Тӑлӑха юлнӑ, ашшӗ-амӑшӗн юратӑвӗсӗр ача ҫуртӗнче ӳсекен ачасем шел пулин те пирӗн республикӑра та самаях. Тен, ҫемье ӑшшине, йӑпатнине, кирлӗ чухне канаш пама пултарнине — ҫак хӑватсене нихҫан туйса курман ачасем ҫунатсӑр кайӑк пек тискер пурнӑҫ хирӗнче пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑнасса шанаҫҫӗ. Республика пуҫлӑхсен те, «пысӑк» чӗрелле ҫынсен те чи ҫутӑ тӗллевӗ вӑл — тӑлӑха юлнӑ ачасен, пулӑшу кӗтекенсен чӗрисенче шанчӑк кӑвайтне упраса пырасси.
Ҫуллахи кунсем пур шӑпӑрланшӑн чи савӑк кунсем. Ашшӗ-амӑшӗсем хӑйсен ачисене вӑл вӑхатра час-часах кану ҫурчӗсене, хула ачасене — яла, ялтисене — хулари тӑванӗсем патне канма кайса яраҫҫӗ. Ача ҫуртӗнче ӳсекен шӑпӑрланӑн вара нумай чухне ҫуллахи кунсем пӗлтерӗшсӗр иртеҫҫӗ. Ҫакна тӗпе хурса «Сывлӑх планети» проект ҫуралнӑ та. Ӑна ятарласа ашшӗ-амӑшӗсӗр ӳсекен ачасем валли пуҫарса янӑ.
Проект тӗллевӗ — ача ҫуртӗнче, интернатра, ашшӗ-амӑшсӑр ӳсекен ачасене валли ҫуллахи кану кунӗсене савӑнӑҫлӑ, кӑсӑклӑ туса парасси. «Сывлӑх планети» хӑйӗн ӗҫне утӑн 1-мӗшӗнчен пуҫлӗ.
Асӑннӑ проект Йӗпреҫри пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан ятарлӑ (тӳрленме пулӑшакан) шкул-интернатра ӗҫлеме тытӑнать.
Паян, кӑнтӑрла иртни пӗр сехетре, Шупашкарти Литература музейӗнче Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ ӳнер ӗҫченӗн Юрий Айташӑн юбилей каҫӗ иртмелле. Унта литературӑпа ӳнер ӗҫченӗсем, шкул ачисем пухӑнмалла.
Юрий Айташ 1938 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнчи Ҫавалкас ялӗнче ҫуралнӑ. Хӑй вӑхӑтӗнче учитель те пулса ӗҫленӗ, Чӑваш телевиденипе радиовещани комитечӗн литература кӑларӑмӗсен редакторӗнче те. Ҫирӗм ҫул ытла вӑл Чӑваш кӗнеке издательствинче вӑй хунӑ, каярах вара — «Тӑван Атӑл» литература журналӗн проза пайӗн редакторӗнче. Юрий Айташ — поэт, прозаик тата куҫаруҫӑ. Вӑл А. Пушкин, М. Лермонтов, С. Есенин, швед, украин, белорус, болгар, азербайджан поэчӗсен сӑввисене чӑвашла куҫарнӑ. Литература лаҫҫине вӑл иртнӗ ӗмӗрӗн 60-мӗш ҫулӗсен вӗҫӗнче — 70-мӗш ҫулсен пуҫламӑшӗнче «Йӗплӗ роза», «Кӑнтӑр ҫутипе» хайлавсемпе кӗнӗ. Унти тӗп сӑнсем — пултарулӑх интеллигиенцийӗ.
Шупашкарта Чӑваш Енӗн паллӑ ӑсчахӗ, карап тӑвассипе ӗҫленӗ Алексей Крылов академик ячӗпе музей уҫнӑ. Аваллӑх управҫи Шупашкарти политехника институтӗнче вырӑн тупнӑ.
Унта Пӑрачкав районӗнчи Крылово ялӗнчи (тӗнчипе паллӑ академик 150 ҫул каялла шӑпах ҫав ялта ҫуралнӑ) музейри экспонатсем вырӑн тупнӑ. Кӑсӑклӑ япаласем хушшинче шыв айӗнчи атом киммипе ҫӳренӗ Владимир Квасков мичман парнеленӗ астролябине, 2-мӗш рангри капитан Николай Раськинӑн тинӗс хронометрне тата секстанне, Шупашкарти ҫамрӑксен А.Н. Крылов ячӗпе хисепелнекен «Маяк» клубӗн ертӳҫи Марина Сугробован ҫӑлтӑрсен глобусне тата тинӗс компасне палӑртма пулать. Тӗрӗссипе, пӗлес-курас, паллашас килмелли экспонатсем тата нумай-мӗн-ха.
Музее чи малтан кӗрсе курнисем — пысӑк хӑвӑртлӑхӑн гидродинамики тата карап тӑвасси темӑпа Шупашкарта иртекен Пӗтӗм тӗнчери ӑслӑлӑхпа практика конференцине хутшӑннӑ ӑсчахсем.
Сӑнсем (24)
Ҫемьере кашӑк-тирӗк шӑкӑртатмасӑр пулмасть теҫҫӗ. Канаш хулинче тата районӗнче пурӑнакансем паянтан «Юрату, шанчӑклӑх тата ҫураҫу сакӗ» ҫине ларса пӗр чӗлхе тупас шанчӑк пур. Ӑна вырӑнти таврапӗлӳ музейӗ умӗнче вырнаҫтарнӑ. Ҫапла ят панӑ сака хӗрлӗ хӑю кассах уҫнӑ. Унта хӗрарӑмсен канашӗн хастарӗсем хутшӑннӑ иккен.
Хулана илем кӳрекен ҫак вырӑна Геннадий Захаров художник ӑсталанӑ иккен. Вырӑнтисем ҫураҫу сакне официаллӑ майпа уҫичченех халӑх унтан татӑлма пӗлменни пирки хыпарлаҫҫӗ. Ҫавсем ылтӑн алӑллӑ ӑстана тем тӗрлӗ ӑшӑ сӑмахпа тав тӑваҫҫӗ имӗш.
Сӑнсем (17)
Кун пирки республикӑн Культура министерстви хыпарланинчен ӑнлантӑмӑр. Чӑваш Енри паллӑ предприятисенчен пӗри — «Паха тӗрӗ» — кӑҫал тӑхӑр теҫетке ҫул ҫитнине халалласа ҫӗртмен 21-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче ятарлӑ курав уҫма ӗмӗтленет-мӗн. Хапрӑк куравпа ярмӑрккӑ йӗркелессипе хастар пулнине палӑртнӑ май министерство чӑваш тӗррине саракан предприяти тӑван республикӑри районсем тата Раҫҫей регионӗсем тӑрӑх час-часах тухса ҫӳренине хыпарлать. Чӑваш тӗррипе ют ҫӗршывсем те, уйрӑмах — яппунсемпе Америка ҫыннисем, кӑсӑкланаҫҫӗ-мӗн.
Производствӑна сарас тесе хапрӑк пӗлтӗр «Чӑваш тӗррине — кашни киле» проекта республикӑн Экономика министерстви ирттерекен конкурсра ӑнӑҫлӑ хӳтӗлесе хыснаран укҫа илме пултарнӑ. Тупрана вӑл тӗрлекен ҫӗнӗ йышши оборудовани туянма янӑ.
Маларах асӑннӑ курава предприяти хӑйӗн ҫӳпҫинчи чи чаплӑ экспонатсенчен пӗрисене тӑратӗ.
Ҫӗртмен 7-мӗшӗ Шупашкарта вырнаҫнӑ Ҫеҫпӗл Мишши музейӗшӗн чӑннипех те паллӑ пулӑм. Кун пирки асӑннӑ аваллӑх ҫӳпҫин управҫи Антонина Андреева паян социаллӑ сайтсенчен пӗринче пӗлтернӗ.
Халӗ паллӑ поэтӑмӑрӑн Ҫеҫпӗл Мишшин амӑшне, Агафья Николаевна Николаевӑна, ӑҫта пытарнине шыраса тупнӑ иккен. Чаплӑ классикӑн амӑшӗ ӗмӗрлӗх канӑҫа Шупашкарти 2-мӗш ҫӑва ҫинче тупнӑ пулнӑ. Вӑл масар газопровод патӗнче вырнаҫнӑ. Вил тӑприне пӑхса тӑраҫҫӗ иккен — ӑна карта тытса ҫавӑрнӑ, чечексем ӳстереҫҫӗ, сӑнӳкерчӗк те вырнаҫтарнӑ, ятне ҫырса хуни те пур-мӗн. Ҫеҫпӗл Мишши музейӗн ертӳҫи Антонина Андреева вил тӑпри ӑҫтине палӑртма пулӑшнӑшӑн паллӑ поэтӑн тӑванне Юрий Кириллович Кузьмина тата ЧР Патшалӑх Канашӗн «Республика» хаҫачӗн директорне — тӗп редакторне Лидия Михайловӑна (сӑмах май, вӑл Ҫеҫпӗл ентешӗ) тав тӑвать.
Етӗрне районӗнчи «Ленинская искра» хуҫалӑх хӑй вӑхӑтӗнче питӗ кӗрлесе тӑнӑ. Тӳррипе, хуҫалӑх Аркадий Айдак ячӗпе тачӑ ҫыхӑннӑ — тилхепене вӑл 45 ҫул тытса пынӑ.
Ыран Аркадий Айдак ячӗпе асӑну мероприятийӗ иртмелле. Сӑмах май, пӗлтӗр ӑна, хӑй ҫаралнӑ кун — ҫӗртмен 7-мӗшӗнче — «Чӑваш Республикин хисеплӗ ҫынни» ятпа чысланӑччӗ. Пӗлтӗрхи авӑн уйӑхӗн 9-мӗшӗнче вӑл пирӗнтен ӗмӗрлӗхе уйрӑлчӗ. Унӑн мухтавлӑ ӗҫӗсене сума суса «Экомарафон-2013» ирттермелле. Унта хутшӑнакансем чӑваш хресченӗн ҫуртне (ҫапла, ун пек музей та пур Етӗрне тӑрӑхӗнче) кӗрсе тухӗҫ. Вырӑнти вулавӑшра вара «Айдак вулавӗсем» иртӗҫ. Хальхи вӑхӑтра вара районти ӳнерпе таврапӗлӳ музейӗнче Айдака асӑннӑ фотоӗҫсен куравӗ ӗҫлет-мӗн.
Сумлӑ ертӳҫӗ пулнӑ ҫынна халалласа стелла уҫма палӑртнӑ. Ыран унӑн никӗсне ярӗҫ.
Чӑваш наци музейӗ ҫуллахи кунсем ҫитнӗрен хӑйсен ӗҫ графикне улӑштарма палӑртнӑ. Малашне музей хӑнисене икӗ хушма сехетпе тивӗҫтерме пуҫлӗҫ. График улшӑнӑвӗ ҫуллахи кунсем вӗҫленичченех тӑсӑлӗ.
Музей экспоначӗсене кашни кӗҫнерникун 20:00 сехетччен курма май пулать.
— Шупашкар хулинче хушма вӑхӑтпа тивӗҫтерекен пӗртен-пӗр музей эпир, — пӗлтереҫҫӗ музей ӗҫченӗсем.
Хула ҫыннисем те музейӗн ҫӗнӗлӗхне ырлаҫҫӗ. Вӗсем шухӑшӗпе капла музея ӗҫрен таврӑнсан та кайса курма май пулать.
Ҫу уйӑхӗн 30–31-мӗшӗсенче Чӑваш Енре Пушкӑртстан культурин кунӗсем иртмелле. Кун пирки Культура министерствинче паян иртнӗ пресс-конференцире тӗплӗн каласа кӑтартнӑ. Культура кунӗсене ирттернӗ ҫӗре Пушкӑртстан Республикин Пуҫлӑхӗ Рустэм Хамитов килсе ҫитмелле.
Мероприятие кӗҫнерникун Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗнче официаллӑ майпа уҫӗҫ. Вӑл вӑхӑтра харӑсах темиҫе курав йӗркелеме палӑртнӑ. Сӑмахран, Пушкӑртстанӑн Наци музейӗн фондӗнчи «Пушкӑрт халӑхӗн пурлӑх культури» экспозицисемпе паллашма май килӗ. Е тата «Пушкӑртстан — Евразин ахахӗ» фотоӗҫсен куравӗ те пухӑннисене кӑсӑклантарасса шанаҫҫӗ. Унтах алӗҫ ӑстисен япалисене тата пушкӑртсен кӗнекисене туянма май килӗ.
Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче те курав ӗҫлӗ. Наци библиотекине вара пушкӑрт писателӗсем килсе ҫитӗҫ. Театр ӳнерне кӑмӑллакансем валли те ырӑ хыпар пур — Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче Мустай Карим ячӗллӗ Ҫамрӑксен театрӗн «Радость нашего дома» спектакльне кӑтартӗҫ.
Чун парса ӳкерӗннӗ, пурнӑҫӑн мӗн-пур ӗҫ-пуҫсем витӗр тухнӑ, нихӑҫан та типсе ларма пултарайман ӑсталӑх ҫӑлкуҫне палӑртакан ӳкерчӗксем —вилемсӗр. Пӗрремӗш хут XX ӗмӗрен чи пултаруллӑ ӳнерҫӗн Сальвадор Дали ӗҫӗсем Чӑваш Енре кун ҫути курӗҫ. Республика ҫыннисем тӗнчипе паллӑ ӳнер ӑстин «Божественная комедия» (чӑв. Асамлӑ камит) ӗҫне сӑнлакан гравюрисене курма пултарӗҫ.
Чӑваш Енӗн культура министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх асӑннӑ проектӑн хӑтлавӗ ҫу уйӑхӗн 31-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче уҫӑлать. Сальвадор Дали ӗҫӗсемпе паллашма кӑмӑл тӑвакансем республика музейне хаваспах кайма пултарӗҫ. Ют ҫӗршыв ӳнер ӑстин ӗҫӗсене куҫпа курни наци культуришӗн, халӑх тавракурӑмшӑн самаях усӑллӑ пулӗ.
+20.3 °C