Электронлă вулавăш

Çукчĕ, ман ăна курмалла марччĕ. Урăх çĕре каймаллаччĕ манăн. Анчах ĕç шутланă пек пулмарĕ, тепĕр майлă çаврăнса ӳкрĕ.

Çапла, план тăрăх ман Хиркасра мар, Вăрманкасра пулмаллаччĕ. Пачах урăх çĕрте, урăх енче.

Хамăрăн транспорт çукки пĕтерет çав пире, хамăрăн транспорт çукки. Вăл пулсан, лармалла та вĕçтермелле çех, никама йăлăнма-тархаслама кирлĕ мар — ĕçĕ те час пулать, япали те вăхăтра çапăнса тухать. Халĕ акă...

Редакци мана Вăрманкасри вĕренӳ комбиначĕ пирки статья хатĕрлеме хушнă. «Срок сана виçĕ кун, тăваттăмĕш кун ирхине материал ман сĕтел çинче вырттăр! —терĕ редактор. — Ăнлантăн-и?» Мĕнле çитсе килесси пирки шарламарĕ те.

Халĕ, акă, эпĕ райцентр тăрăх чупкалатăп. Хам йăлт шыва ӳкнĕ ĕнтĕ, ăшша пиçнĕ, çаплах чупатăп-ха. Манăн, мĕн пулсан та, Вăрманкаса часрах çитмелле, унти ĕçсемпе паллашса, çийĕнчех хулана таврăнмалла...

Учрежденирен учреждение танккатăп, организацирен — организацие... Шаккаман алăк та, кĕрсе тухман кабинет та хăвармарăм пулĕ ĕнтĕ, анчах усси çук: пĕрин камери шăтнă, имĕш, теприн моторĕ юсавсăр, виççĕмĕшĕн... Пур, кашнийĕнех пур сăлтавĕ, нихăшĕ те унсăр мар.

Йӳçнĕ чуста евĕр лăчăртатакан пылчăка çăрсан-çăрсан, нимĕн тăвайман енне, аслă çул çине тухса тăратăп: ахăртнех, кам та пулин лартса кайĕ.

Кĕтетĕп. Пĕр вырăнта юпа пек хытса тăрса та пăхатăп, каллĕ-маллĕ уткаласа та çаврăнатап.

Машина таврашĕ курăнмасть-ха. Пирусĕ вара хамăн çунать, çунать, вĕçĕмсĕр çунать... Самай вăхăтран ларт! турĕ хыçра. Çаврăнса тăратăп — ман паталла çу сĕрнĕ атă евĕр ялтăртатакан симĕс «Волга» ыткăнса килет. Пулчĕ! Çул çинчен пăрăнмасăрах алла çĕклетĕп: лартса кайсамăрччĕ, тархасшăн... Анчах ман енне çаврăнса та пăхмарĕç. Канав çумнерех тăма хушса-хистесе, тата хаяртараххăн лартлаттарчĕç те малалла вĕçтерчĕç.

«Пултăрах, кайччăрах. Кусем лартмарĕç пулсан, теприсем кăмăла хăвармĕç», — терĕм те хама хам йăпатса, çĕнĕрен кĕтме пуçларăм. Чăтăмлăн кĕтетĕп. Телей курăнса килменнине, вăл ăнсăртран сиксе тухма юратнине пĕлетĕп-çке-ха...

Машинăсем пачах пулмарĕç теместĕп, пулчĕç. Хăшĕсем, малтанхи пекех, мăнаçлăн саркаланса-каçарăлса ирте-ирте кайрĕç, теприсем чарăнса та тăркаларĕç.

Тăрсан-тăрсан, чикĕ юпи пуласси мана йăлăхтарса çитерчĕ. Мĕн тумалла? Çуран утас — инçе: Вăрманкаса кунтан сахалтан та утмăл çухрăм, теççĕ. Апла пулсан ку меслетпе унта ырансăр та çитеймĕн. Каймасан — каллех: вăхăт та усăсăр çухалать, ĕç те тăвăнмасть... Шутлатап-шутлатăп та тепĕр хут — миçемĕш хут-тăр ĕнтĕ! — райкома каятăп: эпĕ çӳренĕ хушăра пуçлăхсен шухăшĕ улшăнман-и, тен...

— Çук, çук, паян унта каясси пулмасть, — илтетĕп алăкран кĕнĕ-кĕменех.

Эпĕ ĕнтĕ, тарăхса çитнĕскер, алла сулсах тухса кайма танăччĕ.

— Минутлăха тăхтăр, — чарать мана иккĕмĕш секретарь. — Мĕн Вăрманкас çине тăрăннă-ха эсир çав териех? Калăн, унта пыл та çу çеç. Эсир луччĕ, ав, Иван Васильевичпа тытăр та Хиркаса веçтерĕр. Пуррĕрех мар-и-мĕн сирĕншĕн? Районта пулнă — ĕçĕ пĕтнĕ. Колхозĕ вăл кирек ăçта та çавах. Ку-ха, халь эсир каяканни, çĕкленекен хуçалăх. Сирĕншĕн вăл, журналистсемшĕн, пушшех те интереслĕ пулмалла. Командировочнăйĕ пирки ним чухлĕ те пăшăрханма кирлĕ мар, ăна туххăмрах алă пусса, пичет хурса паратпăр. Наять пулать.

Çĕнĕрен шухăша ӳкетĕп. Хушнă ĕç, каланă сăмах пурнăçланмасть те-ха, ара, ирексĕрех шухăшлăн... Çинчен, куçкĕретех кулаççĕ пулсан: «Сирĕншĕн пурĕпĕрех мар-и...»

Çилĕ хамăн вĕресе тăкăнать пулин те, палăртмастăп, лăпкăн çеç ыйтатăп:

— Хăçан каять вăл, Иван Васильевич?

— Халех, çак минутрах. Машина патне тухмарĕ те-и ĕнтĕ, тен.

— Юрĕ, килĕшрĕмĕр. Сыв пулăр!

 

Вырăна эпир хĕвел пĕкки урлă йăваланса-упаленсе каçнă вăхăт тĕлне çитрĕмĕр.

Хиркас, чăн та, хир варринче-мĕн. Ун таврашĕнче вăрманăн йăхĕ те çук. Хӳтлĕхшĕн лартнă ярăмсемсĕр пуçне, паллах. Ытти вара — хир, хир... Вĕçĕ-хĕррисĕр хир.

Ялта та йывăçсен илемĕпе нумаях киленеймĕн: кăшт-кашт кăна курăнкалаççĕ вĕсем. Кĕнеке çинчи пек каласан, унта пĕр саксаул та кунта тепĕр саксаул... Çапла çеç.

Тарăн çырма урлă хывнă хавшакрах кĕпер урлă каçатпăр та, машина казарма пек пысăк çурт умне пырса чарăнать. Крыльца çинчен пире хирĕç, сарăхнă шăлĕсене çиçтерсе, çур ĕмĕрсенчи пĕчĕкрех арçын анать.

— Килсе çитрĕр-и? — чупнă евĕр васкаса пырать те хыпалансах кабина алăкне уçма пикенет.

— Ун пекех мар ĕнтĕ, Константин Осипович. Яланах çакнашкал вара эсĕ, яланах чысласшăн супатăн, — текелесе, Иваи Васильевич ларкăч çинчен мăраннăн çĕкленет. Кĕреш хапаллăскер, уçса хума ĕлкĕрнĕ алăкран вăл аран йăраланса тухать.— Сывлăхпа чупатпăр-и? — тăсса парать , турта хулăнăш аллине кăнттаммăн.

— Чиперех-ха, Иван Васильевич, чиперех. Кӳренме сăлтавĕ çук, шĕкĕр темелле, — чĕвĕлтетет лешĕ, унăн аллине пĕтĕм вăйран силленĕ май. — Эпир лайăхах чупатпăр, хăвăр мĕнле? — куçĕсем хăйĕн мăчлатмасăр пăхаççĕ, типшĕмтерех пичĕ çинче — вăтанакан ачанни пек айванрах кулă.

— Эпир те çавах, чиперех.

— Тырра тухрăмăр, — пĕлтерме васкать старик.— Пысăк ĕçе пуçăнтăмăр...

— Пуçăнтăр апла, юрать. Ку вăл халĕ тĕп ыйту. Хаклăран та хаклă, кирлĕрен те кирлĕ ыйту. Хăçан тухрăр?

— Паян тухрăмăр. Комбайнсене хире асатрăм та, акă, сире кĕтме правление çитсе ларайрăм çеç-ха.

Унтан, чĕвен тăрсах, Иван Васильевича хăлхинчен темĕн пăшăлтатать.

— Э, — тет лешĕ, чыса пĕлекен хăна йăлипе çемçен кулкаласа, — паян мар, паян унашкалпа аппаланса тăмастпăр. Ытти колхозсене çитсе курмалла-ха манăн. Тепрехинче, Константин Осипович, тепрехинче, — старике вăл, ачана çупăрланă евĕр, çурăмăнченех лăпкаса илет.

— Нумай мар эпир, пăртак çеç, — мăчлатма маннă куçсем йăланса пăхаççĕ, пĕркеленме пуçланă çӳхерех пит çинче çаплах — айванрах кулă.

— Пулсан та... Çук, çук, ун пирки паян ан та калаç. Тавтапуç. Вăхăчĕ халĕ унашкалли мар, ху пĕлен, хĕрӳ вăхăт. Эсĕ луччĕ пире хуçалăхна кăтарт. Машинăра ларакан юлташ, — пуçĕпе ман енне сĕлтсе илет, — шăпах çавăнпа килнĕ те. Хаçат корреспонденчĕ, хуларан.

— Тархасшăн, Иван Васильевич, тархасшăн. Мĕнрен пуçлатпăр, хиртен е фермăсенчен?

— Мĕнрен те юрать. Пурне те кăтарт, пурне те курăпăр.

— Атьăр, атьăр. Килĕшĕтĕр пулсан, малтан ĕне вити тунă çĕре чарăнăпăр, унтан комбайнсем патне çитсе çаврăнăпăр.

Ĕрĕхсе тăракан ăйăр пек машина пире строительсем патне самантрах илсе çитерет.

— Константин Осипович керменне чарăнса курар-ха, эппин, — кабинăран упалла йăраланать машина хуçи.

— Манăн мар ĕнтĕ, Иван Васильевич, колхозăн, — тавăрать старик, хăйне мухтанине юратман пек ватанчăклăн кулкаласа.

— Мĕнле санăн мар? — пӳлет лешĕ, хăтăрнăн, хыттăнах. — Эсĕ тутаратăн-иç ăна!..

— Эпĕ-ха та...

Ĕне вити ял тулашĕнче, çырма хĕрринче пулать. Кирпĕчрен купалаççĕ. Стенисене çурри ытла хăпартнă ĕнтĕ.

— Пысăк ĕç тăватăн, Константин Осипович, питĕ пысăк ĕç, — райĕçтăвком председателĕн заместительне чăннипех те килĕшнĕ пулас ку çын, мухтать, мухтать. Унтан паçăрхи кулăпах: — Ĕçĕ те пысăк та, япали тата пахарах. Çапла-и, тăванăм? Хе-хе-хе, — тет.

— И-и, мĕн калама ĕнтĕ, Иван Васильч, мĕн калама. Ĕмĕрлĕх япали пулать. Аваншăн тăрăшатпăр-çке, малашлăхшăн...

— Хăнасем килнĕ иккен. Здравствуйте! — туса пĕтереймен чӳречере куçлăх çуталса илет. Çуталать те çавăнтах çухалать. Анчах нумайлă-ха мар. Кĕçех вите кăшкарĕ ăшĕнчен вăтам пӳллĕ, çинçе пилĕклĕ çамрăк хĕр ярăнса тухать. Утти хăйĕн çирĕп, тăп-тăп. Тĕссĕрлене пуçланă кăвак комбинезонĕ тĕллĕн-тĕллĕн акшар шĕвекĕпе вараланнă.

— Ну, халсем мĕнле, бригадир? — темĕн каласса кĕтнĕн, тимлесе пăхса, ун енне çаврăнса алă тăсать Иван Васильевич.

— Халсем пыраççĕ-ха, аптрамаççĕ. Ун пирки кулянма кирлех мар. Витешĕн вара... чăннипех те кулянмалла.

— Мĕн пулнă вара витене? — минтер хурса çыхнă пек хăпарса тăракан хырăмне кăнтарса, мăнкăмăллăн каçăрăлса тăрать райĕçтăвком пуçлăхĕн заместителĕ. — Вăл, ав, ӳсет, куç умĕнче ӳсет. Тата мĕн кирлĕ?

— Пулма ăна нимех те пулман. Усесси пирки вара...

— Ну-ну, ан шӳтлеш эс, Зина. Унăн кăçал, мĕнле пулсан та, ĕçе кĕмелле.

— Вăл çапла-ха. Анчах кĕрейĕ-ши? Малтан кирпĕч çуккипе тарăхрăмăр, халь, акă, виткĕçлĕх тупаймастпăр.

— Пулать, ан кулян, пĕтĕмпех пулать. План тăрăх пулмалла... Ну, мĕнле, малалла кайрăмăр-и? — ыттисем тавăрса каласса кĕтмесĕрех çаврăнать те машина еннелле мăраннăн хăлаçлать зампред. Калаçу вĕçленнĕ, текех сăмахласси çук.

Ĕне вити тунă çĕртен хирелле çул тытатпăр. Пĕр комбайн тĕлĕнчен иртетпĕр, теприн тĕлĕнчен. Ниçта та чарăнса тăмастпăр хамăр: чӳречерен пăхса илетпĕр те малалла вĕçтеретпĕр. Ĕçлемесĕр лараканни патĕнче те чарăнмастпăр.

— Э, санпа чăрманма тата... — комбайнер карттусне сулласах хăй патне чĕннине хирĕç йĕрĕнчĕклĕн çеç мăкăртатса тавăрать Иван Васильевич. — Сан пек пуçарусăрсем вĕсем районта темĕн чухлех. Кашнин патне чарăнса аппаланма вăхăту та, пуçу та çитмĕ. Ватма пултаратăн-тăк — тӳрлет.

Тавралăхра тулăх çитĕннĕ тырпул ашкăрса ларать. Тӳлек çанталăкран-и, штиль вăхăтĕнчи тинĕс евĕр лăпкăн исленсе-ирĕлсе тĕлĕрнĕн туйăнать вăл. Пирĕн машина çав анлă тинĕс тăрăх чарлан пекех хăвăрт ыткăнса ярăнать.

— Ну, сад мĕнле кăçал, Константин Осипович? — тултармăш евĕр тулли мăйне аран пăрса çаврăнать хыçалалла Иван Васильевич. Унăн паçăр, комбайнер хăй патне чĕннĕ чух, кăмăлĕ палăрмаллах тĕксĕмленнĕччĕ, халĕ кăвакхуппи пăртак уçăла пуçларĕ, ахăр.

— Çав тери лайăх, Иван Васильевич, çав тери лайăх. Кăçал тухăç нихçанхинчен те вăйларах пулмалла. Кĕрсе курăпăр-ха акă...

— Курас, курас. Халех çитсе курас. Юрататăп эпĕ сирĕн сада. Çавăнпа унран пăрăнса ниепле те иртсе каяймастăп.

Темиçе минутран эпир колхоз пахчинче.

Хапхаран кĕрсенех — хăяр куписем. Пилĕк-ултă купа. Пурте пысăк. Хăярĕсем те пĕчĕк йышшисем мар. Тараса çине ятарласа хурса суйланă тейĕн, кашниех чавса тăршшĕ. Хĕвел питĕнче пиçсе выртакан сысна çурисем пекех.

— Куратăр-и, мĕн чухлĕ вăл пирĕн?! — аллисене саркаласах йăлкăшать старик.

— Апла... — те чăннипех тĕлĕнсе, те урăх сăлтавпа, пухăннă сĕлекине çын илтмеллех лăнкăртаттарса çăтса ярать Иван Васильевич.

— Улма вара тата йышлăрах, йывăçĕсем аран-аран çĕклесе лараççĕ. Курсан, ăнтан кайăр...

Çулçисем палăрми çимĕçлĕ йывăçсене курсан, Иван Васильевич чăн та тăнне çухатрĕ темелле.

— Эх! Эх! — хавхаланчĕ вăл. — Мĕнешкел пуянлăх! Кун чухлĕ япалана çисе те, сутса та пĕтереймĕн, — пĕрне татса илсе çăварнелле ăсатрĕ, теприне, виççĕмĕшне. — Ырлăх, акă ăçта ырлăх! — кавленĕ хушăрах кĕсйисене чыша-чыша тултарчĕ. — Ачасене валли ку. Атту вĕсем, киле таврăнсан, мĕн илсе килтĕн те мĕн илсе килтĕн, тесе канăç памаççĕ...

Сада пĕтĕмпех курса çаврăнсан, зампред кайма вахăт çитнине пĕлтерчĕ.

— Манăн ытти колхозсенче те пулмалла-ха. Çавăнпа, пĕрре çула тухнă çын, вĕсене те çитсе çаврăнас. Эсир кунта юлатăр пулĕ ĕнтĕ, сыв пулăр, — тăсрĕ ман енне турта пек аллине. Унтан старике: — Константин Осипович, ăсат мана пăртак, — сĕнчĕ çемçен. — Корреспондента вара, — асăрхаттарчĕ утнă май, — лайăх пăх, сан патăнтан кăмăлсăр ан кайтăр вăл.

 

— Ăсатрăм, — терĕ Константин Осипович, самай хушă çӳресе килнĕ хыççăн. — Халĕ хамăр та кайса апат çийĕпĕр.

— Сирĕн, мĕн, столовăй пур-и, элле?

— Столовăйĕ çукрах-ха, ăна тума черет çитеймен. Хамăр пата каятпăр. Аякран килекен хăнасене эпĕ яланах хам патăмра апатлантаратăп. Çĕр те каçаççĕ. Çемйи пирĕн пысăк мар, виççĕн çех эпир.

Хирĕçлемерĕм, килĕшрĕм. Ăçта та пулин апат та çимелле-çке-ха, çĕр те каçмалла.

Председателĕн çурчĕ керменрен те кермен. Калăпăшĕпе вăл колхоз правленинчен ним чухлĕ те кая мар. Хитрелĕхĕпе вара чылай чаплăрах: ăна йăлтах эрешлесе тунă, пĕтĕмпех сăрланă.

Хуралтисене те тăри вĕçсе кĕреймĕ. Çӳллĕ хăма хапха (вăл та ăста алă эрешленĕ чечек ăшĕнче), чăмăр йывăçран купаланă вите-карта. Хăйсене пурне те хĕçтимĕр витнĕ.

Тулли кĕлеткеллĕ кил хуçи арăмĕ пире самантрах тĕрлĕ апат-çимĕç хатĕрлесе парать.

— Сада ларатпăр, — кĕскен пĕлтерет хăй кăмăлне Константин Осипович.

Икĕ метр çӳллĕш хӳме тытса çаварнă пахчара юмахри евĕр асамлăх. Ретĕн-ретĕн лартнă саркаланчак улмуççисем, пĕр-пĕринпе ăмăртмалла ӳснĕ тӳп-тӳрĕ чие йывăççисем, хăмла çырли, крыжовник... Вĕсене шăварма икĕ пусă: пĕри — алăпа çавăрса ăсмалли, тепри — насуспа уçласа кăлармалли. Мунчи те çакăнтах. Ытти хуралтасем пекех, вăл та вĕр-çĕнĕ.

Палламан çын пуррине туйса пулас, йывăçсем хыçĕнчен чĕчĕ ĕмекен пăруран пĕчĕкех те мар, ялтăраса тăракан яка çăмлă хăмăр йытă хамлатса илет.

— Ан харкаш, вырт!

Хуçи сассине илтсе, лешĕ çавăнтах лăпланать, йăви патне йăвашшăн утса каять те, анаслакаласа, кукленет, унтан тăсăлсах выртать.

— Пахчи пырать-ха та, вĕллисем сахалтарах, сакăр çемье çеç, — пăшăрханарах каласа хурать председатель, сулхăна туса лартнă сĕтел хушшине васкамасăр вырнаçса. — Ытларах кирлĕ... Тислĕке картишĕнчен механизациленĕ майпа кăларасси пирки те шутлама вăхăт. Атту алă вăйĕпе нушалан-ха унпа. Хальхи саманара унашкал ухмахла ĕçлени вырăнсăр. Килте те колхозри пекех пултăр. Акă мĕншĕн тăрăшмалла пирĕн! Тульккă унта, колхозра, çынсем япалана упрама пĕлмеççĕ, час çĕмĕрсе пăрахаççĕ. Çакă начар вара. Питĕ начар. Килте, хăвăрах пĕлетĕр, ун пек мар. Кунта, пĕрре майлаштарса лартрăн иккен, ĕмĕрлĕхе пырать.

Эпир унпа апата васкамасăр çирĕмĕр, ун хыççăн та самаях калаçса лартăмăр.

Константин Осипович колхозра нумаях пурăнмасть-мĕн-ха, виççĕмĕш çул çеç. Унччен тĕрлĕрен «акĕнтăм» та «експетитăрăм» çӳренĕ. Председатель пулма ăна — «пуçĕ çунтăр савăн» — Иван Васильевич çураçтарнă. Ара çав, вăл. Ахаль сĕннипе кăна мар, хистесех. Вăйпа тенĕ пекех. Константин Осипович, паллах, малтан килĕшмен. Ăçта унта! Пурнăçĕ лере те кунтинчен каях марччĕ те... Иван Васильевич ăна чылай хушă ӳкĕтленĕ. Ӳпкелешнĕ те: «Мĕн ĕнтĕ эсĕ хăвăн ученикӳн кăмăлне хăваратăн. Тыт та ĕçле, нимĕнрен те ан хăра, пĕтĕмпех йĕркеллĕ пулать. Вара тин вăл «хуçалăха çирĕп тытса пыма» сăмах панă: «Тытатпăр та. Унсăрăн юрамасть. Рас уш саклаççи тал, то кӳлĕн те веçи...» Константин Осипович правление кайма тăнă чух хĕвел çитмĕл те çичĕ урипе катари сăрт курпунĕ çине тĕреннĕччĕ ĕнтĕ, Хиркаспа сывпуллашма хатĕрленетчĕ.

— Эсир çул килсе ывăннă, выртса канма пултаратăр, — сĕнет вăл, кукшаланнă пуçне мунчала пек лӳчĕркеннĕ карттусĕпе хупланă май. — Именсе ан тăрăр, килти пекех пулăр.

Эпĕ кăнтăрла нихçан та çывăрманни çинчен пĕлтеретĕп.

— Ахаль тăрасран урам тăрăх кăшт уткаласа килĕп-ха, — тетĕп, ăна ăсатса. — Уйра пулса курнă ĕнтĕ, кирлĕ цифрăсене ыран бухгалтерине кĕрсе илме те пулать.

— Юрать, юрать. Ун пек те килĕшмелле. Уçăлса çӳрĕр эппин пăртак.

 

Хиркас — пысăк ял. Вăрăм урамĕсем çеç унăн виççĕ. Вĕсем çумне ларнисене хушсан, пурне те часах шутласа та кăлараймăн.

Çĕнĕ çуртсем те — паянхи пурнăç паллисем — курăнкалаççĕ ялта. Анчах вĕсем нумаях мар. йывăçсем пекех сайра темелле, унта-кунта çеç. Ытти колхозсемпе танлаштарсан, сахалтарах, чылай сахал.

Ват çын пек мĕшĕлтетсе, майĕпен-майепен хуплать каç тĕтри таврана. Июль каçĕн шĕвĕрех хура тĕтри.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн