Электронлă вулавăш

— Вăт шельмă, самай тустарчĕ вĕт... — хăйпе хăй пăшăлтатрĕ Исмет, юн юхнине аран чарнă май. Самай ĕшенчĕ вăл ку тытăçура. Ахальтен чапа тухман иккен Ямпай, пĕрре те ахаль мар. Юрать-ха унăн икĕ юлташне маларах кăнтрĕ, пĕччен виççĕшпе çапăçма тивсен чăнах та çĕнейместчĕ пуль.

Вăй пĕтсе килнĕ май, сӳнме пуçланă кăвайта вуттине ытларах хучĕ те кутамкка çине таянса кăтăш пулчĕ.

 

Ирхине Исмет лаша урăм-сурăм кĕçĕннипе вăранса кайрĕ. Те таврана хура кайăк вĕçсе тулнипе, те виле шăрши сарăлнипе утсем хăйсене япăх туяççĕ пулас. Вăраннă хыççăн Исметĕн вилнĕ çынсене пытарас шухăш та пурччĕ, анчах суран хăйĕн пирки аса илтересенех виçĕ виллене вăрманта çаплипех хăварас терĕ — пĕр алăпа çапах та нумай ĕçлеймĕн.

Ĕнерхи тытăçура ывтăнса кайнă хĕçне шыраса тупрĕ, суранне тепĕр хут юсаса çыхрĕ, вара кутамккара тупăннă апатпа çырткаларĕ те Ямпай вилли патне пырса тăчĕ. Çывăрнă вăхăтра кураксем куçне шăтарма та ĕлкернĕ иккен.

— Вăт çапла вăл, Ямпай. Вăрăсем хăйсен пурнăç çулне çапларах вĕçлеççĕ çав, — ăна никам та илтмессе пĕлсех хăйпе хăй пăшăлтатрĕ Исмет.

Çапах та вилесене мĕнпе те пулин витесех терĕ вăл. Çак шухăшпа ӳпле патне çитсе хурахсен япалисене тустарма пуçларĕ. Темех тупăнмарĕ çав. Кутамккисенче те çырткаламаллисĕр пуçне нимех те пулмарĕ. Исмет вара вилесене ӳпле турачĕсемпе витсе хучĕ. Кунтах пуртă та тупăнчĕ. Хăйĕн çав япала çукчĕ те Ямпай пуçне мĕнпе касмалли пирки самай пуç ватнăччĕ вăл çак хушăра.

Хурахăн пуçне миххе чикнĕ хыççăн Исмет тытăçу вырăнĕнче нумай тытăнса тăмарĕ — лашасене çавăтрĕ те Арахуп еннелле майĕпен уттарчĕ. Çапла, лашисене вăл пĕрлех илес терĕ. Ытти чухне пулсан, чăн та, хуçине пĕлнĕ май кайса парĕччĕ ĕнтĕ, анчах хальхинче таврăнас килмерĕ çав хупаха. Хуçи те, леш çамрăк калашле, ытла сĕмсерккеччĕ. Пуян пурнăç ăна иртĕхтерсе яни тӳрех курăнатчĕ. Тепĕр тесен, Арахупри юлташĕ те Исмака ахаль чĕнмен ĕнтĕ, пĕр-пĕр ĕçре пулăшма ыйтĕ. Кун пек чухне вара хушма лаша пăсмасть.

 

Арахуп, пысăках мар пулин те, пуян хула. Ваттисем каласа панă тăрăх, чи малтанах кунта пĕр хупах, вăлах — хăна çурчĕ — пулнă. Араспайпа Хурпаш пĕртăвансем уçнă тет ăна. Вĕсен ячĕ-шывĕнчен хула ячĕ пулса тăнă. Темиçе ĕмĕр иртнĕ пулин те кунти халăх манмасть вĕсене. Ырă ячĕсене асăнмалăх хулара пĕр теçетке патнелле палăк лартнă.

