Шупашкар районӗнче вырнаҫнӑ «Волжанка» санаторинче зоокӗтес те пур. Унта икӗ курпунлӑ тӗве усраҫҫӗ. Ирӗке хӑнӑхнӑ чӗрчуна картара хупса усрани хӑех тӗлӗнмелле пек те, унта пурӑнакан тӗве ами нумаях пулмасть йыш хушнӑ.
Тӗве ами санаторине епле лекни пирки «Волжанкӑн» гендиректорӗ Алексей Лапшин ҫапларах каласа панӑ. Кӑнтӑр енчи чӗрчуна пуҫлӑха Казахстанри тусӗсем парнеленӗ. Инҫе ҫӗртен тӗвене ятарлӑ фургонта илсе килнӗ.
Виҫӗ ҫулхи тӗве ами, ӑна Гуля ят панӑ, ҫак кунсенче амӑшӗ пулса тӑнӑ. Казахстанран ҫитӗ хаклӑ парне пӗтӗ пулнине никам та пӗлмен иккен. Санаторире тӑрӑшакансем ӗҫе ҫитеҫҫӗ те Гуля пӗчӗк тӗвепе тӑнине асӑрхаҫҫӗ. Халӗ амӑшӗпе ачине уйрӑм вырӑна куҫарнӑ. Тӗве ҫури ултӑ уйӑх амӑш сӗчӗпе тӑранса пурӑнӗ. Тин кӑна ҫӑвӑрланӑ тӗве амине те тутлӑ тӑрантараҫҫӗ: унӑн рационне кишӗр, купӑста тата ытти тутлӑ ҫимӗҫ кӗртнӗ.
Шупашкартан Владивостока велосипедпа ҫула тухнӑ Никита Васильев пирки илтнех ӗнтӗ эсир. Ҫак кунсенче вара унпа пӑтӑрмах сиксе тухнӑ — Никитӑна Казахстанран Узбекистана каҫнӑ чухне тытса чарнӑ. Чӑваш каччине Казахстанра вӑхӑт ирттернӗ май 10 кун хушшинче регистрациленме вӑхӑт тупманнишӗн айӑпланӑ.
Паян вара суд пулнӑ — каччӑна 31815 тенке (вӑл пирӗн тенкӗ ҫине куҫарсан 6700 тенкӗ патнелле пулать) штраф тӳлемелле тунӑ.
Никита Васильев ҫула пысӑк укҫапа тухман, ҫавна май унӑн штраф тӳлемелӗх ҫук. Ӗнер чикӗре тытса чарнӑ чухне ӑна пулӑшакансем те пулнӑ — Шымкентрисем хӑна ҫуртне вырнаҫтарнӑ.
Аса илтеретпӗр, Шупашкартан тухнӑранпа Никита 3 пин ҫухрӑм ытла парӑнтарма ӗлкӗрнӗ. Кашни ял-хулара вӑл кӗтнӗ хӑна. Казахсен килӗсенче те сахал мар пулса курчӗ. Ҫула май Байконура та экскурсине кайса килчӗ. Хӗле чӑваш каччи Вӑтам Азире ирттересшӗн. Ҫакӑн ҫинчен вӑл пӗтӗмпех халӑх тетелӗсенчи хӑйӗн страницисенче каласа парать.
Никита Васильева Чӑваш Енре кӑна мар, ытти тӑрӑхра та пӗлсе ҫитрӗҫ пулӗ. Нумаях пулмасть вӑл велосипедпа ҫулҫӳреврен таврӑннӑ. Каччӑ татах ҫула тухасшӑн.
Хальхинче вӑл Вӑтам Азие ҫитесшӗн. Унӑн ҫулӗ Узбекистан, Таджикистан, Казахстан, Кӑркӑсстан, Туркменистан урлӑ выртӗ. Никита нумаях пулмасть Туркменири студенткӑпа паллашнӑ. Вӑл ӑна виза илме пулӑшма шантарнӑ. Ку ӗҫ питӗ кӑткӑс-мӗн.
Аса илтерер: ҫулла пуҫламӑшӗнче Никита Ҫурҫӗр Кавказран таврӑннӑ. Ун чухне вӑл 12,5 пин ҫухрӑма парӑнтарнӑ. Ҫулҫӳреври самантсене вӑл ун чухне халӑх тетелне кӑларса пынӑ. Ӑна Шупашкарта кӳлмекре тӑванӗсем, пӗлӗшӗсем, ытти ҫынсем кӗтсе илнӗ.
Никита Васильев кӗркунне ҫула тухасшӑн.
Кирек мӗнле патшалӑхра пурӑнсан та ҫыннӑн тӑван чӗлхине пӗлмелле. Регион пуҫлӑхӗн уйрӑмах тӑван чӗлхепе калаҫмалла. Казахстанра вара акӑ мӗн сиксе тухнӑ: хӑйӗн кандидатурине президент постне сӗннӗ Канат Журман патшалӑх чӗлхипе ирӗклӗн калаҫаймасть-мӗн.
Тӗп суйлав комиссийӗн пресс-центрӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫапла экзамен комиссийӗ йышӑннӑ. Кандидат «Манӑн ҫӗршыв — манӑн ҫӗр» темӑна уҫса парайман. Унта вӑл пӗтӗмпе 31 стилистика тата пунктуаци йӑнӑшӗ тунӑ.
Абай Кунанбаев поэзине вуланӑ чухне Жуман орфоэпика йӑнӑшӗсем тунӑ. Вӑл казахла пӗр сӑвӑ та пӑхмасӑр калайман. Халӑх умне тухса калаҫнӑ чухне вӑл 15 минут вырӑнне 5 ҫеҫ калаҫнӑ. Литература калаҫӑвӗпе словарь саппасӗ начар пулни тӳрех сисӗннӗ.
Лингвистика комиссийӗн пӗр саслӑн йышӑну тунӑ: кандидат патшалӑх казах чӗлхипе лайӑх калаҫма пӗлмест. Президент постне йышӑнас пулсан вара казах чӗлхине пӗлмелле. Унччен те кун пек тӗслӗх пулнӑ-мӗн. Хӑйӗн кандидатурине тӑратнӑ Аскар Сыргабаев патшалӑх чӗлхипе экзамен тытайман-мӗн.
Сӑмах май, пирӗн республикӑра та тӳре-шара пуканне йышӑниччен ҫакнашкал экзамен тыттарсан аванччӗ.
Ҫак уйӑхра пирӗн республикӑна «Раҫҫей чукун ҫулӗ» акционерсен обществи йӗркеленӗ урапа ҫинчи экспозици пирӗн пата килсе ҫитӗ. Чи малтанах, нарӑсӑн 8–9-мӗшӗсенче, унпа ҫӗмӗрлесем паллашма пултарӗҫ. Тепӗр кунне вӑл Канаша ҫитсе чарӑнӗ. Нарӑсӑн 11–13-мӗшӗсенче республика тӗп хулинче пурӑнакансемпе унӑн хӑнисем урапа ҫинчи экспозицие хаклайӗҫ.
Экспозици кунӗсенчен пӗрисенче, нарӑсӑн 11–12-мӗшӗсенче, сӑмах май каласан, «Чукун ҫул техникине кӑларакансен пӗрлешӗвӗ» предприятин регионти конфренцийӗ ӗҫлемелле.
Куҫса ҫӳрекен экспозици вӑхӑтӗнче Раҫҫейри тата чикӗ леш енчи партнерсем чукун ҫул отрасльне аталантармалли ҫӗнӗ йышши хатӗрсене кӑтартӗҫ. Куҫса ҫӳрекен комплекс 8 курав вакунӗнчен тӑрать. Вӗсенчен кашниех — пӗр-пӗр проекта е компание халалланӑскер.
Куҫса ҫӳрекен экспозицие виҫӗ ҫул каялла йӗркелеме тытӑннӑ. Ҫав вӑхӑтра комплекс 221 пине яхӑн километр ҫӗннӗ, Раҫҫейри 16 чукун ҫул хулинче пулнӑ, Казахстанпа Белоруҫе те ҫитнӗ.
Иртнӗ эрнере, раштавӑн 10–14-мӗшӗнче Турцири Истамбулта Пӗтем тӗнчери тӗрӗк ҫамрӑкӗсен 16-мӗш курултайӗ иртрӗ. Пӗтӗм тӗрӗк ҫамрӑксен пӗрлешӗвне чӑваш халӑхӗнчен те пӗр организаци кӗрет — ку вӑл чӑваш ҫамрӑкӗсен «Сӑвар» пӗрлешӗвӗ. Чӑвашран ҫапла май курултая 3 ҫамрӑк кайнӑ — Елена Бычкова-Чунташ, Наталия Иванова-Чунташ, Анастасия Кузнецова-Чунташ. Ку хӗрсем пурте Чӑваш патшалӑх университетӗнче пӗлӳ пухаҫҫӗ, 4-мӗш курс студенчӗсем. Ҫавӑн пекех курултая Олег Цыпленков-Чунташ ҫитнӗ — вӑл «Сӑвар» пӗрлешӗвӗн хисеплӗ элтеперӗ шутланать.
Курултая Раҫҫейрен ҫавӑн пекех Саха, Хакас, Туҫи Алтай, Пушкӑрт, Тутар республикисенчен, нухай, карачай, балкар, казах (Омск облаҫӗнчи ҫурҫӗр казахсем) халӑхӗсем хутшӑннӑ. Урӑх ҫӗршывсенчен те делегатсем пулнӑ — Узбекистанран, Кӑркӑстанран, Казахстанран, Туркменистанран, Азербайджанран, Иранран, Иракран, Сирирен, Ҫурҫӗр Кипртан, Турцирен, Англинчен, Голландирен, Германирен, Македонирен, Румынинчен, Болгарирен. Мӗн пурӗ 125 делегат пулнӑ. Унсӑр пуҫне тата чӗннӗ хӑнасем, Тӗрӗк халӑхӗсен конгресӗнчен, Финн-угор ҫамрӑкӗсен ассамблейинчен тата ыттисем ҫитнӗ.
Кӗҫнерникун, чӳкӗн 27-мӗшӗнче, Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑранпа 115 ҫул ҫитнине халалласа Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «Чӑваша чӑваш чӗлхи кирлӗ» канашлу иртрӗ. Ӑна асӑннӑ институтпа вӗренӳ институчӗ, ЧНК тата ЧР учительсен ассоциацийӗ ҫумӗнчи чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсен секцийӗ йӗркеленӗ. Канашлӑва вӗренӳ министерствинчен Петрова Светлана Владимировна, ЧНК вице-президенчӗ Валерий Кламентьев ҫитнӗ.
Ку канашлура пӗтӗмӗшле илсен чӑваш чӗлхине шкулсенче тата ача пахчисенче вӗрентесси пирки калаҫрӗҫ. ФГОС тавра калаҫрӗҫ, чӑваш чӗлхин сехечӗсене мӗнле майпа чакармасӑр хӑварма пултарасси ҫинчен. Светлана Владимировна хӑйӗн сӑмахӗнче министерство ҫак ыйту ҫине мӗнле пӑхнине каласа пачӗ. Вӗсем имӗш шкулсене ФГОС панӑ 3-мӗш варианта йышӑнма сӗннӗ. Ку варианта наци республикисенче усӑ курмашкӑн тунӑ, анчах пӑтӑрмах ҫуратнӑ шкулсем темшӗн тепӗр вариантсене илнӗ пулать. Кӑна тӳрлетмелле иккен. Светлана Владимировна ҫавӑн пекех шкулсен уставӗсене ҫӗнетесси пирки каларӗ — унта вӗренӗве чӑвашла та ирттермелли пирки кӗртмелле имӗш.
Ҫак кунсенче Хусанти «Татнефть-Арена» сцени ҫинче «Тӗрӗккурав–2014» юрӑҫсен конкурсӗн финалӗ иртнӗ. Унта вунпиллӗкӗн хутшӑннӑ — Казахстанран, Тутарстанран, Турцирен, Пушкӑртран, Мускавран, Узбекистанран, Кӑркӑстанран, Македонирен, Иранран, Крымран, Боснирен, Болгарирен, Якутирен, Азербайджанран тата Туркменистанран. 300 миллион ҫын курнӑ теҫҫӗ ҫак конкурса. Пирӗн Чӑваш Енрен вара кӑҫал та иртнинче те хутшӑнас темен — ахӑртнех, тӳре-шара пирӗн чӗлхен тымарне тӗрӗк чӗлхинчен кӑкласа вырӑс чӗлхине кайса лартасшӑн.
Конкурсра казах хӗрӗ Жанар Дугалова ҫӗнтернӗ. Вӑл пурӗ 225 балл пухнӑ. Хӑй каласа панӑ тӑрӑх ҫӗнтерессе вӑл шанман та иккен. Ку юрра икӗ кунта ҫырнӑ тет. Иккӗмӗш вырӑна вара Хусанти Айдар Сулейман юрӑҫ йышӑннӑ. Вӑл 201 балл пухнӑ.
Тӗрӗккуравӗнче ҫӗнтерсе Жанар 20 пин доллар илӗ тата унӑн юррине ҫулталӑк хушшинче Турцири телекуравсенче кӑтартӗҫ.
Конкурса йӗркелекенсем Хусанти финал йӗркеллӗ иртни пирки пӗлтереҫҫӗ. Ӑна Еврокуравпа танлаштарнӑ май унӑн шайне ҫитес тесе кӑҫал вӑл пӗр утӑм мала тунӑ теҫҫӗ.
И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУн историпе географи факультечӗн археологи, этнографи тата регион истори кафедрин профессорӗ О.В.Егорова юпан 16-26-мӗшӗсенче Казахстан Республикинче пулнӑ. Унта вӑл ҫав ҫӗршыври аслӑ шкулсемпе ҫыхӑну йӗркелес программӑпа килӗшӳллӗн кайнӑ. Ку программӑпа килӗшӳллӗн Казахстанри чӑваш этнографине тӗпчеҫҫӗ. Кӑҫал ЧПУ тата Казахстанри Павлодар патшалӑх педагогика институчӗпе ҫыхӑнса ӗҫлеме килӗшӳ тунӑ.
Истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ О.В.Егорова чӑваш этнографине тӗпчес енӗпе палӑрса тӑрать. Вӑл шутра — чӑваш диаспори. Вӑл ертсе пынипе чылай ҫул тӗпчев проекчӗсем пурнӑҫа кӗреҫҫӗ.
О.В.Егорова Казахстанри аль-Фараби ячӗллӗ наци университечӗн истори, археологи тата этнологи факультетӗнче чӑвашсен этнографийӗ пирки лекци вуланӑ, вулавӑш тата музей ӗҫӗ-хӗлӗпе паллаштарнӑ. Павлодарти С.Торайгыров ячӗллӗ патшалӑх университечӗн тата ҫав хулари патшалӑх педагогика институчӗн гуманитари факультечӗсенче ӑслӑлӑх тӗлӗшӗнчен ҫыхӑнса ӗҫлесси пирки, этнографи лекцийӗсемпе ылмашӑнасси ҫинчен калаҫнӑ.
О.В.Егорова Павлодарти Туслӑх ҫурчӗпе паллашнӑ. Унта 23 наципе культура пӗрлешӗвӗ ӗҫлет.
Чӑваш Ен Тӗрӗк культурин пӗтӗм тӗнчери организацийӗпе пӗрлештересшӗн. Тӗрӗк ҫӗршывӗсене пӗрлештерекен ТЮРКСОЙ организаципе пӗрлешме сӗнекен ҫырупа пирӗн республикӑн Культура министерствине «Ирӗклӗх» наципе культура чӗрӗлӗвӗн обществи тухнӑ.
Чӑвашла шӑрҫаланӑ ҫырура республика чӑваш халӑх культурине упрассишӗюн тата аталантарассишӗн яваплине палӑртнӑ. Чӑваш Республикин Культура министерстви асӑннӑ организаци пайташӗ пулса тӑни тӑван чӗлхене, чӑваш культурипе историне аталантарма, Чӑваш Ене Тӗрӗк тӗнчинчи ҫӗршывсемпе тата халӑхсемпе культурӑпа ӗҫлӗ ҫыхӑнусене сарма пулӑшасса шаннине палӑртнӑ.
ТЮРКСОЙпа килӗштерсе ӗҫлени культурӑпа тата ӳнерпе ҫыхӑннӑ тӗрлӗ мероприяти ирттерме те тӗкӗ кӳрессе шанаҫҫӗ.
Асӑннӑ организаци пирки каласан, вӑл 1993 ҫулта йӗркеленнӗ. Вӑл Турцие, Азербайджана, Казахстана, Кӑркӑстана, Туркменистана, Узбекистана, Гагаузине (Молдави Республикине кӗрет), Каракалпакстана (Узбекистанра), Ҫурҫӗр Кипрти Турци Республикине пӗрлештерсе тӑрать.
Раҫҫей субъекчӗсене илсен йышра — Тутарстан, Якути, Алтай Республики, Пушкӑртсан, Хакас Республики, Тува.
+12.5 °C