Ҫак кунсенче «Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗнче икӗ объекта савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ. Вӗсем — «У медведя во бору» экологи сукмакӗ тата «Снежная» гриль беседка.

Уява наци паркӗн директорӗ Ю.Татарских уҫнӑ. Наци паркӗнче унччен те виҫӗ экологи сукмакӗ пулнӑ: «Тайны чувашского леса», «Приоткрывая двери старины», «Эко — невидаль».

«У медведя во бору» ҫӗнӗ сукмак уҫӑлнӑ май наци паркӗпе ҫывӑхрах паллашма пулать. Вӑл туризмӑн пӗр пайӗ, парка килнӗ ҫынсен тавракурӑмне тата анлӑлатӗ.

Сукмак ҫинче кӑтарту паллисем, информаци стенчӗсем, тискер чӗрчунсен макечӗсем пур.

Анатолий Иванов геолог Чӑваш Енре 10 пин ҫул каялла метеорит ӳкнине ҫирӗплетет. Ку кӑна мар. Экспедици хыҫҫӑн ӑсчах Шупашкар районӗнчи Когояр кӳлӗ (Атӑл леш енӗ) метеорита пула пуҫланнине ӗнентерет.

Кратерсене вӑл спутник ӳкерӗвӗ пулӑшнипе нумаях пулмасть тупнӑ. Анатолий Иванов кӳлӗ ҫывӑхӗнче метеорит йӗрӗсене палӑртнӑ. Ытти метеоритсен юлашкине тупма пулать-и? Ҫапла. Анчах геолог вӗсем ҫӗр айӗнче тарӑн выртнине ҫирӗплетет.

Когояр кӳлӗ — сипленмелли пылчӑк вырӑнӗ. Вӑл пулӑшнипе ҫынсем юн ҫаврӑнӑшӗн, нерв тытӑмӗн, сывлав органӗн, апат ирӗлнин тата ытти чир-чӗртен сипленеҫҫӗ.

1985 ҫулта унта пылчӑк кӑлармалли хатӗр вырнаҫтарнӑ чухне 1,5 килограмм таякан чул тупнӑ. 2008 ҫулта Хусанти патшалӑх университечӗн геологи музейӗнчи Ҫӗр ҫине ӳкнӗ метеоритсене пӑхса тухнӑ хыҫҫӑн ҫав чул ҫавнашкаллиех пулни палӑрнӑ.

Анатолий Иванов ҫитес вӑхӑтра экспедици йӗркелесе метеоритсем ӳкнӗ вырӑнсене кайса курма палӑртать.

Йӗпреҫ районӗнче Хум юханшыври пулӑ мӗншӗн вилнине уҫӑмлатаҫҫӗ. Кун пирки ЧР ГКЧС сайтӗнче пӗлтереҫҫӗ.

Юханшывра пулӑ вилни пирки чӳк уйӑхӗн 11-мӗшӗнче 15 сехетре пӗлтернӗ. Хальлӗхе пӑтӑрмах калӑпӑшӗ пирки сӑмах ҫук. Ведомство палӑртнӑ тӑрӑх, халӗ юханшыври пулӑ мӗншӗн вилнине тата ку мӗн чухлӗ тӑкак кӳнине уҫӑмлатаҫҫӗ.

МЧС управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, Хум шывне, ун ҫывӑхӗнчи тӑпрана тата вилнӗ пулла тӗрӗслемешкӗн илнӗ. Вӗсене лабораторире тӗпченӗ хыҫҫӑн сӑлтавӗсене палӑртӗҫ.

Асаилтеретпӗр, нумай пулмасть Йӑршу шывӗнчи пулӑсем вилнине пула «Юрма» агрохолдинга укҫа-тенкӗ енӗпе тӑкаклаттарнӑччӗ.

Ҫурлан 16-мӗшӗнчен тытӑнса юпан 1-мӗшӗччен пирӗн республикӑра хӑмӑр упа йышне шутланӑ. Ку ӗҫе сунар лаптӑкӗсемпе усӑ куракансемпе федераци пӗлтерӗшӗллӗ уйрӑмах сыхламалли ҫут ҫанталӑк территорийӗсен служби пурнӑҫланӑ.

Ҫак чӗрчун йышне ятарлӑ методикӑпа палӑртаҫҫӗ иккен. Меслетсенчен пӗрин шутӗнче малти ура лаппин виҫи тӑрӑх хакланине кӗртмелле.

Ҫапла вара хӑмӑр упа тӑватӑ муниципалитет территорийӗнче пурӑннине пӗтӗмлетнӗ. Ҫавсем пурте Йӑлӑма тата Сӑр тӑрӑхне кӗреҫҫӗ. Хӑмӑр упа шучӗ 12 пуҫ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Пӗлтӗрхипе танлаштарсан ҫак чӗрчун йышӗ 2 пуҫ чакнӑ. Тата вӗсем пурӑнакан вырӑн та сахалланӑ. Пӗлтӗр упа 5 муниципалитетра пурӑннӑ тӑк, халь тӑватӑ ҫӗрте кӑна юлнине каларӑмӑр ӗнтӗ.

Хӑмӑр упана тытма юрамасть, ӑна Чӑваш Енӗн Хӗрлӗ кӗнекине кӗртнӗ.

Ҫак уйӑхра «Вӑрман пуххи» республикӑри акцин черетлӗ тапхӑрӗ вӗҫленнӗ. Йӗркелӳҫӗсем каланӑ тӑрӑх, ӑна вӑрманти чӗр тавара пухас, вӑрмана упрас тата чӗртсе тӑратас тӗллевпе ирттернӗ.

Мероприятие йыхравласа шкул лесничествисем тата экологипе биологи пӗрлешӗвӗсем пӗлтерӳсем хатӗрленӗ, ҫӑка вӑррипе йӗкел пуҫтарма чӗннӗ. Пуҫтарнине ачасем вырӑнти вӑрман хуҫалӑхӗсене панӑ.

«Вӑрман пуххи» акции вӑхӑтӗнче пуш уйӑхӗнче ҫӑка вӑррипе 8,2 килограмм, хыр йӗкелӗ 149 килограмм пухнӑ. Ун чухнехи акцие Куславкка, Ҫӗмӗрле тата Етӗрне районӗсенчи ачасем хутшӑннӑ.

Авӑн–юпа уйӑхӗсенче акцие хутшӑннисем юман йӗкелӗ 2299 килограмм пухе, туя вӑрри — 15 килограмм. Хальхинче Куславкка, Ҫӗмӗрле, Етӗрне районӗсенчи ачасемсӗр пуҫне Вӑрнар районӗнчи тата Шупашкарпа Ҫӗмӗрле хулинчисем те пухнӑ.

Акци пӗтӗмлетӗвӗ тӑрӑх Ҫӗмӗрле районӗнчи Хутарти «Юманлӑх» шкул лесничестви (ертӳҫи — Лидия Краснова) ҫӗнтернӗ.

Ача-пӑча сывлӑхне ҫирӗплетекен уйлӑхсене тасатмалли сооруженисемпе тивӗҫтермелле. Кун пирки Чӑваш Енӗн премьер-министрӗ Иван Моторин ирттернӗ канашлура каланӑ.

Муркаш районӗнчи Шомикра кӑна 4 уйлӑх. Вӗсенчен пӗринче, «Лесная сказка» (чӑв. Вӑрман юмахӗ) текеннинче, кӑна пӗлтӗр тасатмалли сооружени хута янӑ. Талӑкра вӑл 50 кубла метр таса мар шыв тасатать. Ӑна тума 10 миллион тенкӗ ытла пӗтернӗ. Республикӑн Сывлӑх сыхлав министерствин балансӗнчи «Алый парус» (чӑв. Кӗрен парӑс) уйлӑхӑн тата уйрӑм ҫыннӑн «Солнышко» (чӑв. Хӗвел) сывлӑх сиплев комплексӗн пухӑнмалли шӑтӑксем кӑна. «Березка» (чӑв. Хурӑн) ятлинче вӑл та ҫук.

Шомикре вырнаҫнӑ ача-пӑча уйлӑхӗсем патшалӑхӑн вӑрман фончӗн ҫӗрӗ ҫинче вырнаҫнӑ. Рекреаци зонинче комплекслӑ сооружени вырнаҫтарма юрамасть, пӗчӗккисем кӑна лартма май пур-мӗн.

Апла тӑк уйлӑхсен харпӑрлӑхҫисен хӑйсен тума тивет. Вӗсене тума 4 миллион тенкӗрен тытӑнса 8 миллион тенкӗ таран ларать иккен. Шупашкар хула влаҫӗсем ку ыйту пирки пуҫ ватаҫҫӗ. Проектпа смета документацийӗ валли 2 миллион тенкӗ уйӑрнӑ.

Малалла...

Чӑваш Енӗн Патшалӑх сунар служби Кайӑксене ункӑлакан Мускаври центрпа килӗштерсе ӗҫлет иккен. Асӑннӑ тытӑмпа центра ункӑланӑ кайӑксем пирки пӗрне пӗри пӗлтерсе тӑраҫҫӗ.

Кӑҫалхи ҫуркунне Ултаӑр районӗнчи Иваньково-Ленино ялӗнче шур ҫамкаллӑ хур аҫине асӑрханӑ. Вӑл ура лапине ункӑланӑскер пулнӑ. Кайӑксене ункӑлакан Мускаври центртан пӗлтернӗ тӑрӑх, вӑл хура 2013 ҫулхи рашатвӑн 12-мӗшӗнче Голландире ункӑланӑ. 130 кунтан ӑна Улатӑр районӗнче асӑрханӑ. Ҫав тапхӑрта хур 2709 километр вӗҫсе иртнӗ.

Кунсӑр пуҫне центрта маларах ункӑланӑ кӑвакала — шӑнкалча — асӑрханине пӗлтернӗ. Ӑна 2006 ҫулхи раштавӑн 24-мӗшӗнче хрантсуссем паллӑ тунӑ. 2007 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 15-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Ҫурҫӗр поселок ҫывӑхӗнче асӑрханӑ. Ункӑланӑ тата ӑна тытнӑ вырӑн хушши 3582 километрпа танлашнӑ.

Ункӑланӑ кайӑка курсан Патшалӑхӑн сунар служби ҫӳлерех асӑннӑ центра малашне те пӗлтерсе тӑма шантарать.

Кайӑксене вӗсен ҫулне пӗлсе тӑма ункӑлаҫҫӗ.

Аслӑ Елчӗк масарне тирпейлеҫҫӗ

Авӑн уйӑхӗн 25-мӗшӗнчен тытӑнса Елчӗк районӗнчи Аслӑ Елчӗк ял тӑрӑхӗнче тавралӑха тасатассипе уйӑхлӑх ирттерессине пӗлтернӗ. «Кӗркунне пуҫтарса хӑварсан ҫуркунне ҫӑмӑлтарах пулӗ», — теҫҫӗ вӑл тӑрӑхрисем.

Ӗнер аслӑ елчӗксем тавралӑха тирпейлеме тухнӑ. Унта вырӑнти ял тӑрӑхӗнче ӗҫлекенсем, культурӑра тӑрӑшакансем хутшӑннӑ. Вӗсем ҫӑва территорине пуҫтарнӑ. Шалтине кӑна мар, тулаш енчен те. Йӗри-тавралли ҫӳп-ҫапа пухса вӗсем тиесе кайнӑ. Ляпун вӑрманне такамсем йӑлари хытӑ каяша пырса тӑкнине пуҫтарса тасатнӑ.

Сӑнсем (6)

«Чӑваш вӑрманне» пуҫтарӑннӑ ачасем

Ҫак уйӑхӑн пуҫламӑшӗнчи канмалли кунсенче Кайӑксене сӑнамалли пӗтӗм тӗнчери кунсем иртнӗ. Акцие ҫынсем яланах йышлӑ хутшӑнаҫҫӗ-мӗн. Халиччен ҫунатлӑ туссемпе кӑсӑкланманнисем те ҫав вӑхӑтра кайӑксене хаваспах сӑнаҫҫӗ, вӗсен хисепне ҫырса пыраҫҫӗ.

Шӑмӑршӑ районӗнчи ачасен «Экоҫутӑ» экологи пӗрлешӗвӗ те акцие хутшӑннӑ. Вӗсен пуҫарӑвне вырӑнти «Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗ кӑмӑлтан йышӑннӑ. Бинокль тата фотоаппарат илсе ачасем шырава тухса кайнӑ.

Кайӑксене сӑнама 25 ача хутшӑннӑ. Аслисем ертсе пынипе вӗсем вӑрмана каякан ҫул ҫинче тата вӑрман хӗрринче вырнаҫнӑ. Миҫе кайӑк курнине вӗсем шутласа ҫырса пынӑ.

Ҫӗнӗ Шупашкарти йывӑҫ кӳлепесенчен пӗри

Кӗҫнерникун Ҫӗнӗ Шупашкарти Тӗкӗрҫ (Ельниковски) текен катара экологи сукмакӗ уҫӑлнӑ. Анчах ӑна хальлӗхе официаллӑ лару-тӑрура уҫман иккен-ха.

Хӑйне евӗр пулӑма, тунтикун, юпан 6-мӗшӗнче, палӑртӗҫ. Экологи ҫулне ҫума Ҫӗнӗ Шупашкар хула администрацийнче тӑрӑшакан тӳре-шара тата Шупашкарти ГЭСра тар тӑкакансем ҫитмелле-мӗн.

Йывӑҫран тунӑ кӳлепесем катана уҫӑлма пырса ҫӳрекенсене хӑйсен илемӗпе савӑнтарӗҫ. Хайхисем пӗтӗмпе вуннӑ ытла. Вӗсене бензинпа ӗҫлекен пӑчкӑпа касса кӑларса хатӗрленӗ. Хӑйсен ҫакӑн пек пултарулӑхне кӑтартма тӗчен тӗрлӗ кӗтесӗнчи (ҫапла каласан та юрать, мӗншӗн тесен хамӑр ҫӗршыврисем кӑна мар, ютран килнисем те пур) ӑстасем пухӑннӑ. Ҫавсем хушшинче — Украинӑри, Белоруҫ Республикинчи, Германинчи, Казахстанри маттурсем. Вӗсем ӑсталанӑ та ҫакӑн пек илеме.

Сӑнсем (4)