Ева Николаевна Лисина, "Вӗҫекен кӳлӗ" калав авторӗ

Чӑваш ҫыравҫин Ева Лисинан "Вӗҫекен кӳлӗ" ятлӑ калав пур. Ӑна хальхи вӑхӑтра Тетелте ҫӑмӑллӑнах вуласа тухма пулать.

Мӗн ҫинчен-ха калав? Пӗр кӳлӗ пур. Анчах та ҫав кӳлӗ сасартӑк ҫухалать. "Вӗҫсе каять". Калав ак ҫапла вӗҫленет:

Ватӑлтӑм та, ҫавах пурӑнасчӗ-ха, хамӑр кӳлӗ каялла вӗҫсе киличчен пурӑнасчё. Курасчӗ ҫав телейлӗ куна! Эп мӑнтӑр пулла сӗре шанап — пусмарӗҫ вӗт-ха ӑна пирӗн ялсем, ыррӑнах кӑларса ячӗҫ, нивушлӗ ҫавна манса каймалла вӑл, нивушлӗ кӳлле калла ҫавӑрса килмелле мар? Килмелле!

Паллах, ку — легенда.

Унашкал легенда вара Марий-Эл ҫӗрӗ ҫинче те пур иккен.

Марий-Эл республикинчи "Вӗҫекен кӳлӗ"

Ку "вӗҫекен кӳлӗ" пирки вара ак ҫапла ҫырнӑ:

После некоторых поисков - мы посетили загадочное Шордурское озеро (сейчас оно практически заросло) про которое есть интересная легенда! Показала нам это озеро местная женщина – Светлана. Озеро находится за деревней – точнее это сейчас заросшее болото, в котором есть открытые окна воды. К нему можно подъехать на машине. Озеро явно карстового типа, скорее всего, шум карстового провала (дело было весной – то есть в момент активности наземных и подземных вод) – жители приняли за шум прилетевшего озера! Поэтому и возникла легенда о летающем озере.

 

<Куҫару: Кӑштах шыраса ҫӳренӗ хыҫҫӑн эпир тӗлӗнтермӗш Шордур кӳлли (вӑл халӗ пӗтӗмпех тенӗ пекех ӳсекен курӑкпа хупланса ларнӑ) патне пырса тухрӑмӑр, ун ҫинчен кӑсӑклӑ легенда пур! Ҫав кӳлле пире кунта пурнакан хӗрарӑм Светлана кӑтартрӗ. Кӳлӗ ял хыҫӗнче — тӗрӗсрех вӑл шурлӑх ентӗ, унта-кунта шыв кӳлленчӗкӗсем курӑнкалаҫҫӗ. Машшынпа патне пыма пулать. Кулӗ карст йышши, ӗнтӗ ҫав карст шавласа йӑтӑнса аннин шавӗ (ҫуркунне, шыв-шур уйрӑмах алхаснӑ чухне пулнӑ) ҫынсене кӳлле вӗҫсе килнӗ пек сӑнарлама хистенӗ! Ҫапла вара вӗҫекен кӳлӗ пирки легенда ҫуралнӑ.>

Тата тепӗр кунашкал легенда Самар Кукринчи чӑваш ялӗнче, Ҫӑлкуҫӗнче, пур иккен.

Ҫапла ӑнлантарнӑ:

Анна Ивановна чувашка по национальности, родилась в 1927г. в селе Севрюкаево. В Севрюкаево жили все ее предки. От мамы она слышала легенду появления села. Все началось с озера Портошней. За озеро дрались чуваши. Победил Севрюкей. Он и построил тут первый дом. За тем появились улицы. Будучи девочкой, Анна Ивановна видела его дом. Там жили лесники. Так же она рассказала нам легенду исчезновения озера Портошней. Озеро обиделось и утекло ночью по лугам. В овраге у деревни жили мать с дочерью. Дочь решила посмотреть, как уходит озеро. Взглянув на него девушка и ослепла.

 

<Куҫару: Анна Ивановна [Узюкова] чӑваш, 1927-мӗш ҫулта Ҫӑлкуҫ ялӗнче ҫуралнӑ. Кунтах унӑн несӗлӗсем пурӑннӑ. Амӑшӗнчен ял епле пуҫланни пирки легенда илтнӗ. Пӗтӗмпех Портошней кӳллинчен пуҫланнӑ. Кӳлӗшӗн чӑвашсем кӗрешнӗ. Ҫеврӳккей текенскер ҫӗнтернӗ. Вӑл вара пӗрремӗш ҫурта хӑпартнӑ.

Урамсем туса хунӑ. Ҫамрӑк хӗрача чухне Анна Ивановна ҫав ҫурта курнӑ. Вӑрманҫӑсем пурӑннӑ унта. Ҫавӑн пекех Портошней кӳлли епле ҫухални пирки каласа пачӗ Анна Ивановна. Кӳлӗ кӳренннӗ те ҫӗрле улӑх урлӑ таҫталла юхса кайнӑ. Ял ҫывӑхӗнчи ҫырмара амӑшӗпе хӗрӗ пурӑннӑ. Хӗрӗ кӳлӗ епле юхса кайнине курса юласшӑн пулнӑ. Пахнӑ та — суккӑр пулса юлнӑ.>

Ҫухалнӑ кӳлӗ пирки кунта "вӗҫсе кайнӑ" темен-ха. Анчах та ҫырса илекенӗ вырӑс та, ҫавна кура пӗтӗмпех ӑнланмасса та пултарнӑ.

Ҫӑлкуҫ ялӗнче.

"Ӑҫта эсӗ, тинӗс?" — тенӗччӗ тахҫан Хветӗр Уяр.

Е тата:

("Тенкӗр" тенӗ тинӗсе чӑваш —

Венкӑрсем ҫаплах калаҫҫӗ халь те.)

...............................................

Кун чипер килет те — каҫ пулать.

Эс мӗскер курман-ши, савнӑ халӑх?

Тӳснӗ, чӑтнӑ тӗрлӗ мӑшкӑла —

Тинӗс хӑватне манса каймалӑх.

Ку — Петӗр Яккусенӗн "Шупашкар тинӗсӗ" ятлӑ сӑвӑ ярӑмӗнчен. Хайхи "мӑнтӑр пулӑсем" (Ева Лисина калавӗнчи сӑнара аса илӗр!) пире "вӗҫсе кайнӑ" тинӗсе-кӳлле тавӑрса парӗҫ, тен.

P.S. "Карст" текен япала пирки ӑнлантармалла пуль. Пирӗн урасем айӗнче — тӑпра. Тата аяларах — тӑм, акшар тата ытти ҫавнашкал япаласем. Ҫав япаласенчен хӑшӗсем шывра хӑвӑрт ирӗлсе айккинелле юхса кайма пултараканнисем пулма пултараҫҫӗ. Юхса кайсан — ҫав вырӑнта пушӑ вырӑн тӑрса юлать. Ҫӗр (ҫиелти тӑпра) пушлӑха ишӗлсе анать те — кӳлӗ пулса тӑрать. Сӑмахран, Тӑвай районӗнчи Эл кӳллине ҫавнашкал кӳлӗ тесе шутлаҫҫӗ (Карст кӳлли).

#культура, #Мари Эл, #кӳлӗсем, #пултарулӑх