Пуян хула пуласса малтанах паллă пулнă теççĕ — вăл вăхăтрах ку тĕлте тăватă–пилĕк çул таранах пĕрлешнĕ тет. Халăх та лавсем тăтăш çӳренĕ вырăнта ларнăран Араспайпа Хурпаш ĕçĕ самай ӳсĕнсе кайнă — часах вĕсем пасар йĕркеленĕ. Пасар çулĕ çинче курăк ӳсмест теççĕ те кунта та çаплах пулнă — ăнăçлă вырăна малтан пĕри куçса вырнаçнă, ун хыççăн тепри. Пулас хула йышĕ çапла хушăна пуçланă. Пасар укçа çинче ташлать — лайăх вырăна туйса кунта ытларах купсасем, ытти пуян çынсем киле пуçланă. Пурăна киле халăх тăванланса та пĕтнĕ. Хальхи хула хуçи те çав йăхранах.

Хула паян кун та çул тăваткалĕнче ларать. Халăх кунта халĕ те унталла-кунталла хĕвĕшет: пĕри кăнтăралла — Эхветмере — васкать, тепри анăçран — Выскарстанран — таврăнать, виççĕмĕшĕ тухăçри çулпа инçетри Аланаран тавар кӳрсе килет, тăваттăмĕшĕ, ав, кӳршĕлле Икĕлэле хăйсем патĕнчи ăстасем тĕртнĕ пире кайса пама тухнă.

Арахуп пуян пулин те хăтлах мар çав. Араспайпа Хурпаш тăхăмĕсем ĕмĕрсем хушши мĕнле кăна йĕркене кĕртме хăтланман пулĕ, çапах та хула тасалма шутламан та. Уйрăмах пасар вырăнĕсенче çӳп-çап туллиех. Тĕп урам çеç ыттисемпе танлаштарсан уйрăмрах курăнать. Кунта вăрă-хураха та, ыйткалакана та сахал курăн. Çавăнпах ĕнтĕ ку урамра чи чаплă хăна çурчĕсем, чи лайăх хупахсем лараççĕ. Хула хуçин пӳрчĕпе хысна çурчĕ те çак урамрах вырнаçнă — вĕсен чӳречисем шăп та лăп тĕп тӳрем енне тухаççĕ, хăйсен илемĕпе илĕртеççĕ.

Исмете кирлĕ хупах тĕп урамра вырнаçнă. Ытти урамсенче аттине темиçе хут лаша каяшĕпе вараланă хыççăн ку урам ăна сĕрĕмлĕ пӳртрен уçă сывлăша тухнă евĕрех туйăнчĕ. Ун тăван хули, Талепи, тем тесен те самай тасарах. Пуянах мар пулин те типтерлĕрех. Исмет Арахупра миçе кăна пулман пулĕ, анчах унăн тасамарлăхне ниепле те хăнăхса çитеймест.

«Яш паттăр» хупаха вăл тӳрех тупрĕ. Виçĕ лашана хупах пӳкли¹ умĕнчи кăкаркăçран çыхрĕ те шала хăпарчĕ. Кăнтăрла умĕн çитнĕрен апатлану пӳлĕмĕ пушăпа пĕрехчĕ.

Кĕнĕ-кĕмен ун патне тарçă чыпса пычĕ.

— Ырă çыннăм, кĕрĕр-кĕрĕр! Вăраха-и? Лашусене витене хупмалла-и?

Тарçи хальхинче çĕнни пулчĕ. Пĕлтĕртенпе улшăннă курăнать — малтанхи Исмете паллатчĕ.

— Пĕлместĕп-ха. Те нумая, те сахала. Ĕçĕмпе эп кунта.

— Сĕлĕ те пулин памалла мар-и? — çавах хăпмарĕ тарçă. — Тӳлевсĕр, пирĕн ятран.

— Чăнах та, кунĕпе çимен вĕсем. Ку тĕрĕс. Çитер-ха эппин.

— Халех! — терĕ те тарçă алăкран вăшт кăна çухалчĕ.

Чăн та лайăх хупах. Ахаль хăнашăн. Исмет вара кунта чаплисен шутĕнче. Вăл мар-ха та ĕнтĕ, чапли — унăн юлташĕ Пилпай. Анчах Пилпай пĕлĕшĕсене те кунта хăйне пăхнă пекех тарават йышăнмалла, çавăнпа та Исмет та чаплисен йышĕнче.

Пилпай ăста асамçă, Арахупра ятлисен шутĕнче. Пуян хула чаплăран чаплисене пухать тесе ахаль каламан ĕнтĕ. Таврари мĕн пур ăста кунта тымар яма ĕмĕтленет. Хула тасамарлăхĕ кăна вĕсен ĕмĕтне кăшт пăсать. Анчах укçа тесен шапа та алă тăснă теççĕ те, пуянлăхшăн çунакансем кун çине ытлашшиех пăхса тăмаççĕ. Чи чаплисем вара тĕп урамра çурт туянса пуян пурнăçпа киленсе пурăнаççĕ. Исмет юлташĕ Пилпай Арахупа укçашăн çитмен — кунта тымар яма ăна юрату хистенĕ. Хăйĕн шăпине — пулас мăшăрне вăл çак хулара тупнă. Тупнă та малтан арăмĕ патĕнче пурăннă, кайран хулара хăй çурт туса лартнă. Сас-хура çӳренĕ тăрăх, хĕрне ашшĕ-амăшĕ тĕнче вĕçĕнчи хулана парса яма килĕшмен. Пĕртен-пĕр тĕпренчĕкне ытла та хытă юратнă теççĕ. Кайран лăпланнă, шăпа пӳрнине тӳртен каяс темен. Халĕ те тĕрĕс тĕкелех пурăнаççĕ-ха, кĕрӳшĕн тăрăхне хăнана кайсах тăраççĕ.

«Яш паттăр» хупахпа вара Пилпая урăх ĕç сыпăнтарать. Арахупа куçичченех ун пирки хăшĕ-пĕри илтнĕ-ха ĕнтĕ. Тем тесен те, асам-ăрăм ăсталăхĕ пурин те пулмасть-çке. Пурте пултараймаççĕ. Пилпай ăстана тухасси вара мĕн ачаранах паллă пулнă теççĕ. Пурăна киле чăнах та вăл хулара чаплă ăрăмçă ятне илме пултарнă-пултарнах. Чăн чапне вара çак хупаха эрешленĕ хыççăн тивĕçнĕ пулать. «Яш паттăр» пеккисем кунта темĕн чухлех — тух та тĕп урамри хуть те хăш хупаха кĕр: сана тараватлă йышăнĕç, чи çемçе вырăна кайса лартĕç, чи тутлă апатпа сăйлĕç. Ку хупах хуçи вара вĕсенчен уйрăлса тăма шухăш тытнă. Малтан вăл чи тутлă апат пĕçерес шухăшпа çуннă, кайран тĕрлĕрен хушма ĕçсем сĕнме тытăннă — мунча хутса панă, кĕпе-йĕмне çуса панă... Анчах ĕçĕ пит тухман. Пĕр кунхине вара вăл хăналанма пынă Пилпайпа арăмне хăйĕн йывăрлăхĕ пирки каласа панă. Пилпайĕ пулăшма шантарнă. Шантарнă кăна та мар — сăмахне тытнă. Çапла май хупахра асам пӳлĕмĕсем хута кайнă: килĕшӳ асам пӳлĕмĕ, ăнăçу асам пӳлĕмĕ, шанăç асам пӳлĕмĕ тата ытти те. Пурĕ çиччĕ вĕсем. Чăн та асамлă вĕсем. Килĕшӳ асам пӳлĕмне вăрçăнса кайнă юлташсем е арăмĕпе упăшки çӳреме кăмăллаççĕ. Унта пĕр сехет ирттернĕ хыççăн вĕсен хирĕçӳ туйăмĕ пач пĕтет, мĕн сăлтавпа вăрçăннине те, мĕн пайланине те манса каяççĕ. Ăнăçу пӳлĕмне вара ытларах купсасем килĕштереççĕ. Пӳлĕмре халăх ахаль лармасть — апатланаççĕ, канаççĕ. Хакĕ пысăк пулин те пӳлĕмсемпе усă курма кăмăллисен йышĕ пĕртте чакмасть, черет йышăнсах çӳреççĕ. Ăнăçу пӳлĕмне, сăмахран, уйăх малтан çырăнса хураççĕ тет.

