Хаярлăх вăрлăхĕ


…Хĕл кăçал ытла сивĕ, типĕ килчĕ. Çавăнпа та çуркуннене аран-аран кĕтсе илчĕç ял çыннисем. Çут çанталăк вăранса симĕс тумне тăхăнчĕ, улма-çырла йывăççисем шурă пĕркенчĕк айне пулчĕç.

Ялта ĕç нихăçан та пĕтмест, тупăнсах пырать, уйрăмах çуркунне. «Çурхи кун çулталăк хушши тăрантарать» тенине ял çынни нихçан та манса каймасть, çывăрмасăр-канмасăр ĕçлеме хатĕр. Иванпа Варукăн та ĕç нумай: Карачăм ялĕнче те, Хурăнлăхра та… Киле вĕсем çĕр выртма анчах таврăнаççĕ ку вăхăтра, пур çĕре те çитмелле.

Марье аппана килте ирĕк, пĕр-пĕччен аппаланать хуçалăхра. Наталипе Мишшана шкула ăсатмалла, кĕтсе илмелле. Юратать вăл вĕсене, чунне пама хатĕр вĕсемшĕн. Ахальтен мар ĕнтĕ ăна «анне» тесе чĕнеççĕ мăнукĕсем, вăл мĕн хушнине яланах пурнăçлама тăрăшаççĕ, юратаççĕ.

Çурхи ĕçсенчен кăштах пушансан, Варук кил-хуçалăхри ĕçсене пуçăнчĕ: нумаях пулмасть пӳрт ăш-чиккине çуса тасатрĕç вĕсем Наталипе, тум-тирсене, вырăнсене хĕвел çине кăларса типĕтрĕç. Наталипе вĕсем туслашма ĕлкĕрнĕ тесен тĕрĕсех те пулмасть пулĕ, анчах çак куна çитсе пĕр-пĕрне сивĕ сăмах каласа курман.

Мишшапа та çаплалла, арçын ача ытларах ашшĕпе çеç калаçкалать, канашлать.

Урамра хĕртсе хĕвел пăхать, ăшă, лĕм çил те çук. Варук урамран типме çакнă япаласене пуçтарса кĕчĕ те кайри пӳртри сĕтел çинче утюгпа якатма тытăнчĕ. Иван — ĕçре, ачасем — шкулта. Марье аппа çереме хур чĕпписем сыхлама кайнă. Аванах якатрĕ вăл, купи-купипе пухăнса пычĕç япаласем. Иртенпе çимен хĕрарăмăн çиес килсе кайрĕ. Тытăннă ĕçе туса пĕтерес тесе юлашки япаласене якататчĕ Варук пăянамăшĕ пырса кĕнĕ çĕре.

— Кăнтăрла çитет, эсĕ халь те япала якататăн-им вара? Апат çинчен кам шухăшламалла? Майласа хунă апата та пĕçерме лартаймастăн. Электричестви мĕн чухлĕ пĕтет тата, ĕлĕк эпир йĕтĕрпех якатнă япаласене, — терĕ те вăл утюг шнурне розеткăран туртса кăларчĕ.

Варукăн куçĕсем хуралса кайрĕç, юнпа тулчĕç, пĕтĕм кӳлепипе чĕтреме тытăнчĕ вăл.

— Ах, ват супнă! — кăшкăрса ячĕ Варук. — Эсĕ хăçанччен ман юна ĕçетĕн-ха? Тухатмăш карчăк! Чăтма пултараймастăп ку мăшкăла урăх! Вилме маннă ват супнă! — терĕ те Варук вĕри утюгпа Марье аппана тăнлавĕнчен хытă кăна çапрĕ. Карчăк урайне тĕшĕрĕлсе анчĕ. Варук пăянамăшне тата темиçе хутчен пуçĕнчен вĕри утюгпа чышрĕ, урисемпе таптарĕ, çӳçĕнчен лăскарĕ. Утюга урайне ывăтса ярса аллине пуртă ярса илчĕ те карчăк мăйĕ çине пĕтĕм вăйĕпе лартрĕ. Марье аппа пуçĕ айккинелле сирпĕнсе кайрĕ, пĕтĕм урай юнпа çăвăнчĕ. Варук тĕпсакай хăмисене уçрĕ те карчăк пуçĕпе кӳлепине аялалла сирпĕнтерчĕ. Тискер кайăка çаврăннă хĕрарăм нимĕн тума пĕлмен енне урайĕнче выртакан утюга ярса илчĕ те хăйне хăй пуçĕнчен çапма тытăнчĕ, урайĕнчи юн кӳлленчĕкĕ çине кайса ӳкрĕ.

Пĕр çулталăк иртрĕ ĕнтĕ Хурăнлăхри çак хăрушă ĕç пулса иртнĕренпе. Варука вун пилĕк çула тĕрмене хупрĕç. Натали вăтам шкул пĕтерсе медицина училищине вĕренме кĕчĕ, Мишша 9-мĕш класра вĕренет. Ял халăхĕ çаплах лăпланмасть-ха: пĕрисем Ивана айăплаççĕ, теприсем — Марье аппана. Варук хутне кĕрекенсем те, ăна айăплакансем те пур. Кил- хуçалăха тытса пыма, çуса тасатма, апат-çимĕç пĕçерме ачасем çитĕннĕ ĕнтĕ. Иванăн йăмăкĕ те вĕсем патĕнчен тухма пĕлмест, мĕн вăй çитнĕ таран тĕлĕкри пек пурăнать, кама шеллемеллине те пĕлмест. Юрать-ха, ачисем çитĕннĕ, вĕсемпе чунне пусарать, атту тахçанах хăй çине алă хумалли шухăшпа пурăнать.

Акă Натали те фельдшер дипломне илсе яла таврăнчĕ, ашшĕне качча каясси çинчен пĕлтерчĕ. Пулас мăшăрĕ район центрĕнче шофер пулса ĕçлет иккен. Мĕн калăн, пурнăç Варук тĕрмерипе, Марье аппа вилсе выртнипе чарăнса тăмасть. Хăй телейне тупайман пулсан та халĕ Иванăн ачасен телейĕшĕн пурăнмалла. Вĕсем йăмăкĕпе туя хатĕрленме тытăнчĕç.

Натали туйĕ чиперех иртрĕ, савăнăçлă. Çамрăксем ытларахчĕ туйра. Слакпуçран чăн-чăн амăшĕн, Нинăн, йăмăкĕсем те килнĕччĕ туя, чĕнмесĕрех. Сĕре пысăк парне пачĕç амăшĕн ячĕпе çĕнĕ мăшăра. Нина йăмăкĕ парне панă чух каланă пехил сăмахĕ пĕтĕм туй халăхне йĕртрĕ. Натали те амăшне асăнса нихăçан йĕменнине йĕчĕ, пытарма кайманшăн, шкулта амăшĕнчен тарса пытаннăшăн хăйне, асламăшне хăй ăшĕнче айăпларĕ.

Çамрăксем хулана ĕçе вырнаçрĕç, тĕп киле Мишша çеç тăрса юлчĕ. Унăн кăçал салтака каймалла. Çавăнпа вăл хулана тухса каяс темерĕ, ашшĕне пĕр-пĕччен пăрахса хăварма шел пулчĕ ăна, колхозра тĕрлĕ ĕçре вăй хучĕ.

Кĕрхи сивĕ кунсем пуçланчĕç, çанталăкĕ типĕ тăрать. Тепĕр эрнерен Мишшан салтака каймалла. Пысăк ĕçкĕ-çикех пуçтармарĕ Иван ывăлне ăсатнă ятпа, çамрăксем пухăннăччĕ, тăванĕсем пынăччĕ. Сĕре йывăрпа уйрăлчĕç ашшĕпе ывăлĕ: сасăпах йĕчĕç вĕсем уйрăлнă чухне…

Мишша Афганистана çакланнă иккен. Малтанах ултă уйăха яхăн çыру илеймерĕ Иван ывăлĕнчен, пăшăрханма тытăннăччĕ ĕнтĕ. Паян вăл унран пĕрремĕш çыру илчĕ. «Юратнă аттеçĕм, — çырать ывăлĕ, — маншăн ан пăшăрхан, икĕ çул сисĕнмесĕрех иртĕ. Хăвна ху упра, ан кулян, ан чирле», — вĕçлет хăйĕн çырăвне Мишша. Иван куçĕсем куççульпе хупланчĕç, пуçне минтер çине хурса, çырăва чĕри çумне пăчăртаса ĕсĕклесех йĕчĕ вăл пӳртре.

Наталипе кĕрӳшĕ кашни канмалли кунсенчех килеççĕ. Вĕсен часах ача çуралмалла, пурăнма пӳлĕм те уйăрса панă вĕсене завод. Иккĕшĕ те пĕр çĕрте ĕçлеççĕ. Юлашкинчен килнĕ чух Натали ашшĕпе сĕре йывăрпа уйрăлчĕ. Тепĕр уйăхран-уйăх çурăран ача çуралмалла, паллах, пăшăрханать вăл, хăрать.

