Ҫапла ят панӑ чӑваш халӑх писателӗ Анатолий Кибеч хайӗн тин ҫеҫ пичетленсе тухнӑ пилӗк повеҫрен тӑракан кӗнекине. Эпиграф вырӑнне ҫак йӗркесене илнӗ:

Калатӑп, пурнӑҫ урапи

Вараланса кусса пырать,

Тен, ҫавӑнпа – ҫке ҫын шӑпи

Тасалӑха чунра шырать.

Чунри тасалӑха упраса тытса пыма пӗртте ҫӑмӑл мар иккен. Самани ҫапла ҫаврӑнса кайнӑ-ҫке. Тӑхӑрвуннӑмӗш ҫулсем ӗнтӗ.

Акӑ «Компьютер» ятлӑ фирма директорӗ умӗнче модӑран тухнӑ ҫи-пуҫлӑ хӗрача тӑрать. Куҫлӑхӗ те ҫавракаскер кӑна, пушмакӗ те лутра кӗлеллӗскер, ҫӳҫне те чӑмӑрккана пуҫтарса ҫыхнӑ – пач та хальхи пекскер мар. Хӑй вара ӗҫ пирки килтӗм тесе пӗлтерет. Директор пӑхса тӑмарӗ, тӳрех: «Уборщицӑна ӗнер кӑна илтӗмӗр, эсир кая юлтӑр пулас», - терӗ. Ҫук, эпӗ программистка, хамӑр декан сӗннипе килтӗм тесен, калаҫу вара урӑхланчӗ. Надя Смирнова университета хӗрлӗ дипломпа пӗтернӗскерех иккен. Фирма директорӗ Семен Карнизов деканран ыйтнипе килнӗ ӗнтӗ Надя. Мӗншӗн вӑл вӗреннӗ чухне те, халӗ те ҫакӑн пек «модӑпа» ҫӳренине автор «Чӗлхесӗр пике» повеҫре кӑтартса парать. Хӗр чысне упрас тесе хӑй илемне пытарса усранӑскер вӑл. Чӑрсӑр вӑхӑт хӑратнӑран пулас.

Анатолий Кибеч творчествинче вӑрҫӑ теми пысӑк вырӑн йышӑнни паллӑ ӗнтӗ. «Афган юрри», «Чечняри чӑваш каччи» юрӑ, «Юлашки ҫыру» калав – ҫаксене чылайӑшӗ пӗлеҫҫӗ те пуль. Ку кӗнекене вара «Шартлама» повеҫе кӗртнӗ. Унта Гитлер вӑрҫи вӑхӑтӗнчи ял пурнӑҫӗ. Мӗнле тӗлӗнмелле самантсем сиксе тухнине, ҫивӗч тавлашусем пулса иртнине паянхи ҫамрӑк вулакан ӗненес те ҫук. Ҫӗнтерӳшӗн чуна парса ӗҫлекенсем ҫеҫ мар, нимӗҫсем Мускава илнӗ, кӗҫех кунта ҫитӗҫ, чӑвашсемпе калаҫмалли кӗнеки те пур тесе сӑмах саракансем те пулнӑ вӗт-ха. Ял советӗнче ӗҫлекен ҫынна наркӑмӑш парса вӗлерекен те тупӑннӑ. Анчах та ырӑ ӗҫ пӗрех ҫӗнсе пынӑ.

Кӗнекене мӗншӗн ҫапла ят панине вара «Укҫан амӑшӗ ҫук» повеҫе вуласан пӗлме пулать. Ытла та тарӑн шухӑша яракан ят мар-и-ха ҫакӑ? Паллӑ ӗнтӗ, А. Кибеч философ пулнӑ май, кунта та пуриншӗн те пӗлтерӗшлӗ ята тупать. Алексей Чечня вӑрҫине пула чылай ҫул хушши хыпар яраймасӑр пурӑннӑ хыҫҫӑн май тупса ҫӗр хута тӑван яла ҫитет. Анчах ӑна ашшӗ килне кӗртмеҫҫӗ. Ют ҫынсем пурӑнаҫҫӗ иккен. Икӗ йӑмӑкӗ, пиччӗшӗ вӑрҫӑра вилнӗ тесе шутлаканскерсем, хӑйсем ҫуралса ӳснӗ кил-ҫурта сутса укҫине пайлаҫҫӗ. Алексейшӗн каллех йывӑрлӑхсем сике-сике тухаҫҫӗ. Хӑйӗн ӗҫченлӗхне пула пурнӑҫне ҫапах майлаштарать, ҫуртне те хӑй аллипе ҫӗклет.

«Типшар» повеҫе вара чӗрене ыраттармасӑр вулама май та ҫук. Унта 90-мӗш ҫулсенчи чӑрсӑр бизнес мӗнле алхасни куҫ умне тухса тӑрать. Кибечӗн ӑсталӑхӗ ҫапласкер ӗнтӗ, юрӑра-и, калавра-и, повеҫре-и, романра-и, унти сӑнарсене ӳкерсе кӑтартнӑ пек укҫа парать. Ӗҫсем те сан умра пулса иртнӗ пек туйӑнаҫҫӗ. Ку повеҫре вара шкулта ӗҫлекен Валентина Совина патшалӑх учительсене те шалу парайманнине пула, суту-илӳ ӗҫне пуҫӑнать. Пасарта уйрӑм вырӑн тупма та май ҫитет. Кивҫен илнӗ укҫапа тавар чылай турттарса килет. Анчах пасар хуҫи, Талмасов, пысӑкрах тупӑш илес тесе ҫӗнӗ ҫурт лартма шутлать, киввине ҫунтарса ярать. Унти вырӑнсене тара илнӗ ҫынсен япалисем пурте кӗл пулса юлаҫҫӗ. Валентина та нимсӗр тӑрса юлать, хваттерне те туртса илеҫҫӗ. Ниҫтан та пулӑшу ҫук, пасар хуҫи патне те кӗртмеҫҫӗ…

Повеҫ пуҫламӑшӗ вулакана тӳрех ыталаса илет тесен те юрать. Ытла та хӑрушӑ самантран пуҫланнӑран ӗнтӗ. Вунулттӑри Денис ирех вӑранать те велосипед ҫине ларса Атӑл хӗрнелле пулла васкать. Пуянсен урамӗпе пынӑ чух пӗр кермен умӗнче ҫын ҫакӑнса тӑнине асӑрхать, велосипедне пӑрахса чупса пырать, ыталаса тытса хӗрарӑма ҫӑлма хӑтланать. Денис хӑрах аллипе тытса мӑйри кантра патне кармашать – ӗҫ тухмасть, хӗрарӑм алран вӗҫерӗнсе каллех пӑвӑнать… Ҫав хӗрарӑм шӑпах Валя, Валентина пулнӑ та ӗнте.

Пуян ҫынна явап тыттарасси пӗртте ҫӑмӑл ӗҫ мар иккен. Ҫаплах та Талмасова ҫӗнтерекенсем те тупӑнаҫҫӗ.

Кӗнеке ҫӑмӑллӑн вуланать, пуян та илемлӗ чӗлхепе ҫырнӑран ӗнтӗ. Кибечӗн сӑнарлӑ шухӑшлавӗнче пурнӑҫа лайӑх пӗлни сисӗнет. Ахальтен мар ӗнтӗ ӑна хальхи пурнӑҫ ҫыравҫи теҫҫӗ. 90-мӗш ҫулсенчи чӑваш литературине А. Кибеч тапхӑрӗ тенине те илтнӗччӗ. Ҫакна «Укҫан амӑшӗ ҫук» кӗнеке те аван ҫирӗплетсе парать.

#культура, #пултарулӑх, #литература, #хаклавсем