Сайта кӗр | Регистраци | Сайта кӗрсен унпа туллин усӑ курма пулӗ
 +16.3 °C
Йывӑҫне кура ҫимӗҫӗ.
[ваттисен сӑмахӗ]
 

Владимир Болгарский: Этимология Сурхури

Владимир Болгарский10.01.2023 13:094279 хут пӑхнӑ

Думаю наконец то полностью раскрыл этимологию названия праздника Сурхури. В последнее время яростно и неистово искал этимологию Сурхури.

Понятно что в эти дни празднуют чуваши праздник солнца, и костры сжигают по обычаю, с древнейших времен ирано-булгарских предков. И солнце в эти зимние дни буквально замирает, поднимаясь всего то немножко от горизонта. Высота его в это время минимальна, среди верхних кульминаций Светила для всех дней года. И по этой же причине день зимнего солнцестояния - самый короткий в году, а ночь — разумеется самая длинная.

Сурх или сур с иранского означает красный. Праздник Чаршанбе (Чахаршанбе) Сури так и переводится с фарси: Чаршанбе значит «среда» и Сури (сурх) — «красный».

Но что означает Хури(ури), и зачем плевать на какие то темные силы? Солнце в это время такое завораживающее и всегда красное, и от его лучей все отражается красным светом.

Первоначальные поиски названия солнца в персидском ничего не дали. Офтоб - во всех словарях и толмачей. Пришлось обратиться в архивную библиотеку Института востоковедения РАН. И переключился на имена, персидские. Что означают имена словом Хур? И на тебе! Хурше(хуршед)— солнце. Оказывается в фарси есть и другое название солнцу — Хурше! И имена у них мужское - Хуршед, женское - Хуршеда. Вот и получается Сур — красное, Хур(ше) — Солнце. Сурхури - Красное Солнце.

В эти дни солнце как никогда красное, когда все время стоит слегка над горизонтом. Дни зимнего солнцестояния все-таки! И никак этот праздник не связан с овечьими ногами. Уж слишком этот праздник значимый, древнейший и светлый — от красного, стремительно и день ото дня приближающегося Солнца!

Первоначально праздник видимо назывался Сурх-хурши. Но на то и язык, чтобы в известных и частопроизносимых словах выкидывать лишнее и произносить сокращенно.

Процесс отпадения звука по-научному называется элизией(от лат. ēlīsiō «выдавливание», «выталкивание»). В лингвистике — отпадение звука (гласного, согласного или слога) в слове или фразе с целью облегчения произношения для говорящего. Иногда звуки могут быть опущены с целью улучшения благозвучия. Как правило, элизия непреднамерена.

Вот и получилось от Сурх-хурши чёткое Сурхури - Красное Солнце!

 

Ваш В. Болгарский

 
Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.

Комментари:

Вырăк // 5870-5713
2023.01.11 13:23

Америка ан уçăр ха, тархасшăн.Леççипет та шутласа кăларар мар.Станьялтан ыйтăр.Вăл веçех каласа парĕ.
Agabazar // 8387.6.0859
2023.01.11 21:10
Agabazar
Мĕн вăл леççипет? Станьял тенине ма асăнмалла кунашкал контекстра?

Мĕн тăван Станьялпа, енчен те сана пурте паллă пулсассăн?
Станьял // 3490.45.0166
2023.01.12 09:24
Вуларӑм. Шырани - аван.
Манран ҫӗннине ан кӗтӗр. "Мир чувашской культуры" учебника пӑхӑр. Чӑваш министрё Г.П.Хураҫка ӑна шупашкарта кёларма чарсан Самара администрацийӗ укҫа парса пичктлрӗ (2002,унтан 2007).
Кӗнекере "Сурхури" сыпӑк пур (186-188 стр).
Н.П.Петров професор малтанхи хут сурхурие ӑнлантарнине "Хыпар" хаҫатра (2003, июнь, 28) ҫырчӗ.
Agabazar // 8387.6.0859
2023.01.12 09:33
Agabazar
Виталий Петрович Станьял,
эсĕр Николай Петров («Шаклы») статйине («Хыпартине» мар, «Тăван Атăлтине») вуланă-и, вуламан-и?

Вуланă пулсан, калăр-ха, тархасшăн, хăш номĕрте пытарăннă вăл?

«Хыпарти» публикацин координачĕсене пĕлтернĕшĕн — тавтапуç.

Анчах та «Тăван Атăлти» маларах пулма кирлĕ.
2023.01.13 01:46
Владимир Болгарский
Салам пурне те. Уйрӑмах Виталий Петрович Станьял пиччене! Ҫулла сирӗн патӑрта хӑнара кӑмӑллӑн калаҫса ларни халӗ те куҫ умӗнче. Кунти ӑшӑ сӑмахсемшӗн те тав! Акапасар тусӑма: Чӑн малтан Н.П. Петров профессор ҫырнине, Юрий Туринге нумай пулмасть палӑртни тӑрӑх ҫапла: "Тепèр хут сàмах этимологине асàрхатарап: Àcчах-чèлхеçè профессор Николай Петрович Петров авалхи пàлхар "источникècене" усà курса "сурхурине" перси чèлхинчен (пирèн питè нумай тèн пèлтерèш сàмахèсем унтан) кàларать: "сур"-праздник (уяв), "кури"-время(вàхàт). Каларàм èнтè çýлерех - ХÈBEЛ (ыйти турàсене унран ýкерсе/çырса илнè кӑна), ҫуралнӑ уяв-вӑхӑт!!!" Ку комментаринче Н.П. Петров профессор сӑмахӗсене илсе кӑтартни йӑлтах Туринге ҫырса ӑнлантарнисем. Эпӗ тӳрӗ каласан вӗсемпе килӗшейместӗп. Мӗншӗн тесен, чӑваш чӗлхинче вӑхӑт сӑмах та фарси-перс сӑмахӗ.
2023.01.13 01:52
Владимир Болгарский
Акапасар эсир википединчен илсе кӑтартни йӑлтах манӑн пӗлӗш-паллакан 6-7 ҫул каялла вырнаҫтарнӑ сӑмахсем.Ҫул хыҫҫӑн, ҫул, хӗл иртет те ҫу иртет... древнебулгарские (чувашские) поговорки тесе ҫырнисем те ҫав вӗреннӗ чӑвашӑнах. Вырнаҫтарнӑ хыҫҫӑн тепӗр ҫултан ыйтрӑм та, - ку ваттисен сӑмахӗсене нихӑш кӗнекере те тупаймастӑп, эсӗ ӑна ӑҫтан илнӗ тесен: - хам шутласа кӑларнӑччӗ, чӑннипе - тесе лаплаттарса хучӗ. Кайран вара такам, те хӑйех вӑл сӑмахсене йӑлтах тасатнӑ, википедире. Болгаринчи уяв ячӗ Сурхури мар, Сурваки ятлӑ. Уяв ҫыннисене сурвакары теҫҫӗ. Сурхури уяв ятне эпӗ ӗнтӗ 7-8 ҫул тӗпчетӗп. Тинех тӳрӗрех ҫул ҫине тухрӑм пулмалла, ку ӗҫпе. Тав пурне те. Малашне те пӗрле тӑван чӗлхешӗн, халӑхшӑн тӑрӑшасчӗ. Ют чӗлхе кӗнеки-словарӗсем те питӗ пулӑшаҫҫӗ тӑван чӗлхене тӗпчеме. Словарьсенче википедипе танлаштарсан, шутласа кӑларни ҫук.
2023.01.13 06:43
Владимир Болгарский
Болгаринчи Сурваки уяв пирки кунта кӗрсе пӑхма пулать: https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Сурваки . Ман шутпа вӗсем те этимологине тӗрӗсех мар ҫыраҫҫӗ. Вӗсен уявӗ те пирӗн пӗрлӗхлӗ авалхи несӗлсен чӗлхинченех. Пирӗншӗн ку Сурхури сӑмах
темле ют чӗлхе сӑмахӗ мар. Хамӑр сӑмахах темелле. Несӗлсем калаҫнӑ, тӳрӗ пӗлтерӗшӗ паллӑ пулнӑ вӑхӑтранпах каланӑ пулсан, мӗншӗн тӑван сӑмах мар?
Микула // 1077.37.9691
2023.01.13 15:09
Тӗллевӗ сирӗн ( сӑмахсем пурне те тивеҫҫӗ) мӗнре ? Чӑннипех халӑха упранса юлма майсем туса парассинче пулсан Сорхори сӑмах тупсӑмӗнчен ытларах ӑна анлӑрах майпа уявласси пирки шутласа ҫырас пулать. Унсӑрӑн пӗтӗмпех тӗллевсӗр пулӗ.
Agabazar // 9156.5.1970
2023.01.13 16:12
Agabazar
Шаклы-Петров каланисене çын-çын урлă мар, оригинала пăхса пĕлесчĕ.
Болгаринчи уяв ячӗ Сурхури мар, Сурваки ятлӑ.
Сурхури — пĕр япала, Сурваки — тепĕр япала. Кунта каллех Шаклы çырнисене (оригинала) пăхмасăр апла калаймастăн.
Микула // 1077.37.9691
2023.01.13 16:21
Чӑвашсем викингсемпе хутшӑнни паллӑ пулсан та пирӗн ӑсчахсене унталла кайма хушман пулмалла. Йоль — праздник середины зимы. В честь самой длинной ночи в году проводился большой праздник, так как средневековые германцы ожидали возрождения Короля Дуба, Солнечного Короля, Дарующего Жизнь, который согревал замёрзшую землю и пробуждал жизнь в семенах, хранившихся в её лоне всю долгую зиму. (Википедия)Происхождение слова «Йоль» теряется в глубине веков. Скорее всего, оно восходит к индоевропейскому корню со значением «вращаться», «крутиться», «колесо»,возможно, оно означает «время поворота», «поворот года».
Сӑмахран каласан викингсем карапсем тума тата шыв тӑрӑх ҫӳреме ӑста пулнӑ, чӑвашсем пирки те ҫавӑн пек асӑннӑ. Тӗн,уяв сӑмахӗсем те хутшӑнма пултарнах.

Страницӑсем: 1, 2, [3], 4

Комментариле

Сирӗн ятӑp:
Анлӑлатса ҫырни:
B T U T Ячӗ1 Ячӗ2 Ячӗ3 # X2 X2 Ӳкерчӗк http://
WWW:
ӐӑӖӗҪҫӲӳ
Пурӗ кӗртнӗ: 0 симв. Чи пысӑк виҫе: 1200 симв.
Сирӗн чӑвашла ҫырма май паракан сарӑм (раскладка) ҫук пулсан ӑна КУНТАН илме пултаратӑр.
 

Эсир усӑ курма пултаракан Wiki тэгсем:

__...__ - сӑмаха каҫӑ евӗр тӑвасси.

__aaa|...__ - сӑмахӑн каҫине тепӗр сӑмахпа хатӗрлесси («...» вырӑнне «ааа» пулӗ).

__https://chuvash.org|...__ - сӑмах ҫине тулаш каҫӑ лартасси.

**...** - хулӑм шрифтпа палӑртасси.

~~...~~ - тайлӑк шрифтпа палӑртасси.

___...___ - аялтан чӗрнӗ йӗрпе палӑртасси.

Orphus

Ытти чӗлхесем

Баннерсем

Шутлавҫӑсем