Сайта кӗр | Регистраци | Сайта кӗрсен унпа туллин усӑ курма пулӗ
 -0.7 °C
Пилӗкне хытӑ ҫых, ӑсна ҫирӗп тыт.
[ваттисен сӑмахӗ]
 

Аçтахар Плотников: Ту-сӑрт ячӗсем

Аçтахар Плотников30.08.2021 16:572954 хут пӑхнӑ

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр (ку ӗҫе тахҫантанпах тӑвайманччӗ-ха...). Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).

Хӗрӗх чалӑш ҫӳллӗ ту,

Хӑпарассӑн туйӑнмасть, —

юрлаҫҫӗ юрӑра.

Чӑваш мифологинче Кав тӑвӗ, Ылтӑнту тени тӗл пулать. Улӑпа ҫӳлти турӑ Танкӑр Арамаҫи тӑвӗ ҫумне сӑнчӑрласа лартнине калани те пур. Арамаҫи тухӑҫра хӑлахсен мифологинче паллӑ ту, авалхи эрменсен ӗненӗвӗнче унта турӑсем пурӑннӑ, тенӗ, урӑхларах каласан, вӑл эрменсен Олимпӗ шутланнӑ, ахӑртнех, авалхи чӑвашсемшӗн те ҫав пӗлтерӗшпех ҫӳренӗ пуль.

Сарту, Шурту, Улату, Йӗкӗрту час-часах тӗл пулать чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗнче. Шукӑльту тени те пур, ку, ахӑртнех, Жигули тӑвӗсене пӗлтернӗ пулас. Атӑлӑн сылтӑм ҫыранӗнче Чикмерен анатарахри ҫӳллӗ сӑртсене Ар-Сӗнтер тенӗ, «Ар-Сӗнтӗрпеле Улатимӗр тӑвӗ ҫинче хула пулнӑ,— тени пур Ашмарин словарӗнче. — Ар-Сӗнтӗр ту ҫинче тутар ӗмпӳ пулнӑ, Улатимӗр тӑвӗ ҫинче — чуаш ӗмпӳ...»

Криуши патӗнчи ҫӳллӗ вырӑн ячӗ — Чарту. Унтан тӑварах тӗве курпунӗ пек икӗ ту пур, вӗсене Чӗлтерме теҫҫӗ. Шупашкар патӗнчи Атӑл хӗрринчи чи ҫӳллӗ сӑрта Турханту тени пур. Хырлапа Пӑла тӑрӑхӗнче Чӗкӗрчӗк, Пӑхалӑ, Айпарӑш, Хӗрлӗ Пылчӑк, Катӗрмет сӑрчӗсем пур...

 

Хушса калани.

Кунта ӗнтӗ йӑлтах Юхма сӑмахне ӗненме тивӗ. Ар-Сӗнтӗр пирки Ашмарин словарӗнче чӑн та пур, анчах тутарпа чӑваш ӗмпӗвӗсем пирки ҫырни курӑнмарӗ. Тинӗс пирки каланӑ халапа илсе панӑ, ӗмпӳсем пирки ҫырни ҫук.

Жигули тӑвӗн ячӗсем чӑваш сӑмахӗнчен тухнине ним мар ӗненме пулать. Ыттисем пирки вара вырӑнтисенчен ыйтас пулать ӗнтӗ. Калӑпӑр, Хырлапа Пӑва тӑрӑхӗнче пурӑнакан чӑвашсенчен. Чӑн та пур-и ун пек сӑрт ячӗсем е ҫук?

 
Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.

Комментари:

Agabazar // 1284.08.3166
2021.08.31 19:51
Agabazar
Криуши ялне чăвашла Кĕнервăрри (Кĕнервурри) теççĕ. «Ĕмĕр сакки сарлака» эпопейăра та çаплах каланă.
Agabazar // 1284.08.3166
2021.08.31 19:55
Agabazar
Чĕкĕрчĕк текенни ту мар. Пачах урăхла, вăл çатма пек тÿрем вырăн. Чăн та, ытти тĕлсенчен çÿлерех вырнаçнă (шыв уйăравĕ теççĕ географсем, Пăла тата Хырла бассейнĕсене уйăрать).
Agabazar // 1284.08.3166
2021.08.31 20:00
Agabazar
Ар-Сĕнтĕр тенинчи «Ар» компонент мĕне пĕлтернине чухлас пулать.

Вăл «пĕчĕккĕ», «кĕçĕн» тенисене кăтартать.

Ытти тĕрĕк чĕлхисенче когначĕ пур — Аз.

Ар сăмах чăваш чĕлхинче малтан пулнă та кайран тухса ÿкнĕ. Топонимсенче çеç сыхланса юлнă. Сăмахран, Улатăр районĕнчи Кĕçĕн Паснана вырăсла Орбездна теççĕ. «Ор» элемент кунта кĕçĕннине пĕлтерет те ĕнтĕ.

Комментариле

Сирӗн ятӑp:
Анлӑлатса ҫырни:
B T U T Ячӗ1 Ячӗ2 Ячӗ3 # X2 X2 Ӳкерчӗк http://
WWW:
ӐӑӖӗҪҫӲӳ
Пурӗ кӗртнӗ: 0 симв. Чи пысӑк виҫе: 1200 симв.
Сирӗн чӑвашла ҫырма май паракан сарӑм (раскладка) ҫук пулсан ӑна КУНТАН илме пултаратӑр.
 

Эсир усӑ курма пултаракан Wiki тэгсем:

__...__ - сӑмаха каҫӑ евӗр тӑвасси.

__aaa|...__ - сӑмахӑн каҫине тепӗр сӑмахпа хатӗрлесси («...» вырӑнне «ааа» пулӗ).

__https://chuvash.org|...__ - сӑмах ҫине тулаш каҫӑ лартасси.

**...** - хулӑм шрифтпа палӑртасси.

~~...~~ - тайлӑк шрифтпа палӑртасси.

___...___ - аялтан чӗрнӗ йӗрпе палӑртасси.

Orphus

Ытти чӗлхесем

Баннерсем

Шутлавҫӑсем