Асам пӳлĕмĕсене каярах урăх ăстасем ытти хупахсенче те туса пăхнă тет, анчах Пилпайăнни пек хăватлă вăй çук имĕш вĕсен. Çавăнпа чапне ӳстернĕ те ĕнтĕ Исмет юлташĕ, çавăнпа ăна кунта алăпа йăтса çӳреме хатĕр те.

Вырăн йышăннă-йышăнман Исмет патне апат валеçекен хĕр вĕлтĕрттеттерсе пырса тăчĕ.

— Тайма пуç, Исмет тете, — салам сунчĕ вăл, хăна вырнаçса ларнă хыççăн, — сана валли мĕн илсе килем-ши?

— Çул хыççăн кăшт çыртса илни пăсмĕ. Мĕн те пулин илсе кил эппин.

— Кутамкки чăрмантармасть-и? Тен, ăна чăлана хурса ямалла?

— Э, çук-çук. Хамрах пултăр.

— Юрать апла. Анчах, каçар та, унтан тутлă мар шăршă кĕрет. Пирĕн кунта питĕ сумлă хăнасем пулкалаççĕ. Хальлĕхе вĕсем çук та тархасламăп, каярах вара, тархасшăн, ун пирки ан манăр, юрать-и? Унччен санăн ирĕкӳ.

— Ăнлантăм, хĕрĕм, — хĕр апат илсе килме утнăччĕ кăна Исмет ăна тытса чарчĕ. — Итле-ха, чиперкке. Эп кунта ĕçпе килтĕм. Пилпай чĕннипе. Вăт ăна эп кунтине пĕлтерсен пит аван пулĕччĕ.

— Вăл хăй те сана тахçантанпах кĕтет, — тавăрчĕ хĕр. — Эсĕ килсенех пире пĕлтерме ыйтсаччĕ. Сана кантăкран курсанах хуçа хăй пĕлтерме чупрĕ. Мана вара сана сăйлама хушрĕ.

Исмет хĕре тав турĕ те апат илсе килессе кĕтме пуçларĕ.

 

Апат çисе янă тĕле Пилпай та персе çитрĕ. Пĕччен мар тата, хăйĕнпе пĕрле тăватă çынна илсе килнĕ. Вĕсенчен виççĕшне Исмет паллать — пĕрре мар çулçӳревре пĕрле пулнă, пĕрре мар пĕрле мыскара курнă. Пĕри — Пилпай арăмĕ Ӳнерпи, иккĕмĕшĕ — апăс хĕр Сарсăлу, виççĕмĕшĕ — Куртей кăралçă. Çулĕсене пăхсан Куртей çеç Исметрен аслă — хĕрĕхсене çывхарать пулĕ çак юлташ. Ыттисем пурте — кĕçĕнрех. Çав шутра палламан каччă та.

— Салам Исмет! Тавах çитнĕшĕн! — çупăрласа илчĕ Пилпай хăй тусне. Аманнă аллине курсан ытамне çемçетрĕ, анчах суран пирки ыйтса тăмарĕ, юлташĕпе паллаштарасшан пулчĕ: — Паллаш, Саплăк.

— Э?

— Ячĕ ун çапла, — куларах пĕлтерчĕ Пилпай, — Атте-аннене тата ята суйламаççĕ теççĕ... Ăна вара çапли лекнĕ пулать. Вăл Куртей тăванĕ пулать, тепĕр майлă каласан хамăр çын.

