе Мултиер Элекçейĕн агрегачĕ патне пырса çитрĕ те, кузовне бункер айне майлаштарса, комбайнпа юнашар малалла шăва пуçларĕ.

— Сарă тулă тавай, Алексей Иванч! — хавассăн кăшкăрчĕ шофер. — Ылтăн тавай! Кĕрлеттер!..

— Атя, йышăн! — хирĕç сасă пачĕ комбайнер, бункера уçса. — Асту, ылтăна çул çинче ан тăккала!..

— Ăна чухлатпăр-çке, Мулдиеров юлташ, — кӳрененçи пулчĕ шофер. — Малтанхи кун мар...

— Тăттă! — кула-кула шĕвĕр пӳрнипе юнарĕ комбайнер. — Гайкăна хытарсах тăмалла çав.

Харитонов машинипе ылмашăнса, хиртен йĕтем, çине Можаров шофер тытса пыракан тепĕр грузовик тырă турттарать. Сехет графикĕ кăтартнă пек, кал-каллăн ĕçлеççĕ вутлă урхамах хуçисем. Вĕсем тăрăшнипе хир карапĕсем те тулли бункерпа çурма çулта чарăна-чарăна лармаççĕ. Енчен камăн та пулин урхамахĕ чăхăмла пуçласан, комбайнерсем пĕр-пĕрне çавăнтах пырса пулăшаççĕ. Ватти çамрăккисене ăс парать, çамрăккисем те ватти умĕнче парăмра юлмаççĕ.

Васнар пуссинче çапла çил-тăвăл арпаштарнă ыраша вырнă чухне Аваккай Геннадийĕ жатка çине пучах çĕклемелли хатĕр вырнаçтарса лартма питĕ ансат мел шыраса тупнăччĕ. Пайтул Энтрийĕ вара комбайн ăшĕнчен тырă тăкăнма пултаракан шăтăк-хушăка питĕрмелли майсене кăтартса панăччĕ. Ку ĕнтĕ леш герметизаци текенни пулать-ха. Ан та кала, хальхи çамрăксен ăсĕ-тăнĕ питĕ çивĕч. Шкулта та нумай вĕренеççĕ вĕсем, кĕнеке те сахал мар вулаççĕ. Çураласса та тӳрех çунатлă çуралаççĕ çав...

Хăйпе пĕрле ĕçлекен маттур йĕкĕтсемшĕн чунтан савăнать вара комбайнер, унччен те пулмасть, унăн чĕрине салхуллă кăмăл килсе пăчăртать.

«Çын аллинчи кукăле ăмсанатăн, Мултиер тусăм, — тет вăл, хăйне хăй тăрăхласа. — Çынсене ывăлĕсем пулăшаççĕ. Ашшĕсем çав вăхăтра ыйхă чăптине чыхаççĕ... Пĕр санăн кăна ывăл çук, мăнтарăн Мултиер!.. Çĕрле çĕрĕпе комбайн юса, кăнтăрлă каллех кунĕпе тырă выр!»

— Атте, апат илсе килтĕм! — мотор кĕрлевĕ витĕрех илтĕнсе кайрĕ çинçе те уçă сасă.

Мултиер хăйне сасартăк ыйхăран вăраннă пек туйрĕ. Пăшăрханчăк шухăш-кăмăлĕ те унăн тĕр-парах сирĕлчĕ. Вăл моторăн газне пусарчĕ, комбайна чарчĕ. Машина тавра йăсăрланакан сарă тусан витĕр хĕрĕ çинелле тĕмсĕлсе пăхрĕ. Танюк, куçне хĕвелтен ал тупанĕпе хупăрласа, питне ашшĕ еннелле çĕклесе тăрать. Хĕрлĕ чечеклĕ шурă тутăрне каялла çавăрса çыхнă вăл. Сăнĕ ирхи сывлăмпа çăвăннă чие çырли пек таса та хитре. Хура пысăк куçĕсенче пĕтĕм çут тĕнче сăнĕ — сенкер тӳпери кăпăшка шурă пĕлĕтсем, кăнтăрлахи хĕвел хĕлхемĕ, комбайн штурвалĕ умĕнче тăракан ашшĕн кĕрнеклĕ кĕлетки...

Кăлăхах пăшăрханать Мултиер, ывăллă çынсене те кăлăхах ăмсанать. Пуç тавра лайăхрах шухăшласан, çутçанталăк ăна пачах кӳрентермен. Пăхăр-ха, мĕн тери илемлĕ унăн херĕ, мĕн тери маттур!..

Ашшĕ кбмбайн çинчен анчĕ те хĕрĕ аллинчен яшка чĕрессипе апат çыххине илме тăчĕ.

— Чим, Танюк, — терĕ вăл, хăйне хăй пӳлсе, — малтан çăвăнмалла. Авă, унта пирĕн шывĕ те пичкипех, ларса апатланма хӳтлĕхĕ те пур.

— Эсир тата мĕскер? Гена, Энтри! — хăюллăнах чĕнчĕ йĕкĕтсене Танюк. — Килĕр апата!..