— Хĕрĕм, пурте йĕркеллех пулать, ан хăра. Эпĕ саншăн Турра пуç çапса пурăнăп, пулăшу ыйтăп. Ача çуралсанах телеграмма парса пĕлтерĕр, — терĕ вăл ăсатнă чух.

Тепĕр уйăх иртсен Иван чăнах та телеграмма илчĕ. Савăннипе аллисем чĕтреççĕ хăйĕн. Вуласа тухрĕ.

— Турăçăм! Мĕншĕн çав териех çунтаратăн-ши ватăлас кунăмра? — тесе картишĕнчех чĕркуçленсе ларчĕ, шăннă çĕре пӳрнесемпе чакалама пуçларĕ.

Натали çуратнă чухне вилсе кайнă иккен, ачине те çăлса хăварайман тухтăрсем. Вĕсене иккĕшне те çума-çумăн ял масарне пытараççĕ.

Мишшаран та урăх çыру илеймерĕ Иван, пач çухалчĕ унăн ывăлĕ. Çуркунне киле таврăнмалла салтакăн, нумай юлман, çур çул кăна. Çĕнĕ çул умĕн Ивансем патне почтальонка килсе телеграмма парса хăварчĕ. Паллах, вуласа тухнă ĕнтĕ вăл унта мĕн çырнине. Нумай тăмарĕ хĕрарăм, Иван вулама тытăничченех пуçне усса пӳртрен тухса кайрĕ.

«Уважаемый Иван Михайлович! Ваш сын Михайлов Михаил Иванович геройски погиб при исполнении служебного долга…» — вуласа пĕтереймерĕ Иван телеграммăна, тăнне çухатса урайне кайса ӳкрĕ.

 

Эпилог

Хурăнлăх ялĕ варринче, тĕп урамра, пĕр çӳллĕ кăна çĕнех мар çурт ларать. Тахçанах, вунă-вун пилĕк çул каялла сăрланă сăрăсем те çулсем иртнипе, сивĕсемпе, çилсемпе, çумăрсемпе, хĕвелпе шуралса кайнă, хăпаланнă. Тахçан крепость пек ларакан хапха юписем те пĕр еннелле тайăлнă. Пӳрт умĕнче сип-симĕс курăк ӳсни те ку хуçалăхра нумай вăхăт хушши выльăх-чĕрлĕх, кайăк-кĕшĕк усраманнине пĕлтерет. Хапха кĕтессинче вырнаçнă пĕчĕк кăна тайлăк пӳрт умĕнчи пусă тараси те хуçăлса аннă. Тахçтанпах шыв ăсманни паллă, пусă пури пăнтăхса-мăкланса кайнă, мăкăрăлса тухнă.

Пӳрт умĕнчи самаях çĕрме ĕлкĕрнĕ сак çинче старик ларать. Пуçне кивĕ шлепке тăхăннă, икĕ аллипе ал туйи çине тайăннă. Инçетелле тинкерет.

Иван Михайлович Михайлов ку, çак кил-çуртăн хуçи. Пĕр-пĕччен пурăнать вăл: арăмĕ те, ачисем те, мăнукĕсем те çук мĕскĕн старикĕн.

Пулнă вĕсем унăн пурнăçĕнче, пурте пулнă. Тен, амăш «пилĕпе» пурнăç мăшкăлĕ пулса юлнă вăл ватăлас кунĕсенче? Тен, ытла та пысăк, этемлĕх каçарма пултарайман çылăхĕсемшĕн çут тĕнчерех тамăкри пек çунать?

Çапма пĕлмен пушă хуçине пырса çапнă теççĕ чăвашсем. Çак сăмахсем унăн пурнăç шăпипе çыхăннă евĕрех туйăнаççĕ. Ахальтен мар ваттисем çынна усал сунма, уншăн шăтăк чавма хушман. Çав шăтăка хăвах кайăн тенĕ. Хаярлăх вăрлăхĕ хаярлăх çеç çуратать. Кун çумне мĕнех хушса калăн-ха? Пурнăç пире яланах ырă пулма вĕрентет. Шел, чылай чухне эпир çакна шута илме пĕлместпĕр.

■ Страницăсем: 1 2 3

Çавăн пекех пăхăр

add comment Çĕнĕ комментари хуш


Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... »
Хаклав:
Шухăшĕ:
Чĕлхе илемлĕхĕ:
Содержанийĕ: