Электронлă вулавăш

Шарласа юхать канаври пăтранчăк шыв. Кăпăкланса çӳлелле хăпарса пынăн туйăнать. «Шыв юхăмĕ мана çулса илсен, туртса антарсан? Пĕрле юхтарса каять вĕт...» — кăштах шикленнĕ пек те пулать Валери. Хăй çав вăхăтрах тата пĕр вунă çул каялла ялĕнчи пĕве, çурхи хĕвел вăйлă хĕртнине пула, сасартăк ирĕлнипе ял урамĕсем тăрăх саланнине, пĕве хĕррисем, юхăма чăтаймасăр, татăлса кайнине, ача-пăча хĕпĕртесех пĕвери пулла алăпа тытнисене аса илет. Ăшă-ăшă пулса кайрĕ чĕринче. Эх-х-х, ăçта-ши вăл ачалăх?

Канав хĕрринче тăраканскер каллех шыв юхăмĕ çинелле тинкерет. Мĕн ку? Пăтранчăк шыв тасалса-çуталса пырать мар-и? Унчченхи пек тулли те мар пек тата халĕ. Канаври шыва икĕ урипе хăш вăхăтра анса тăнине сисмерĕ каччă. Витĕр курăнма тытăнчĕ шыв, çап-çутах пулса кайрĕ...

— Павлов! Павлов! Вăран! Куçна уç!.. — хăйне пит çăмартийĕсенчен ыраттармаллах çат! та çат! çупнипе тепĕр тĕнчене таврăннăнах, пачах урăх лару-тăрăва вăйпа туртса кĕнĕнех туйрĕ хăйне çамрăк çын. Анчах куçне уçма пултараймарĕ — вĕсем çине темле йывăр япала хунăнах туйăнать.

— Мĕн тумалла-ха? Наркозне те виçеллĕ патăмăр, вăл тăна кĕмест. Нивушлĕ çухататпăр ку салтака? Ах, ытла та çамрăк вĕт-ха, ашшĕ-амăшĕшĕн мĕн тери пысăк çухату пулать. Павлов! Павлов! Пурăнмаллах сан, пулăш пире! Куçна уç! Илтетĕн-и? Хăв пурнăçна çапла татма юрать-и вара? Пурăнмаллах сан, пурăнмалла!.. — çаплах чарăнми йăлăнчĕ хĕрарăм сасси.

Хăй ăçтине ăнланса илеймерĕ малтанах Валери. «Мĕнле хĕрарăм мана хушаматран чĕнет? Кам вăл? Мана ăçтан пĕлет?» — пуçĕнче çакăн пек шухăшсем явăннă вăхăтра, сасартăк, пуçĕнчен такам çапнăнах туйăнса кайрĕ, Валери пĕтĕмпех аса илчĕ... Вăл кубрикра çакăнчĕ вĕт-ха!!! Хăçан пулчĕ ку: паян, ĕнер, виçĕк кун тен? Пуçĕ вара çав-çавах сĕрлет те сĕрлет. Тата мăйне темĕн пăркăчланă тейĕн.

