Электронлă вулавăш

I.

Вăрçă чарăнчĕ. Акă çĕнтернĕ Берлин урамĕпе кавалеристсен пĕчĕк ушкăнĕ урхамахĕсене шăварма Ландвер каналĕ еннелле каяççĕ. Сакăл ураллă хура лашасем снаряд урăлнипе çуркаланнă асфальт çийĕпе çăмăллăн юртса, ташласа пыраççĕ. Малта, чăлт шурă лаша çинче, пуç каçăртнă лейтенант. Çамрăк офицерăн пилотки хĕрринчен тухса тăракан сарă çӳçĕ çурхи çилпе чӳхенсе пырать, хăй ăшшăн кулса нухайккă тытман сылтăм аллипе чыс парать. Çак казаксен ушкăнне хула халăхĕ чарăнса çурекен пăхса ăсатать. Иртсе çӳрекен машинăсем те ытараймасăр чарăнчĕç. Çакнашкал ытармалла мар картина тĕнчере çĕнĕ пурнăç, тăнăçлă пурнăç пуçланнине кăтартса панăн туйăнать.

Тăватă çула яхăн тăсăлнă хаяр вăрçă чарăнчĕ. Çакнашкал ахăр самана пĕтнине вăрçа хăнăхнă салтакăн ниепле те шанас килмест. Çапах та юнлă çулпа ахăрса пыракан вăрçă машини сӳнчĕ, чарăнчĕ.

Берлинра çурхи кун. Вăрçă тип-шарĕнчен чиперех хăтăлса юлнă чиесемпе улмуççисем чечекре. Вĕсен ытармалла мар шăрши тарпа юн шăршине хуплать. Урамра вырăс салтакĕсен хаваслă шавĕ, юрри-кулли янăраса тăрать. Ăçтан-тăр çывăхрах хут купăс кĕвви шăранать.

Вăрçă шавĕ чарăнсанах нимĕç халăхĕ ирĕккĕн сывласа ячĕ, хулара хевешме пуçларĕ. Вĕсем вырăс салтакĕн ăс-халне ăнланчĕç, пирĕнпе явăçма, туслашма тытăнчĕç. Ара, фашистсен пропаганди, урса кайсах — вырăссем нимĕçсене нимĕн уяса тăмасăр мăшкăллаççĕ, вĕлереççĕ тесе ĕнентернĕ. Анчах вырăс салтакĕсем нимĕç халăхне тавăрма килмен, вĕсене фашистсенчен хăтарса, çĕнĕ пурнăç тума пулăшма çитнĕ. Çакна нимĕç халăхĕ хăй те ăнланса илчĕ, вырăс салтакĕсене ырă сунса саламлама пуçларĕ.

Эпир чикĕ леш енче хамăр чыса çӳлте тытрăмăр. Хула халăхне пур енĕпе те пулăшатпăр. Кунта фашистсем чуралăха хăваласа килнĕ европеецсем чылай, тĕрĕссипе пĕтĕм тĕнче халăхĕ кунта. Вĕсем тăван çĕршывĕсене кайма хатĕрленеççĕ. Ирĕксĕрлесе илсе килнĕ çамрăксем килĕсене каяс хаваспа çĕкленсе çӳреççĕ.

Салтаксен те çуначĕсем шăтнă тейĕн, часах тăванĕсем патне çитсе ĕçе кӳленме ĕмĕтленеççĕ. Пăшал тытнă алă ĕç хатĕрĕ тытасшăн тилмĕрет. "Киле çитсен тăраниччен йĕретĕп", — тет пĕр салтак. "Мĕншĕн халь йĕместĕн?" — тесен: "Куççулĕ тухмасть, чун эрлĕкĕ капланса ларни хăпмасть", — тет, Теприсем вара: "Киле çитсен тăраниччен çывăратăп", —теççĕ.

Вăрçă вутĕнче пиçнĕ салтак сăмахĕ тĕрĕс. Тăватă çула яхăн пухăннă эрлĕк час иртмест. Тата тăраниччен çывăрма Япони самурайĕсем пĕтмен-ха. Салтаксемпе офицерсем алăри пăшалсене хуриччен, хĕрсе кайнă чухне Япони империалисчĕсене çапса çĕмĕрме йышăнчĕç. Çапах та партипе правительство аслă çулхи салтаксене черетпе килĕсене ăсатма тытанчĕ.

"Бери шинель, пошли домой..." юрра шăрантарма пуçларĕç.

Çĕнтерӳçĕсем эшелонĕ-эшелонĕпе Тăван çĕршыва васкарĕç. Тивĕçлипе кĕтсе ил, çĕршывăмçăм, хăвăн паттăр ачусене!

Пирĕн часть Фридрихштрассе урамĕнче. Эпĕ çаплах рота командирĕ-ха. Хам ĕçе те илсе пымалла. Ротăсенче комсомол организацийĕсем йĕркелемелле, вăрçăра пуçĕсене хунă комсоргсен вырăнне çĕнĕ çын тупса суйлав ирттермелле. Çапăçура хăюлăхпа паттăрлăх кăтартнă çамрăксене комсомола йышăнмалла. Ĕç мăй таран.

Училищĕрен вĕренсе тухнăранпа хам ĕçпе ĕçлеме турĕ килмерĕ. Эпĕ яланах командир. Талăка яхăн батальон командирĕ те пулса пăхрăм. Нуша кулач çитерет тенĕ пекех, вăрçă çĕклет те, пĕтерет те. Паллах, вăрçăра çапăçу ăнăçлăхĕ командиртан нумай килет. Унăн салтаксене çапăçăва пĕлсе, ăнланса ертсе кĕмелле, çĕнтерме хавхалантармалла.

Мана патра куллен тенĕ пекех батальон командирĕн политика енĕпе ĕçлекен заместителĕ Головин капитан пулать. Вăл ман вырăна рота командирне ертсе килес вырăнне, ĕç тупса парать.

— Вăрçăра хăюлăхпа паттăрлăх кăтартнă салтаксене наградă памалла, ротăри çынсенне "Наградной лист" хатĕрле.

— Эпĕ унашкал япала çырса курман. Штабра ларакансен ĕçĕ ку.

— Курман — куратăн. Мĕнле наградăсем памалли сана лайăх курăнать.

— Апла, эпĕ пурне те Совет Союзĕн Геройĕ ятне пама тивĕçлĕ тесе пĕлтерсе тухатăп. Берлина парăнтарнă, нимĕç фашисчĕсене аркатнă — пурте паттăр.

— Тĕрĕс, пурте герой.

Вăл пĕр пачка наградной лист бланкисем тыттарчĕ: "Виçĕ кун срок сана", — терĕ.

— Капитан юлташ, санăн хăрах уру карчăку патĕнче пулас.

— Икĕ ура та килте. Çак кунсенче ăсатаççĕ пулмалла. Çапла, ывăлăм, санăн çар службинче тăмалла-ха.

Аллăран иртнĕ капитан пирус чĕртсе ячĕ.

— Киле таврăнсанах вăлтапа пулла каятăп. Пирĕн çырмара ыраш пăтри калама çук нумай, — терĕ капитан хавхаланса. — Манăн вăл — чи лайăх кану. "Тупăннă пулăçă, килĕнте ахаль те ĕç капланнă-тăр", — терĕм ăшăмра, капитан çине кăмăллăн пăхса.

 

II.

Ирхине ротăра политинформаци ирттернĕ хыççăн, ман патна Бирюков связной пырса кĕчĕ.

— Лейтенант юлташ, сана пĕр нимĕç курасшăн.

— Чĕнсе кĕр, мĕн тăвать вăл манпа?

— Гутен морген, — терĕ тĕреклĕ шăм-шаклă ватă нимĕç пуçĕнчи шлепкине хывса.

— Данке.

— Эсир нимĕçле пĕлетĕр-и?

— Кăштах.

Шкулта нимĕç чĕлхипе вĕрентнĕ чухне пĕр вунă сăмах пуçа лайăх кĕрсе юлнă. Халĕ Çар издательстви хатĕрленĕ пĕчĕк словарьпе усă курса тата тепĕр вунă сăмах вĕрентĕм.

— Сире пĕр пике курасшăн. тархасшăн манпа пырăр-ха.

— Мĕнле пике, мĕншĕн эпĕ пымалла?

— Сире паллать вăл, мана чĕнме ячĕ. Эпĕ ашшĕ, ия, ашшĕ, каçарăр ватсупнăскере.

Эпĕ тĕлĕнсех кайрăм. Мĕне пĕлтерекен япала ку? Çитменнине нимĕç хĕрĕ паллать те иккен.

— Офицер шикленет пулас?

— Кайрăмăр.

Эпĕ Бирюков связноя ертсе нимĕç хыççăн утрăм. Фридрихштрассе урамне хĕреслетсе каякан урампа нумай та каяймарăмăр, пилĕк хутлă çуртăн путвалне ертсе кĕчĕ. Тĕрĕссипе каласан, Берлин хулин çурри çĕр тĕпĕнче. Пĕр вĕçĕнчен кĕретĕн те тепĕр вĕçне тухатăн. Кусен вара хваттерĕ çĕр айĕнче, тимĕр решеткеллĕ чӳречи урамри асфальтпа танах. Паллă, ку йăва вăрçă тип-шарне çакланма пултарайман.

Нимĕç пире тирпейлĕ пĕчĕк пӳлĕме ертсе кĕчĕ.

— Акă, паллашăр, манăн хĕр, Роза.

Пирĕн умра калама çук хитре хĕр тăрать. Яштака пӳллĕ, кăлкан евĕр шурă çӳçĕ пилĕк таранах явăнать. Пысăк симĕс куçĕсем лăпкăн тинкереççĕ, анчах пăхса вăтантарать. Ку старик хулан чаплă хĕрне юри кăтартма илсе килчĕ пулас.

— Роза, — терĕ хĕр вырăсла.

— Александр Черкашин.

— Михаил Бирюков...

Хĕрĕн чеченлĕхĕ тата вырăсла манран та таса калаçни шалтах тĕлĕнтерчĕ.

— Ларăр-ха, тархасшăн, — терĕ Роза ăшшăн, ике çемçе пукан шутарса. — Паллă, хĕре каччăсене хăй патне чĕнтерни килĕшсех каймасть.

Çаврака сĕтел йĕри-тавра вырнаçрăмăр.

— Эпĕ Сире, Александр, паллатăп. Пĕрре куртăм та асра юлтăр. Ырă кăмаллă йĕкĕт Эсир.

— Мĕнле майпа?

— Ку вăл апрелĕн 29-мĕшĕнче пулса иртрĕ. Эсир фашистсене тĕтĕрлентерсе путвала пырса кĕтĕр. Пĕр хăравçă нимĕç салтакĕ кĕтесре тĕршĕнсе ларакан хĕрарăмсемпе стариксен хушшине кĕрсе хĕсĕнчĕ. Сирĕн салтакăр çак фашиста аула автомат черечĕ паратчĕ. Эсир чарса ĕлкĕртĕр. Эсир пулман пулсан автомат черечĕ пире çулса тухатчĕ. Эпĕ çавăн чухне санăн сăн-сăпатна ĕмĕрлĕхе асра тытса юлтăм.

— Пулма пултарнă, — терĕм эпĕ, нимĕн калама аптăраса.

— Ĕнер Сире салтаксене стройпа уттарса кайнă чухне куртăм. Эсĕ çакнашкал ахăр саманара чĕрĕ юлнăшăн савăнтăм, паян ирхине сире чĕнсе килме хушрăм. Эсир уншăн çилленместĕр-и?

— Çук... – кĕскен хуравларăм. Ку — чиперкке çеç мар, калаçма та ăста, илемлĕ калаçать.

— Эпĕ ăçтине мĕнле пĕлтĕр?

— Манăн куç та, пуç та пур, — терĕ Роза кулса. Вăл кулнине курсан ӳт-пӳ сăрăлтатса кайрĕ.

— Атте, — тере Роза, — хăнасене пĕр пулуштух шампански эрехне тупса параймăн-ши?

— Халех хĕрĕм, халех камратсем!

— Пире фашистсен пропаганди вырăссем пирки минретнине лайăх пĕлетĕр. Ун çинчен калаçмăпăр. Нумайăшĕ çак элеке шанман, халĕ хăйсен куçĕпе хăйсем курчĕç, вырăс салтакĕсемпе туслашма тăрăшаççĕ, — терĕ хĕр, пирĕн çине ăшшăн пăхса. — Манăн пĕр ыйту пур Сирĕн пата.

— Тархасшăн.

— Ун чухне мĕншĕн автоматчика пеме чартăр?

— Пĕр фашиста пула айăпсăр нимĕç халăхне вĕлерме юрамасть. Эпир фашистсем мар-çке.

— Ку сирĕн енчен пархатарлă. Мĕншĕн çав салтак пĕр фашиста пула черет кăларса яма хатĕрччĕ?

Ку çăмăл мар ыйту мана шухăша ячĕ. Мĕнле лайăхрах ăнлантармалла? Салтака хӳтĕлемелле, хĕре те кӳрентермелле мар. Çав вăхăтра автоматчик черет кăларса янă пулсан та айăпĕ çукчĕ.

— Фашист сирĕн хӳтлĕхĕрпе усă курса пирĕн çине пенĕ пулсан?

— Вăл пемерĕ, парăнчĕ.

— Вăрçă, Роза. Кунта тарăннăн шухăшласа тăма вăхăт çук. Парăнассипе парăнмассине салтак пĕлмест, унăн аллинче пăшал. "Тăшман парăнмасть пулсан, ăна пĕтереççĕ" — тенĕ вырăссен паллă писателĕ Максим Горький.

Пĕр самант пӳлĕмре шăплăх тăчĕ.

— Атте, ăçта эсĕ?

— Кунта.

Ватă нимĕç пĕр пулуштух шампански эрехне илсе кĕчĕ, сĕтел çине тăватă фужер лартрĕ. Вăл васкамасăр уçре пулин те, пăкки пăшал сасси пек шаплатрĕ. Кăпăкланса тăракан шĕвек çатăртатса тăрать.

— Айтăр-ха, ĕçсе пăхар! Сирĕн сывлăхăршăн, лейтенант юлташ, -тере хĕр ман çине ăшшăн пăхса.

— Çĕнтерӳ ячĕпе, — терĕ хĕр ашшĕ.

Ватă нимĕç пирĕн çĕнтерӳшĕн фужерне çĕклени мана савăнтарчĕ, пуçри иккĕленӳ шухăшсене чăл-пар салатса ячĕ.

— Çĕнтерӳшĕн, — терĕ Бирюков та.

Вăрçă çулăмĕ ăшĕнче курнă Риммăпа унăн йăмăкĕ Таня куç умне тухса тачĕç.

— Вăрçă хирне выртса юлнă юлташсемшĕн, Риммăпа Таньăшăн! Ашшĕпе хĕрĕ ĕçрĕç. Эпĕ тутаннă хыççăн Бирюков та савăта пушатрĕ.

— Эсир хĕрарăм ячĕсене асăнтăр, камсем вĕсем?

— Пĕртăвансем. Римма — манăн тусчĕ, вăрçăра вилнĕ.

— Сирĕн хĕрсене çара илеççĕ-и?

— Çук, хăйсен ирĕкĕпе анчах.

— Эпĕ хам ирĕкпе каймарăм. Мединститутра вĕреннĕ чухне йыхравсем пулчĕç. Аслă фюрершĕн кăлăхах юн юхтарас темерĕм. Халь ӳкĕнетĕп тата, тĕнче курнă пулăттăм, сирĕн пата тыткăна лекнĕ пулăттăм.

— Сире тĕлĕнмелле пек, хĕрĕн амăшне 1942 çулта "хĕрлисем хӳрешки" тесе концлагере хупса хучĕç. Унран хальхи куна çитсе те хыпарĕ çук. Фашистсен аллине лексен, чĕррĕн тухас çук, — терĕ ватă нимĕç вырăсла.

Эпĕ Бирюков çине, вăл ман çине чăр! пăхса илтĕмĕр. Тĕлĕнмеллипех тĕлĕнтĕмĕр. Акă, мĕнле çемьене çаклантăмăр. Паллах, пире кунта ахаль ертсе килес çук.

— Ан тĕлĕнĕр эпир вырăсла калаçнăшăн, — терĕ хĕр кăмăллăн кулса.

— Манăн атте Тамбов вырăсĕ, 1914 çулхи вăрçăра тыткăна çакланса кунта юлнă, нимĕç хĕрарăмĕ патне киле кĕнĕ. Ку вырăс политикăна хутшăнмасть, анне вара антифашисткăччĕ.

— Эсир хăвăр мĕнле Роза?

— Амăшне хывнă, антифашистка, — терĕ ашшĕ, — халĕ çамрăксен Союзĕнче тăрать.

Кунашкал çемьепе паллашни мана савăнтарчĕ: туслашмалла, туслăха çирĕплетмелле.

— Юлашкине пушатар пуль, — терĕ Тамбов вырăсĕ.

Хуçа пулуштуха сăрăхтарчĕ, эпир те фужерсене пушатрăмăр. Эпĕ сехет çине пăхрăм та ротăра заняти ирттермеллине аса илсе ура çине тăтăм.

— Пире кайма вăхăт. Тавталуç хăна тунăшăн, — алă патăм кил хуçине. Ырă çынсемпе паллашнăшăн савăнтăм.

Роза ман ума пырса куçран тилмĕрсе пăхрĕ, эпĕ çухалса кайрăм.

— Пирен тĕле ан манăр. Сирĕншĕн алăк яланах уçă, — терĕ хĕр ăшшăн.

— Тепринче тĕплĕн паллашăпăр, калаçмаллисем те тупăнĕç.

 

III.

Штабран мана рота командирĕ килнине хыпарларĕç. Эпĕ çакна тахçанах кĕтнĕ пулин те, пĕрре те савăнмарăм, манран ротăна тăпăлтарса илнĕн туйăнчĕ. Ара, эпĕ хама шанса панă ротăпа Берлина штурмланă-çке. Хула витĕр çапăçупа çĕнтерсе тухнă. Çитменнине тата ку ĕçе, çапăçуран чĕрĕ юлнă туссене юратса пурăнтăм.

Старшина ротăпа строя тăратрĕ. Вутпа-çулăм витĕр тухнă салтаксем умĕнче эпир Жданов лейтенантпа тăратпăр.

Ман умра çапăçури хаклă тусăмсем: Бахтинов, Молодец сержант, Егоров, Дмитриев, Бирюков тата ыттисем те. Вĕсем ман çине ăшшăн тилмĕреççĕ, тен, вĕсем мана хăйсенчен уйăрасшăн мар? Эпĕ ниçта та каймастăп, çапăçури туссем, яланах пĕрле пулатпăр, эпĕ батальон командирĕ-çке!

— Хаклă тусăмсем, эпир сирĕнпе нимĕç фашисчĕсене çапса аркатрăмăр, çĕнтертĕмĕр! Тавтапуç сире, тусăмсем, мана командовани панă заданисене ялан пурнăçлама пулăшнăшăн. Киле кайма вăхăт çитнисене — ырă çул, мирлĕ пурнăçра та чăн салтак пулăр. Малалла çар службинче юлакансем салтак тивĕçне çӳлте тытăр.

Стройра тăракан çапăçури туссен куçĕсем шывланчĕç. Хамăн та кăмăл хуçăлчĕ, куççуль юхтарасран аран тытăнса юлтăм.

Çапла ротăпа сывпуллашрăм. Жданов лейтенанта ĕçре ăнăçу сунса алă патăм.

Çĕнĕ рота командирĕ кăмăла кайрĕ. Вăл Берлина штурмланă чухне суранланнă, халĕ тӳрех госпитальрен пирĕн чаçа янă ăна.

— Ку паллă ĕçе çуса ярсан та юрать, — терĕ Жданов, — мĕн шухăшлан, комсорг?

Эпĕ хăнăхаймарăм-ха вăл шĕвеке, вăхăчĕ те пулман, — тĕрĕсне каларăм эпĕ. Чăнласах, халиччен ĕçсе те, туртса та курман.

— Хăнăхмалла, тусăм. Пиртен тухнă йăла мар. Асаттесем, аттесем те ĕçнĕ...

— Нарком пайĕ пухăнса çитнĕ, пăсăлса кайĕ, — терĕм эпĕ, çĕнĕ рота командирĕпе килĕшсе. Ара, хăçан та пулсан ĕçсе пăхмаллах, — эпĕ штаба кайса килем-ха, унччен эсĕ те ротăпа лайăхрах паллаш.

Батальон штабне çитсенех Головин капитан чĕнсе илчĕ.

— Хăмăтна хыврăна? Юрать, халех кашни ротăра боевой листоксем кăлармалла, Мускава çĕнтерӳ парадне каякансене халалласа.

— Тата мĕн тумалла?

— Çакăнпа çитет-ха, — кулса ячĕ капитан. — Розăпа мĕнле санăн? Эпĕ Бирюковпа Роза патĕнчен таврăнсанах, вăхăт тупса Головин капитана Тамбов вырăсĕпе унăн хĕрĕ çинчен каласа панăччĕ. Вăл мана нимĕçсен хушшинче лайăх туссем тупнăшăн ырларĕ, туслăха çирĕплетме сунчĕ. "Тен, хĕрне юратса пăрахрăн?" — терĕ ун чухне. Эпĕ ăна хиреç чĕнмерĕм, тĕрĕсне калама хăяймарăм. Тĕрĕс, чăнласах пĕрре курнипе Розăна юратса пăрахрăм, канăçа çухатрăм, юратмаллипех юратрăм. Ун чухне нимĕç хĕрне юратни çинчен ватă капитана, хамăн начальнике калама хăяймарăм. Халĕ вара пĕр пытармасăр хуравларăм.

— Туслашрăм, капитан юлташ, юрататăп, питĕ маттур, ăслă хĕр.

— Хăй мĕнле?

— Юратать, анчах маншăн хăратъ. Нимĕç хĕрĕпе çыхланнăшăн явап тыттарĕç, тет.

— Нимĕн иккĕленмелли те çук, вĕсем хамăр нимĕçсем, чăн çынсем. Эсĕ телейлĕ, Саша! Часах пур нимĕçсем те пирĕнпе туслашма тытăнаççĕ, -терĕ капитан мана çупăрласа, — пуçна ан ус, йĕкĕт, юрату вăл пит хӳхĕм япала.

Батальон командирĕ, Янкин майор, телефонпа калаçса пĕтерчĕ те пирĕн енне çаврăнчĕ.

— Фридрихштрассере пӳрт йăтăнса аннă, çынсем аяла пулнă. Комендант пулăшма пĕр рота ыйтать. Кама ярар?

— Çĕнĕ командира ярăр, — терĕм эпĕ, — госпитальтен тин çеç таврăннă, хула курса килтĕр.

— Тĕрĕс. Ĕçсĕр япăхнă, — килĕшрĕ манпа батальон командирĕ. -Капитан, аса килсе кайрĕ, хатĕрлен киле кайма.

Вăл Головина ыталаса илчĕ те: "Бери шинель, пошли домой..." текен юрра аран илтĕнмелле юрлама тытăнчĕ.

Ике офицерăн, хăюллă командирпа комиссарăн куçĕсем шывланчĕç. Вĕсем иккĕшĕ те вăрçă нушине нумай курнă. Çапăçу ăнăçсăр иртсен чĕререн асапланнă, сăлтавне шыранă. Заданисене чыслăн пурнăçласан ачасем пек савăннă. Ара, вĕсем батальон пуçĕнче тăнă-çке!

 

IV.

Роза патĕнчен таврăннă хыççăн çĕрĕпе çывăраймарăм. Куç умне пысăк симĕс куçпа кăкăр таран юхса тăракан шурă тĕслĕ çӳç тухса тăрать, мана пăталаса илнĕн туйăнать. Пĕрре курса нимĕç хĕрне юратса пăрахрĕм. Мĕн тумалла?

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн