Ҫӗнӗ Шупашкарти «Тӗкӗрҫ ращи» культурӑпа кану центрӗнче мини-зоокӗтес уҫӑлнӑ. Унта ятарлӑ вольерсем лартнӑ, тӑватӑ пакша илсе килнӗ.
Зоокӗтес паян, ҫӗртме уйӑхӗн 1-мӗшӗнче, уҫӑлнӑ. Ӑна уҫнӑ ҫӗре хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Олег Бирюков тата ытти тӳре-шара хутшӑннӑ.
Ку — ҫӗнӗ шупашкарсемшӗн пысӑк савӑнӑҫ. Вольерсене хӑш чӗрчуна вырнаҫтарассине нумай шутланӑ. Кайран пакша яма шут тытнӑ. Ку — Ҫӗнӗ Шупашкар палли. Малашне унта чӗрчунсем хутшӑнасса пӗлтерет тӳре-шара.
Уява килнӗ ачасем питӗ савӑннӑ. Хӑшӗ-пӗри пакшана вӑрттӑн та ачашлама пултарнӑ. Анчах малашне вӗсене тыттарма, ачашлаттарма чарӗҫ. Ку — чӗрчунсен тата ҫынсен хӑрушсӑрлӑхӗшӗн. Хӗлле вольерсене хӑтлӑлатӗҫ, ӑшӑрах тӑвӗҫ.
Республикӑра урнӑ чирпе чирлекен тискер чӗрчун, уйрӑмах тилӗ, нумайланнӑран виҫӗ ялта карантин пулни пирки пӗлтернӗччӗ.
Паян, пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, карантина лекнӗ ялсен шучӗ нумайланни паллӑ пулнӑ. Ку, паллах, урнӑ чир хӑвӑрт сарӑлнипе ҫыхӑннӑ. Вируса тискер чӗрчунсем сарни, уйрӑмах тилӗ, паллӑ.
ЧР ИӖМӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, урнӑ чирпе аптӑракан тискер чӗрчунсем ялсене, ҫын хуҫалӑхӗсене тӑтӑшах кӗме пуҫланӑ. Тӗслӗхрен, пӗр ҫын хуҫалӑхӗнче урнӑ чирпе аптӑранӑ чӗрчун виллине тупнӑ. Килти йытӑ тата кушак урнӑ чирпе чирлени те пулнӑ. Вӗсене е тилӗ ҫыртнӑ, е вӗсем унпа ҫывӑх хутшӑннӑ.
Лару-тӑру ҫивӗчленнине кура республикӑри 9 районти 20 ялта, чирлӗ чӗрчунсене тупнӑскерсенче, карантин палӑртнӑ. Ку — 2 уйӑхлӑха. Ҫав ялсенче чӗрчунсене ӑҫта та пулин илсе тухма, урӑххисене илсе килме чарнӑ. Килти чӗрчунсене вакцинаци тума сӗннӗ.
Юлашки вӑхӑтра республикӑра урнӑ чир пирки шавлаҫҫӗ. Чылай тӑрӑхра урнӑ тилӗ ҫынна, килти чӗрчунсене тапӑнать. Ҫавна май Михаил Игнатьев Элтепер Чӑваш Республикинче нарӑсӑн 16-мӗшӗнчен пуҫласа ака уйӑхӗн 16-мӗшӗччен тилӗсемпе кашкӑрсене персе вӗлерме ирӗк пани пирки те пӗлтернӗччӗ.
Ҫак кунсенче Муркаш, Шупашкар, Етӗрне районӗсенче чӗрчунсем урнӑ чирпе чирленине тупса палӑртнӑ. Унти хӑш-пӗр ялта карантин пулнине пӗлтернӗ. Ҫакӑн пирки ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев нарӑсан 25-мӗшӗнче алӑ пуснӑ.
Документпа килӗшӳллӗн Етӗрне районӗнчи Тури Пӑрнаш тата Элешкушкӑнь ялӗсенче, Шупашкар районӗнчи Вӑрӑмту ялӗнче, Муркаш районӗнчи Милютакассинче карантин пулнине палӑртнӑ. Ҫакна урнӑ чире пӗтерес тӗллевпе тунӑ. Ҫав вырӑнсенче йытӑсемпе кушаксен куравне йӗркелеме, тискер чӗрчунсене тытма юрамасть.
Чӑваш Енре урнӑ чир сарӑлни пирки калаҫҫӗ. Унта та кунта ҫынна, килти чӗрчуна урнӑ чӗрчун тапӑнать. Чире сарӑлма парас мар тесе мерӑсем йышӑннӑ.
Республикӑра нарӑс уйӑхӗн 16-мӗшӗнчен пуҫласа акан 16-мӗшӗччен кашкӑрсемпе тилӗсене пеме ирӗк панӑ. Ҫакна вӗсен шутне йӗркелес тӗллевпе те тӑваҫҫӗ.
Госохотрыбслужба пӗлтернӗ тӑрӑх, кашкӑрсемпе тилӗсене Чӑваш Енре пур ҫӗрте те пеме юрать. Анчах ҫав шута ҫутҫанталӑкӑн регион тата федераци шайӗнче сыхлакан территорийӗсем кӗмеҫҫӗ.
Тилӗсемпе кашкӑрсене мӗн чухлӗ пеме юранине палӑртман. Вӗсен йышне пеме ирӗк паракан ятарлӑ хута кура пӑхса пырӗҫ.
Сунара саккун ирӗк панӑ кирек мӗнле пӑшалпа та кайма юрать. Аса илтерер: Чӑваш Республикинче урнӑ чир тискер тата килти чӗрчунсен хушшинче сарӑлать. Ҫулталӑк пуҫланнӑранпа республикӑра 5 тӗслӗхе шута илнӗ.
«Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗ унта хӗл каҫакан кайӑксене тата пурӑнакан чӗрчунсене шута илет. Ҫулсерен йӗркелекен ҫак ӗҫе вӑл иртнӗ уйӑхрах пурнӑҫлама тытӑннӑ. Чӗрчунсемпе кайӑксен хӗллехи маршрутне унта нарӑс уйӑхӗн вӗҫӗчченех сӑнӗҫ.
Шута илнин тӗллевне йыша палӑртассипе сӑлтавлаҫҫӗ. Пӳрне ҫине хурса шутламаҫҫӗ. Вӑрман хуралӗн патшалӑх инспекторӗсем навигаторсемпе усӑ кураҫҫӗ. Кайӑксемпе чӗрчунсене шутлама Наци паркӗн тӑван тавралӑха сыхлас енӗпе ӗҫлекен тата ӑслӑлӑх пайӗн ӗҫченӗсем те хутшӑнаҫҫӗ. Пӗтӗмпе 42 маршрута шута илнӗ, вӗсен тӑршшӗ — 400 километр.
Нумаях пулмасть Шупашкарти «Ковчег» зоокӗтесре икӗ марал вырӑн тупнӑ. Хальлӗхе вӗсем кунти рациона хӑнӑхса ҫитеймен-ха. Ҫынсем панӑ кишӗрпе купӑстана сурса ҫеҫ кӑлараҫҫӗ.
Хальлӗхе вӗсене утӑпа тата сӗлӗпе тӑрантараҫҫӗ, хура ҫӑкӑр ҫитереҫҫӗ. Ҫурҫӗр пӑланӗсем валли ятсем тупман-ха. Аҫипе ами валли кашни ҫын ят сӗнме пултарать. Нарӑсӑн 22-мӗшӗнче вӗсене ят хурӗҫ.
Шупашкара илсе килнӗ пӑлансем ҫамрӑк-ха. Ҫитӗнсен 155 сантиметр таран пулма, 350 килограмм тайма пултараҫҫӗ.
Зоокӗтес ӗҫченӗ Ольга Романова каланӑ тӑрӑх, ҫулла кӗтесе пуянлатасшӑн. Ҫурҫӗр тилли, хурарах тӗслӗ тилӗ, пысӑк кайӑксем илсе килесси пирки шухӑшлаҫҫӗ.
Шупашкарти А. Николаев космонавт ячӗллӗ ача-пӑча паркӗнчи «Ковчег» зоокӗтес пӑлан аҫипе амине илсе килнӗ.
Дмитрий Моисеев хаҫатҫӑ пӗлтернӗ тӑрӑх, зоокӗтес ертӳҫинчен Георгий Богославскирен ывӑлӗ Хӗл Мучи мӗнле транспортпа ҫӳрени пирки ыйтнӑ-мӗн. Вӑл ачасене Ҫӗнӗ ҫулхи тӗп сӑнар пӑланпа ҫӳренине кӑтартма тӗв тунӑ имӗш.
Икӗ ҫулти чӗрчунсем ҫут тӗнчене Уралта килнӗ, кӑштахран вӗсене Тутарстанри харпӑр хуҫалӑх тытса тӑракан туяннӑ. Халӗ вара вӗсем — Шупашкарта.
Зоокӗтесре ытти чӗрчун та пур: тилӗ, енот, кроликсем, качакасем... Пурӗ — 30 ытла чӗрчун. Пӑлансем зоокӗтесре — чи пысӑккисем. Тата — чи хаклисем. Вӗсене Хӗрлӗ кӗнекене кӗртнӗ.
Чӗрчунсене хӳтӗлекенсем паян Раҫҫейӗпех пикета тухма палӑртнӑ. «Умка» ыркӑмӑллӑх фончӗ «Шупашкара 550 ҫул» паркра вырнаҫнӑ «Виктория» цирк-шапито умӗнче пикет ирттерме палӑртнӑ.
Ҫапла утӑм патне ҫитнисем циркра чӗрчунсене усӑ куртарасшӑн мар иккен. Вӗсен шучӗпе чӗрчунсене япӑх условире тытаҫҫӗ. Халӑх патне ҫак информацие вӗсем плакатсемпе листовкӑсем урлӑ ҫитерме палӑртаҫҫӗ.
Паян Питӗрте тата Северодвинскра та «Чӗрчунсемсӗр цирк» пикет иртмелле пулнӑ.
Чӑваш Енре тискер тата килти чӗрчунсен хушшинче урнӑ чир сарӑлма тытӑннине пӗлтереҫҫӗ. Кунашкал тӗслӗхсем пирки сайтра та ҫырнӑччӗ.
Сӗнтӗрвӑрри районӗнче ҫӳлевӗҫ ҫапкаланчӑк кушаксене тытни пирки те ҫырнӑччӗ. Ун чухне чӗрчуна ветеринари пульницине илсе кайнӑччӗ. Анчах вӑл виҫӗ кун хыҫҫӑн вилнӗ.
Раштавӑн 5-мӗшӗнче ҫӳлевӗҫе ветринарсем тӗрӗслесех тӑнӑ. Раштавӑн 7-мӗшӗнче унӑн сывлӑхӗ начарланнӑ. Тепӗр кун ирхине вара ветспециалистсем ҫӳлевӗҫ виллине тупнӑ. Кӗлеткине республикӑри ветеринари лабораторине тӗрӗслеме ӑсатнӑ.
Ҫӳлевӗҫ те урнӑ чирпе аптӑранипе аптӑраманни хальлӗхе паллӑ мар-ха. Хальлӗхе анализсем пулман.
Сӑмах май, Чӑваш Енре ҫӳлевӗҫ йышӗ нумай мар: 9-10 пуҫ ҫеҫ. Ку тӗсе ЧР Хӗрлӗ кӗнекине кӗртнӗ.
Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенче ҫурҫӗрти шурӑ носорогӑн аҫи вилнӗ. Ӑсчахсем каланӑ тӑрӑх, ку вӑл — ҫак чӗрчунӑн юлашки аҫи. Ҫӗр ҫинче халӗ тепӗр пилӗк ҫурҫӗр шурӑ носорогӗ юлнӑ-ха, анчах пурте вӗсем — амасем.
Юлнӑ носорогсенчен пӗри те ирӗкре пурӑнмасть. Ҫутҫанталӑкра вӗсене этем кансӗрлет. Тӗрӗсрех, носорогӑн хаклӑ та усӑллӑ мӑйракишӗн ӑна браконьерсем тытса пӗтернӗ. 1960 ҫулта хайхи чӗрчун йышӗ 2250-па танлашнӑ пулсан, халӗ, ав, тӑрса юлманпа пӗрех.
Носорогӑн юлашки аҫине Америкӑна 1980 ҫулта илсе пынӑ. Вӑл 44 ҫул пурӑннӑ. Унпа патне ама та ярса панӑ, ҫапах та йыш хутшӑнтарма май килмен. Ученӑйсем ҫакна чӗрчунсем читлӗхре пурӑннипе сӑлтавлаҫҫӗ. Ҫапах та аҫан вӑрлӑхне илсе хӑварнӑ, унпа амасене пӗтӗлентерме шухӑшлаҫҫӗ. Анчах усси пирки иккӗленеҫҫӗ.
Ҫурҫӗр носорогӗ кӑнтӑр носорогӗнчен кӳлепипе уйрӑлса тӑрать. Ҫӗр ҫинче пурӑнакан пысӑк чӗрчунсенчен вӑл слон хыҫҫӑн иккӗмӗш пырать.
+20.3 °C