Исмет хăйĕн ятне каласа леш çамрăка алă пачĕ.

— Эп кӳренместĕп ятшăн. Малтан саплăклă çӳренĕ, халĕ вара, патша кăралçине тухнă хыççăн, саплăклă мар ĕнтĕ. Ячĕ кăна юлнă, — терĕ вăл шӳтлесе.

— Ыттисене манман пулĕ? — ыйтрĕ Пилпай, юлташĕсемпе пĕрле сĕтел хушшине кĕрсе ларса.

— Çук ĕнтĕ. Апла, каллех, çулçӳрев?

— Çапла. Пĕр вырăнта ларса йăлăхтарсах çитерчĕ. Арăм та, хам та тунсăхласа çитрĕмĕр. Пулас ĕç — çăмăл мар. Анчах ун пирки кунта мар, каярах, çула тухас умĕн калаçса илĕпĕр.

— Пире те каламан-ха вăл, — пĕлтерчĕ Сарсăлу. Сăмах хушма тупăннă май вăл Исметĕн алли пирки те аса илтерес терĕ: — Аманнă аллуна пăхса илес мар-и? Сиплемелле пек туйăнать.

— Э, чăн та. Эс апăс пулнине мансах кайнă. Ак, пăхса ил-ха. Çул çинче пĕринпе тытăçса илме тиврĕ — алла самай касса ячĕ, шельмă.

Сарсăлу Исмет аллине сипленĕ май Пилпай малалла тăсрĕ:

— Пурĕ çиччĕн пулăпăр. Килĕшетĕн пулсан — улттăмĕшĕ эсĕ çитрĕн. Хирĕç мар пуль?

— Çук ĕнтĕ, сирĕнпе çула тухма эп ялан хатĕр. Ахаль чĕнмессе пĕлсех вĕçтерсе çитрĕм.

— Лайăх апла. Тата тепĕр çын килмелле те — пирĕн ушкăн пухăнчĕ теме те юрать.

— Çиччĕмĕшĕ кам вара? Хамир е Эстепе?

— Çĕнĕ çын. Иртнинче эсĕ унпа вăрçăнса кайнине шута илсе Эстепене хальхинче чĕнмерĕм. Хамир, шел те, пыраймасть. Унăн хăйĕн ĕçĕ. Икĕлэлте ăна валли темле вăрттăн ĕç тупса панă, ăна вĕçлемесĕр тухаймастăп терĕ. Вăл пырсан аванччĕ те, анчах май çук...

Сăйлакан хĕр пухăннисем умне сăра куркисем лартса тухиччен тăхтарĕ те Пилпай сăмахне малалла тăсрĕ:

— Ку ĕçре пире çăра таврашне лайăх пĕлекен, кирек мĕнлине та уçма пултаракан ăстаçă кирлĕ пулать. Çавăнпа эп хамăрпа пыма пĕр пĕлĕше чĕнтĕм. Кĕçех вăл та çитме кирлĕ.

— Кам вара вăл?

— Илтнĕ те пуль-ха эс, Исмет, ун пирки. Ямпай ятлă. Хăй пеккисем хушшинче самай паллă çын.

Ку сăмахсем уяр кун аçа çапнă евĕрех илтĕнсе кайрĕç хăнашăн.

— Я-яммпай? Килмелли, çынни паллă вăрă Ямпай-и?

— Ан пăшăрхан, ачи лайăх вăл. Шанчăклă çын.

Исмет ирĕксĕрех ĕнсине хыçкаларĕ. Ĕнерхи пăтăрмахсене аса илчĕ: арçури аташтарни, çул тупни, вăрă ушкăнĕн кăвайчĕ... Малтан ырă тесе шутланă ĕç-пуç урăхла çаврăнса тухрĕ иккен. Ырра мар çав арçури аташтарни. Ырра мар. Усал вăл ырă ĕç патне ертсе тухас çук...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн