Сайта кӗр | Регистраци | Сайта кӗрсен унпа туллин усӑ курма пулӗ
 +5.3 °C
Кахалшӑн ҫӗр кӗске, ӗҫченшӗн кун кӗске.
[ваттисен сӑмахӗ]
 

Аçтахар Плотников: Аташпа ун юлташӗсем

Аçтахар Плотников24.09.2018 20:008247 хут пӑхнӑ

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).

Аташ, юлташ, янташ, пайташ, ланташ, урташ...

Ҫак пӗрьеверлӗ «таш»-па пӗтекен сӑмахсем чӑваш чӗлхинче нумай. Вӗсенчен хӑшпӗри халӗ те чиперех пурӑнать, теприсене манса та пыратпӑр. Аташ — пӗр ятлӑ ҫын тени. Юлташ мӗн иккенне пурте пӗлетпӗр. Янташ — пӗр енчи ҫын. Ен пулмалла ӗнтӗ, анчах «таш» туртнипе, сингармонизм саккунне пула, енрен ян пулса кайнӑ. Юлашки вӑхӑтра хӑшпӗр ҫыравҫӑсем сӑмах тымарӗ пирки шухӑшламасӑр, янташ вырӑнне ентеш теме тытӑнчӗҫ, ян ӑнланмалла мар, ен пурте пӗлекен сӑмах тесе. Ентеш вӑл янташ сӑмаха ансӑрлатать, пӗчӗклетет. Ку енӗпе кайсан эпир юлташ вырӑнне те вара ҫулташ ҫырма тытӑнмалла,

Пайташ — пӗрле ӗҫсе-ҫинӗ, ҫапкаланса-выляса ҫӳренӗ ҫын. Ламташ — пӗр вӑхӑтра, пӗр ламра (сыпӑкра) ҫуралса ӳсни. Урташ — пӗр ҫӗршыв (орда, урта) ҫынни, вырӑсла — соотечественник... Таш анлӑрах ӑнлану тума пулӑшакан сӑмах. Хурӑнташ, кайташ, карташ... Хурӑнташ пирки ҫырнӑччӗ. Кайташ — тӗп ушканран каярах хӑварнӑ е хӑй юлнӑ ҫын. Карташ — карта енчи кӳршӗ... Кун йышши сӑмахсем пирӗн чӗлхере питӗ нумай.

 
Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.

Комментари:

2018.09.25 00:03
Юлташ сăмах тутар чĕлхинчи юлдаш, чăвашла вара çулташ, краматтейсем. ТАВРА и дворяне хăш еечен пĕр тăван сăмахсем? Капла каяшлă вĕренпе тахăш чĕлхерен те пĕр-пĕр сăмаха туртса кĕме пулать. Ку пирки çырнăччĕ ĕнтĕ, академиксем
Agabazar // 2332.44.5924
2018.09.25 11:13
Agabazar
Таш-, теш- аффикс тутар чĕлхинче те пур. Чăваш чĕлхине те вăл çавăнтанах кĕнĕ пулмалла.
"Аташ" тенине илес пулсан, хальхи вăхăтра чăваш чĕлхинче ятташ, хушаматташ тенисем вырăнлăрах пулма кирлĕ.
Dfcbkbq // 2493.18.5961
2018.09.25 11:22
Тутарсем юл таш а "придорожный камень" теесшĕн и хамăрял?
Двор -окружение , дворяне -окружение государя (товарищи)
При чём здесь академики?
Dfcbkbq // 2493.18.5961
2018.09.25 11:36
Уж больно сочными метафорами пользуешся " каяшла вĕрен!"
сразу видно -ПОЭТТ!
Микула // 9259.3.8429
2018.09.25 12:39
Ваттисемпе вĕттисем,вăйпиттине итлĕр малтан,тупăшиччен. Хурăнташ сăмах икĕ пайран тăрать. Хуран- уявсенче,ĕç вăхăтĕнче пĕр савăтран апатланнипе çыхăннă. Таш(аш) тени пĕрлĕх,союз пулать. Вырăс чĕлхине "хороший"майлă улшăнса кĕнĕ. Чăваш ялĕсем "при великих крепостях" пĕчĕк çирĕплетнĕ кармансем евĕр пулнă. Çуртсем те çавра вырнаçнă пулнă. Тапăннă чух хÿтелеме меллĕрех пултăр тесе çавăн пек тунă. Ялсенче яланах хурал пÿрчĕсем пулнă. Ялсем малтанах пысăк пулман,ытларахĕшĕ тăвансенчен тăнă. Пур чухне те,чăваш чĕлхинче таш-чул мар.Ташă сăмах вара чулпах çыхăннă. Тахçан ĕлĕкхи зооастризм тĕнĕпе çыхăннă.
Dfcbkbq // 1631.77.1003
2018.09.25 14:44
Ку шухӑша хуратнӑ. Сӑлтавӗ:
2018.09.25 19:54
Микула, хурăнташ, хуранташ мар вĕт. Ку темĕн çыхăнмасть? Кунта тата скиф текенни иго, урта пулман тесе сăмах чĕнчĕ, тата мĕскер шутласа тупатăр? Тен, историре нимĕн те пулман, пурте тĕлленнĕ çеç?
Ты уймись, уймись тоска
Душу мне не рань,
Если это присказка,
Значит, дело дрянь....
В. Высоцкий "Лукоморья больше нет"
Agabazar // 1110.17.3419
2018.09.26 13:52
Agabazar
Малтан М.Р.Федотовăн ЭСЧЯ текенние (икĕ томран тăрать), старлинга, ытти этимологи сăмахсарĕсене пăхса илĕр, кайран вара хуть те мĕн калăр.
Ялтан // 9259.3.8429
2018.09.26 19:40
Ташши ташши салакайăк ташши. Мĕн тени пулать? Сала мусульмансен киремет- сала вырăнĕ. Крымра сала мечетлĕ ял. Кĕлĕсем вăхăтĕнче те çынсемпе пĕрле пулнăран çерçи салакайăк ята тивĕçнĕ. Бекташисен-янычарсен кĕлĕ пуçĕсен-хускаланăвĕ , çаврăм ташлани ,чăваш ташшипе пĕр майлă. Тем тесен те "бекташи,салакайăк,ташă " çыхăну пур. Кунта Федотов не аргумент. Кивельнĕ.
Agabazar // 4176.09.4316
2018.09.27 12:31
Agabazar
Малтан М.Р.Федотовăн ЭСЧЯ текенние (икĕ томран тăрать), старлинга, ытти этимологи сăмахсарĕсене пăхса илĕр, кайран вара хуть те мĕн калăр.

Страницӑсем: 1, 2

Комментариле

Сирӗн ятӑp:
Анлӑлатса ҫырни:
B T U T Ячӗ1 Ячӗ2 Ячӗ3 # X2 X2 Ӳкерчӗк http://
WWW:
ӐӑӖӗҪҫӲӳ
Пурӗ кӗртнӗ: 0 симв. Чи пысӑк виҫе: 1200 симв.
Сирӗн чӑвашла ҫырма май паракан сарӑм (раскладка) ҫук пулсан ӑна КУНТАН илме пултаратӑр.
 

Эсир усӑ курма пултаракан Wiki тэгсем:

__...__ - сӑмаха каҫӑ евӗр тӑвасси.

__aaa|...__ - сӑмахӑн каҫине тепӗр сӑмахпа хатӗрлесси («...» вырӑнне «ааа» пулӗ).

__https://chuvash.org|...__ - сӑмах ҫине тулаш каҫӑ лартасси.

**...** - хулӑм шрифтпа палӑртасси.

~~...~~ - тайлӑк шрифтпа палӑртасси.

___...___ - аялтан чӗрнӗ йӗрпе палӑртасси.

Orphus

Ытти чӗлхесем

Баннерсем

Шутлавҫӑсем