Ах, çав Çеруша... Валерин ачаран пĕрле, пĕр урамра чупса-выляса, каярах шкулта пĕр парта хушшинче ларса ӳснĕ юлташĕ вăл. Вĕренни çукчĕ ĕнтĕ, чĕлхи-çăварĕ вара пыл та çу. «Шуç юманпа лартса ярĕ...» — теççĕ пулас çавăн пеккисем пирки. Тепĕр тесен мĕн тума кирлĕ ăна ытлашши тапаçланни? Ашшĕ-амăш пуян. Валери вара амăшĕпе кăна пурăнать. Амăшĕ учительница-ха та, укçа-тенкĕрен пурпĕрех нихăçан та çителĕклĕ пурăнман Петровсем. Мĕнрен-мĕнрен те, кĕнекерен нихăçан та татăк пулман вара вĕсен. Амăшĕ кашни ĕç укçинчен илемлĕ литература туянатчĕ, çапла майпа пурнăçпа тан утма тăрăшатчĕ. Е тен урамри саккăрла çаптаракан саманаран литературăри чăннипех те тĕлĕнмелле пурнăçра, унти сăнарсенче хăйне валли канлĕх, хӳтлĕх тупатчĕ? Калама йывăр, кăна пĕр хăй кăна пĕлет-тĕр... Ывăлне те кĕнекесене юратма вĕрентрĕ. Ял библиотекин хуçи те пĕлсе çитрĕ пĕчĕк каччăна мĕнлерех кĕнекесем кăсăклантарнине. Хăйне кура мар тата, шĕвĕркке! Юмах таврашне мар, вăрçă, чаплă та паллă çынсем çинчен каласа паракан литературăна кăмăлларах паратчĕ. Пĕчĕк шкул ачи çавăн пек кĕнекесене чăннипех те вуланине, çитменнине вĕсене ытла та хăвăрт «çавăрса хунине» ĕненместчĕ-ха малтанах библиотекарь. Ачаран содержанине те ыйткаларĕ малтанах, анчах Валери хăраса тăмастчĕ, шăкăлтаттарса каласа паратчĕ... Шкултан килетчĕ те вара Валери, урисене хуçлатса диван çине хăпарса ларатчĕ, алне кĕнеке тытса унти тĕнчене кĕрсех ӳкетчĕ. Шкултан ывăнса килнĕ амăшĕ нимĕн калама аптратчĕ. Паллах, ачан урамра, уçă сывлăшра чупмалла, юлташĕсемпе вылямалла мар-и вара? Анчах урамĕнче те ырра вĕренес çук. Кил-терĕшре пулăшсан та пăсмасть те çав, хĕрарăм пуçĕпе ывăлне арçын ĕçне ăçтан вĕренттĕр? Мăшăрĕ пулла кайсан плотинара путса вилнĕ хыççăн темшĕн урăх арçынсем çине пăхас темерĕ çамрăк хĕрарăм. Çапла вара воспитани тенине ытларах кĕнекерен илчĕ-тĕр çав ывăлĕ. Кăмăлĕ те çавна пула çемçешкерех ара. Ав, Çеруш каланинчен ниепле те иртеймест. Лешĕ килет те, вăйпа тенĕ пек урама илсе тухать Валерие. Амăшне килĕшмест те çакă, ывăлĕ пач юлташсăр çитĕнни аван маррине ăнланать.

Çерушĕ вара аçа-çиçĕм тейĕн. Валерипе калаçмĕччĕ те тен, ара тусне уççăнах «ботаник» тесе тăрăхлать те, анчах уроксене, тĕрĕслев ĕçĕсене камран çырса илмелле? Кунта ашшĕн укçи те пулăшмĕ, пуçра çуккине нухратпа туянаймăн. Валери кирлех, кирлех... Тавлашма юратать тата Çеруш!!! Чĕлхи çинчен: «Айта тавлашатпăр та айта тавлашатпăр!» — сăмахсем кайма пĕлмеççĕ. Юрĕ, пĕчĕкрех, пĕр 7-8-мĕш классенче вĕреннĕ чух, айванрах та пулнă тен тавлашнисем. Пĕрре çапла Шупашкара экскурсие илсе кайрĕç вĕсен классне. Шупашкар «Арбатĕнче», Хĕрлĕ лапам çывăхĕнчи урама çапла калаççĕ шупашкарсем хăйсем, утнă майăн куçĕсем чарăлсах кайрĕç ачасен. Ай-уй! Ытла темĕн те сутаççĕ иккен кунта: шăхличĕ, пĕчĕк значоксем, кĕнекесем... Пĕри тата патак татки çине тăхăнтартса лартнă шурă-шурă кăпăшка пĕлĕт пек япала сутса тăрать. Пылак мамăк иккен... Валери те амăш парса янă укçапа пĕрне илчĕ-илчех. Çеруша çакă çитет-и вара? «Айта тавлашатпăр, эп ав çав арлана туянатăп», — терĕ вăл Валерие пĕр арçын умĕнче тăракан виçĕ литр банкине янă пĕчĕк чĕрчун çине кăтартса. Туянчĕ... Тĕп хулари Лакрей паркĕнче карусельсемпе ярăнас, аттракционсене çитсе курас терĕç унтан. Çеруш, хăйне питĕ мелсĕр пулин те, банкăна пĕрлех йăтса çӳрет-ха. «Шуйттан урапи» патне ушкăнпах кĕшĕлтетсе пырса тăчĕç. Пурте ярăнасшăн, Шупашкар хули çине çӳл тӳперен пăхасшăн. «Валери, айта тавлашатпăр, çак арлан ман алăра «шуйттан урапипе» ярăнма пултарать, санпа — çук», — терĕ каллех Çеруш. Ара, Валери çӳле хăпарма мар, çӳлтен аялалла пăхма та хăранине астăвать-ха та. Чăн та, пĕрре çав пуçтах Çеруша итлесех йывăç тăрне шăнкăрч вĕллисене тĕрĕслеме хăпарса кайнине, çĕре персе аннине, унтанпа ниепле те хăйĕнче çак çитменлĕхе çĕнтерейменнине хирĕçлеймĕ ача. Çавах та килĕшрĕ, унчченхи пекех хăй мĕн те пулсан шухăшласа кăларасса шанчĕ. Акă, Çеруш йăл та ял çиçсе, çĕнтерессе шанса, урапаран тухрĕ, банкăна Валерие тыттарчĕ: «Ну, выляса янине йышăнатăн-и? Çамкуна хатĕрле...» — тениех пулчĕ ĕнтĕ ку. Лешĕ те аптраса тăмарĕ, банкăна илчĕ те «шуйттан урапин» кӳмине вырнаçса ларнă пĕрле вĕренекен хĕрачана тыттарчĕ: «Ман ятпа ярăнтар!» — терĕ. Ак, тепĕр хутчен тĕнче курса çаврăнчĕ апăршук арлан. Çакна кура, ытти ачасем ахăлтатсах кулчĕç, — каппайчăк Çеруша мар, Валерие кăмăлларах параççĕ çав пĕр класра вĕренекенсем те. «Тĕрĕс мар ку, эс выляса ятăн...» — тесе нăйкăшакан Çеруша итлесшĕнех те пулмарĕç. «Мĕнле тĕрĕс мар, банка ман алра пулчĕ, сан чĕрчуну ярăнса килчĕ...» — аптраса тăмарĕ Валери те. Тепĕр тесен, икĕ юлташăн тавлашăвне пĕрле вĕренекенсем курса йăлăхнăччĕ ĕнтĕ, çавăнпа вĕсем çинчен часах манчĕç.

Анчах икĕ юлташăн «тавлашу вăййи» аслă класа çитнĕ тĕлелле те сӳнмерĕ. Пĕри чеелĕхĕпе илетчĕ, тепри — ăсĕпе. «1:1» тесе кулатчĕç вĕсенчен ыттисем. Çерушне мĕн çитместчĕ-ши? Хĕрачасем хăй çумне мар, çав чухăн Валериех килĕштернине курсан тарăхса-çурăлса кайма патне çитетчĕ. Мĕнле курмаççĕ вăл унран пуянраххине? Ашшĕ ав шкул пĕтернĕ хыççăн малалла вĕренме кайсан çăмăл машина парнелеме те шантарчĕ. Пурпĕрех хăпмарĕ хăй Валерирен. Ара, машинăллă пулас тесен аслă шкула вĕренме кĕмелле. Эппин, пĕрлехи экзаменсене лайăхрах тытма тăрăшмалла. Кайран та... Кам пулăшĕ? Укçа тӳлесе вĕренме, курсран курса куçса пыма пулать тейĕпĕр, анчах пурпĕрех пуçра мĕн те пулин пулмаллах, зачет-экзаменсене памаллах пулать вĕт-ха. Пĕрлехи экзаменсем тытма вăхăт çитсен Валери çумне çыпçăнса ларчĕ тейĕн: «Экзамена пĕрле каятпăр, юнашар ларатпăр...» — тесе йăлăхтарсах çитерчĕ тупата. Çапах та Валери кулкаларĕ кăна. Кăмăлĕ çапларах çав, никама та усал сунмасть, пурне те пулăшма тăрăшать çамрăк çын. Чăн та, Çеруша пулăшрĕ-ха та, хăйне лешĕнчен пĕчĕкрех баллсем лартса парсан кăштах кулянчĕ Валери. «Атя тавлашатпăр — эп студент пулатăпах! Эс вара кĕрейместĕн вĕренме...» — каллех хăй юррине пуçларĕ каппайчăк. Хăй кама пула экзаменра пысăк балл илнине йышăнасшăн пулмарĕ апăршук ачи. Çапла, выляса ячĕ Валери. Питĕ аванмарланчĕ вара. Учительница ачи аслă шкула вĕренме кĕреймест, тесе каласран шикленчĕ. Хăйшĕн мар-ха, ытларах амăшне намăса кĕртсе ӳкернĕшĕн кулянчĕ. «Тавлашар, Çеруш, эп салтака каяп, эс каяймастăн...» — таçтан кĕтмен-туман çĕртен çакăн пек сăмахсене каларĕ-хучĕ хăйĕнчен кулакан тусне. Лешĕ аптраса ӳкрĕ: «Эс унта кайсан эп мĕнле вĕренеп», — тесе шухăшласа илчĕ-тĕр.

Амăшне тем пекех юратсан та вăл ӳкĕтленине итлемерĕ Валери. Юлашкинчен амăшĕ те ывăлĕн чун-чĕринче мĕн пулса иртнине ăнланчĕ паллах, çавăнпа пĕртен-пĕрскерне çара тивĕçлĕ ăсатса яма хатĕрленме тытăнчĕ. Ăсату каçне пĕтĕм тăван-пĕтенне, ял-йыша пуçтарчĕ. Лешсем те хаваслансах пычĕç вĕсем патне — ара, ачи усал мар, вашават, кăмăллă... Ахальтен Сывлăш десанчĕн çарĕсене çырса хумарĕç-тĕр çав каччăна. Ялти пӳртре çавăрăнма вырăн çукчĕ. Пурте Валерие пил, парне параççĕ, салтакран ырă-сывă таврăнма пехиллеççĕ.

Çук, шкул хыççăнах салтак пăтти астивме тивнĕшĕн пĕртте кулянмарĕ Валери. Канашри пĕтĕм республикăран пуçтаракан пунтра та, çар чаçĕсенчен хăйсене илме килнĕ çынсемпе тĕл пулсан та, «гражданка» тумне хывса салтак тумне тăхăнсан та, чукун çул вокзалĕнчи пуйăсра халь-халь тапранса каясла тĕтĕм-сĕрĕм кăларса ларакан пуйăсри вакунра вырнаçса ларсан та ӳкĕнӳ таврашĕ пулмарĕ чунĕнче. Амăшне кăна шеллерĕ. Ара, хăй самаях арçын ĕçĕсене хăнăхса пынăччĕ, ялта вара кил-терĕшре, хуçалăхра арçын алли кирлех çав, кирлех...

Псков хулине илсе каяççĕ иккен вĕсене. Малтан — Мускава, унтан — лере. Тĕрĕссипе, малашнехи çинчен пуç ватма вăхăт пулмарĕ. Вакунра, çамрăклăх хăйĕннех тăвать, питĕ шавлă. «Тавар туянма» килнĕ капитан йĕркене пăсмалла маррине аса илтерчĕ те хăй ĕçĕсемпе кайса çухалчĕ. Каччăсене çакă кирлĕ те! Чылайăшĕ килĕсенчен парса янă апат-çимĕçе пĕр çĕре кăларса хучĕ, ак хайхи! — эрехĕ тата ăçтан тупăнчĕ? Сĕтел хатĕр те. Çапла вара туслашсах кайрĕç çамрăксем, гражданкăри пурнăçа аса илчĕç, юрă та янраттарса илчĕç, кăмăлĕсем уçăлнă май хĕрĕсем çинчен те каласа пама именмерĕç. Ирпе-ирех пĕр пуйăсран анса тепĕрин çине куçса ларчĕç.

Псков... Авалхи пысăках мар хула, тесе каласа пачĕ вĕсене илме пынă капитан. 5-6 çар чаçĕ. Кремль те пур иккен. Хăйсене чукун çул вокзалне илме пынă автобус чӳречинчен хулари вырăнсене тимлесе пăхрĕç каччăсем. «Пирĕн Шупашкартан та пĕчĕкрех пулас ку хула. Таса мар тата...» — сасăпах каларĕ пĕри чăвашла. Чăн та, июль уйăхĕн вĕçĕ тăрать пулин те, урамсенче унта та кунта çӳп-çап выртать, çиллĕ пулас та урамра, хут таткисем вĕлтĕр те вĕлтĕр çавăрăнни, тусан вĕçни курăнать.