Ыран Чулхулара чӑваш наци уявне – Акатуя – паллӑ тӑвӗҫ. Пуҫаруҫисем – Чулхулари «Чӑваш культурин центрӗ» общество организацийӗ тата вырӑнти чӑваш наципе культурин автономийӗ.
Уяв Чулхулари Ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗ ячӗллӗ канупа культура паркӗнче пулӗ. Чӑваш наци культурине сыхласа хӑварас, сарас тӗлӗшпе йӗркеленӗ мероприятие ирттерме Чулхула облаҫӗнчи Шалти регион тата муниципалитет политикин министерстви пулӑшать.
Ҫак кун чулхуласене Чӑваш культурин центрӗн председателӗн Анатолий Ефимовӑн чӑваш халӑх йӑли-йӗркине, наци тумне халалланӑ кӗнекипе паллаштарӗҫ.
Уявра концерт пулӗ. Унта Чулхула облаҫӗнчи тата Чӑваш Республикинчи пултарулӑх ансамблӗсем, юрӑҫӑсем сцена ҫине тухӗҫ.
Чӑвашсем ӗлӗк вӑйӑ картине тӑнӑ, пӗрле юрласа-ташласа савӑннӑ. Вӑйӑ (уяв) картине ҫуркунне тата ҫулла уҫӑ лапмара пухӑннӑ.
Тахҫан Елчӗк районӗнчи Лаш Таяпа тӑрӑхӗнче те ҫак йӑлана тытса пынӑ. 1950-мӗш ҫулсенче, клубсем ӗҫлеме тытӑнсан, ҫамрӑксем вӑйӑ картине тӑма пӑрахнӑ. Апла пулин те аслӑ ӳсӗмрисем ҫак йӑлана астӑваҫҫӗ.
Нумаях пулмасть Шӑмалак ялӗнче пурӑнакан аслӑ ӳсӗмри ҫынсем ҫамрӑклӑхне аса илсе вӑйӑ картине тӑнӑ, купӑс каласа ташланӑ, юрланӑ. Чӑвашсен ӗлӗкхи йӑли-йӗркине хисеплесе ҫамрӑксем те, ачасем те чӑваш тумӗ тӑхӑнса тухнӑ.
Ҫӗртмен 27-мӗшӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарта Руслан Валитова тутарсен ӗлӗкхи йӑли-йӗркипе килӗшӳллӗн ҫара ӑсатнӑ. Унта сумлӑ хӑнасем хутшӑннӑ: Ҫӗнӗ Шупашкар имамӗ Минкадир Резяпов, Ҫӗнӗ Шупашкар хула администрацийӗн культура пайӗн пуҫлӑхӗ Владимир Марков, хулари ҫар комиссариачӗн пуҫлӑхӗ Сергей Баранов.
Мӑсӑльмансен салтака ӑсатасси – кӑткӑс йӑла. Вӑл – салтакӑн тӑванӗсемшӗн кӑна мар, пӗтӗм хулашӑн пысӑк пулӑм. Унта хӑнасем чӗнмесӗрхе килеҫҫӗ. Салтак киле чиперех таврӑнтӑр тесе йӑла-йӗркене ҫирӗп пӑхӑнаҫҫӗ.
Малтанах арҫынсем ҫеҫ пухӑнаҫҫӗ. Пулас салтака варрине лартаҫҫӗ, кӗлӗ вулаҫҫӗ, ӑна ҫар тивӗҫне лайӑх пурнӑҫлама, киле сывӑ таврӑнма сывлӑх сунаҫҫӗ. Кӗлӗ хыҫҫӑн хӑнасене плов ҫитереҫҫӗ, чей ӗҫтереҫҫӗ. Сӗтел синчи тӑвара кашниех тутанса пӑхать. Сӗтел ҫине тӗрлӗ ҫимӗҫ лартаҫҫӗ. Чи хакли – риспа тата какайпа пӗҫернӗ ҫавра кукӑль. Арҫынсем хӑналаннӑ май иртнине каласа кӑтартаҫҫӗ.
Арҫынсем хыҫҫӑн хӗрарӑмсен черечӗ ҫитет. Пӗри кӗлӗ вулать. Йӑлапа килӗшӳллӗн, пулас салтак кил енне питпе ҫаврӑнса тухса каять. Ҫурӑмпа ҫаврӑнсан таврӑнмасан та пултарать-мӗн. Руслан Валитова та ҫак йӑлана пӑхӑнса салтака ӑсатнӑ.
Чӑваш чӗлхи кунне Иван Яковлевич Яковлев ҫуралнӑ кун палӑртасси йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ. Йӗпреҫ районӗнчи Кӗлӗмкасси ялӗнчи «Теремок» ача пахине ҫӳрекен шӑпарлансем уява ака уйӑхӗн 17-мӗшӗнче паллӑ тунӑ.
Ҫак мероприяти пӗчӗкскерсене воспитани парас ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнать, наци культурине, халӑхне, чӗлхине юратма, хисеплеме вӗрентет.
Ача пахчин воспитателӗсем ачасене чӑваш халӑхӗн культурипе, йӑл-йӗркипе паллаштарнӑ. Уявра чӑваш юрри-ташши янӑранӑ. Пӗчӗкскерсем чӑваш ташшисене ташланӑ, халӑх вӑййисене вылянӑ.
Мероприятире пурте чӑваш тумӗпе пулнӑ. Кашнин валли саккаспа ҫӗлеттернӗ. Пӗчӗкскерсем (ара, ку тума кашни кун тӑхӑнмастӑн-ҫке) хӑйсене тӗкӗр витӗр юратса сӑнанӑ.
Ача пахчин ӗҫченӗсем ҫак мероприяти ачасене кӑмӑл-сипет тӗлӗшӗнчен тата пуянлатасса, шӑпарлансем чӑваш чӗлхипе, культурипе кӑсӑкланма тытӑнасса шанаҫҫӗ.
Сӑнсем (11)
Вулавӑшсен, культура ҫурчӗсен наци йали-йӗркине, чӑваш чӗлхине упрама тарӑшасси — тӗп тивӗҫсенчен пӗри.
Шупашкар районӗнчи Кӑшавӑш ялӗнчи культура ҫурчӗ ҫак енӗпе ӗҫлет. Кунта ачасене халӑх культурипе ытларах кӑсӑклантарас тӗллевпе «Алӗҫ ӑсти» пӗрлешӳ пӗлтӗрхи чӳк уйӑхӗнчен пуҫласа ӗҫлет. Ертӳҫи — Е.Г.Федорова.
Хӗрачасем занятисенче ҫӑм арлама вӗренеҫҫӗ, асаттесемпе асаннесен юррисене юрлаҫҫӗ. Кӑшавӑш вулавӑшӗн заведующийӗ Г.В.Иванова ачасене ӗлӗкхи тӗрӗ эрешӗсемпе паллаштарать, вӗсем пирки каласа кӑтартать.
Йӗпреҫ районӗнчи Кӗлӗмкассине Мускаври Михаил Ломоносов ячӗллӗ патшалӑх университечӗн студенчӗсем Дмитрий Опарин этнологпа килсе ҫитнӗ. Вӗсем «Йӑлтӑм» тата «Фольклор» ушкӑнӗсен ӗҫӗ-хӗлӗпе кӑсӑкланнӑ. «Йӑлтӑм» хӑнасене туй юррисем шӑрантарса панӑ, вырӑнти такмаксене. «Шӑнкӑрма» вӑййа тухнине тата ача-пӑча вӑййи-куллине кӑтартса панӑ.
Хӑнасем тӑван халӑхӑмӑрӑн йӑли-йӗрки, пурнӑҫӗ тата наци ҫи-пуҫӗпе те кӑмӑлтан паллашнӑ. Кӗлӗмкассисемпе вӗсем ӑш пиллӗн кӗтсе илнишӗн тав туса сыв пуллашнӑ.
Ҫапла, ҫак кунсенче пирӗн тӑрӑхра «Культура» ВГТРК ӳкерӳҫисен ушкӑнӗ ҫитнӗ, вӗсем республикӑра «Россия, любовь моя!» программа валли материалсем ӳкересшӗн. Паян ҫак ушкӑн культура министрӗпе Вадим Ефимовпа тата информаци политикипе массӑллӑ комуникаци министрӗн ҫумӗпе Любовь Шемаринӑпа тӗл пулса калаҫнӑ.
«Россия, любовь моя!» (чӑв. Ман кӑмӑла тивӗҫтерекен Раҫҫей) программӑна иккен РФ Президенчӗн «Об обеспечении межнационального согласия» (чӑв. Халӑхсен хушшинчи ҫураҫулӑха тивӗҫтересси ҫинчен) Хушӑвне пурнӑҫа кӗртес тӗлӗшпе хатӗрлеҫҫӗ. Программа ертӳҫи — Пьер-Кристиан Броше.
Ӳкерекенсен ушкӑнӗ хальхи вӑхӑт тӗлне пирӗн халӑхӑн тӗпелӗпе паллашма ӗлкӗрнӗ иккен — вӗсене шӳрпепе хуран куклине епле хатӗрленине каласа кӑтартнӑ. Ҫавӑн пекех вӗсем чӑваш тӗррипе паллашнӑ, чӑваш тумӗн уйрӑмлӑхӗсене пӗлнӗ. Малалли планра вара — «Кӗр сӑрипе» «Чӳклеме» йӑли-йӗркисене ӳкересси.
Пьер-Кристиан Броше шухӑшӗпе вырӑнти туризма аталантарас тесен культурӑна чи малти вырӑна лартмалла.
Тутарстанри Аксу районӗнчи Кивӗ Урезеево ялӗнче чӑн чӑвашла туй ирттернӗ. Кунта чуна чи савӑнтараканни чӑн чӑвашла туй йӗркелени кӑна та мар — авалхи йӑласем манӑҫаҫҫӗ пулин те, Турра шӗкӗр, чӑвашла туй аваллӑхах юлайман-ха. Хӑпартлантараканни — унти чӑвашсен чӑвашла туйне РЕН ТВ канал хӗлле телевизорпа кӑтартасси.
Телевиденире ӗҫлекенсем наци йӑли-йӗркине кӑтартакан проекта хута янӑ пулинех теме те пулать пек. Пур-ши ун пекки ҫав каналӑн е ҫук-ши — калаймӑпӑр. Аксу районӗнчи Надежда Пименовӑпа Петр Ваструков телекамера умне каналӑн «Тӑватӑ туй» проектне хутшӑннӑ май лекнӗ. Тупӑшас ӗмӗтне палӑртса малтанласа Надя анкета шӑрҫаланӑ. Кӗҫех вӑл Мускав, Питӗр тата Пенза пикисемпе пӗрле проекта лекнӗ. Проектра палӑртнӑ тӑрӑх, пикесен хӑйсемпе тупӑшӑва тухнисен туйӗсене хакламалла. Питӗрпе Пензӑра туй иртнӗ те иккен, каярах Мускав хӗрӗн туйне ӳкерӗҫ.
Чӑваш туйне тӑван халӑхӑн йӑли-йӗркипе ирттернӗ. Мӗнпур саманчӗ пирки кӗске информацире тӗплӗн каласа параймӑпӑр. Пӗрне вара асӑнар — каччӑ килне ҫитсен хӗре тухья хывтарса хушпу тӑхӑнтартнӑ.
Тетелти «Ирӗклӗ сӑмах» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх Раҫҫейри киосксенче чӑваш тумӗпе паллаштаракан журнал сутӑнма пуҫланӑ. Ӑна De Agostini издательство ҫурчӗ (Итали) кӑларнӑ иккен. Журналпа пӗрле туянакана фарфортан тунӑ пукане те лекет.
Ку кӑларӑмра (шучӗпе 27-мӗш) вулакан чӑваш тумӗпе ҫеҫ мар, пирӗн халӑх йӑли-йӗркипе те паллашма пултарать — тӗн, вӑйӑсем, тӗпелӗ пирки ҫырса кӑтартнӑ. Журнал чӑвашсен кун-ҫулне ҫутатса панипе уҫӑлать.
De Agostini издательство ҫуртне 1901 ҫулта никӗсленӗ, Раҫҫейре вӗсем 2004 ҫултанпа ӗҫлеҫҫӗ. «Куклы в народных костюмах» (чӑв. «Халӑх тумне тӑхӑннӑ пуканесем») журнала Раҫҫейсӗр пуҫне Ураинӑра, Белоруссинче тата Казахстанра сутаҫҫӗ.
+12.5 °C