|
Сумлӑ сӑмах
Чӑвашлӑх
«Алӑри тӗкӗрпе те, «Эп вӑл эп пулатӑп» теекен Фихте майлӑ философ пулса та ҫын ҫуралмасть, ҫавӑнпа вӑл малтан, тӗкӗр ҫине пӑхнӑ пек, тепӗр ҫын ҫине пӑхать. Павӗл ҫын хӑй пек ҫын пулнине йышӑнсан кӑна Петӗр ҫын хӑйне хӑй ҫын пек йышӑнма пуҫлать. Ҫакӑнпа пӗрлех Павӗл хӑй те, пӗтӗм ун ӳчӗ-пӗвӗпе этем хапин (формин) палӑрӑмӗ пулса тӑрать» [Маркс К., Энгельс Ф. Соч. Т. 23. С. 62.]. Чӑваша ӑнланас ӗҫри танлаштару меслечӗ пирки йӗплесе ҫырнӑ хайлавне Aqabazar (йӗкӗлти, мӑшкӑлҫӑ, ҫынтан кулакан-тӑрӑхлакан… тролль-арҫури хӑраххи) «Кам — Ху?» тесе ят панӑ («Чӑваш халӑх сайчӗ». 14.01.2017). Карл Маркс кӑна мар – паянхи тӗпчевҫӗсем те (тӗслӗхрен М. Доган тата Д. Пеласси) танлаштарӑва пӗлӳ уҫҫи пек кураҫҫӗ. Ку шухӑшлав мелӗ-юхӑмӗ малашне те тухӑҫлӑ, ӑнӑҫлӑ, усӑллӑ пуласса шанаҫҫӗ. «Тата вӑл, Юрий Яковлев, мӗн телейпе пире ҫак ятсене иле-иле кӑтартать: Андрей Кончаловский режиссер, Александр Проханов, Эдуард Лимонов, Виктор Ерофеев, Юрий Поляков, Максим Кантор.... Ҫывӑхри Тухӑҫ Институчӗн президенчӗ Е.Я. Сатановский? Мӗн илӗртӳлли пур-ши чӑвашшӑн ҫак ят пеккисенче? |
|
Чӑвашлӑх
 Муркаш районӗнчи Калайкасси вӑтам шкулӗнче «Чӑваш ачи чӑвашах» фестиваль иртнӗ. Вӗсем шкулта Е.Е. Ерагин пухса йӗркеленӗ шкул музейӗпе, Афган вӑрҫине халалланӑ музейпа, Тури чӑвашсен музейӗ хатӗрленӗ Чӑваш Республикин патшалӑх символӗсем 25 ҫул тултарнине халалланӑ куравпа тата «Чӑваш сурпанӗсем» фотокуравпа, шкул вулавӑшӗнче йӗркеленӗ Зинаида Васильевна тата Петр Яковлевич Мазуркинсен куравӗпе паллашнӑ. Муркаш район администраци пуҫлӑхӗ Ростислав Тимофеев фестивале уҫнӑ май Муркаш тӑрӑхӗнче чӑвашлӑха аталантарас ӗҫ вӑйланса пынине, тӑван чӗлхене упрасси кашнин тивӗҫӗ пулнине палӑртнӑ. Чӑваш Республикин культура министрӗн ӗҫне вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Вячеслав Оринов ачасене чӑн-чӑн патриотсем тесе хавхалантарнӑ, чӑваш чӗлхине юратмалли тата ытти халӑх чӗлхисене хисеплемелли пирки каланӑ. Чӑваш Республикин информаци политикин тата массӑллӑ коммуникаци министрӗн ҫумӗ Юлия Стройкова Калайкасси шкулӗнчен тӑван чӗлхепе таса та илемлӗ калаҫма пултаракан журналистсем тухасса шаннине пӗлтернӗ. Тата ытти хӑна та ырӑ сӑмах нумай каланӑ. «Чӑваш ачи чӑвашах» фестиваль Калайкасси шкулӗнче пуҫласа иртнӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Чӑвашлӑх
 Тӑван чӗлхене пӗлме кашни ҫынах тивӗҫ Чӑваш Республикинчи наципе культура аталанӑвӗн «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ республикӑн вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министрӗ Юрий Исаев патне уҫӑ ҫыру янӑ. Ӑна ҫитсе килекен Чӑваш чӗлхи кунӗпе саламланинчен пуҫланӑ. Унтан «Ирӗклӗх» пӗрлешӳ «ҫак пӗлтерӗшлӗ уява халалласа пуҫарса янӑ #ЭпӗЧӑвашЧӗлхинеЮрататӑп #ЭпӗЧӑвашлаКалаҫатӑп интернет флешмобне» хутшӑнма йыхравланӑ. Пур районпа хула шкулӗсене, техникум-колледжсене, аслӑ пӗлӳ паракан шкулсене чӑвашла флешмоба хутшӑнма чӗнсе калакан ҫыру яма ыйтнӑ. Ҫак флешмоб ҫинчен кӗскен пӗлтерме те сӗннӗ ҫав ҫырура. Вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерствинче ӗҫлекенсем тата Юрий Исаев министр «Ирӗклӗх» сӗнӗвне епле йышӑнни хальлӗхе паллӑ мар. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Харпӑр шухӑш
Чӑвашлӑх
Никколай Иванччӑ — Николай Иванович Егоров, филологи ӑславӗсен докторӗ, профессор; Витталий Иванччӑ — Виталий Иванович Родионов, филологи ӑславӗсен докторӗ, профессор.
Статья тӗшшине сӑнарлӑн кӑтартни. (хаваслӑ шарж тейӗпӗр, хамӑр ӳкермен пулсан та). 1979-мӗш ҫулхи октябрӗн 27-мӗшӗнче Йӗпреҫ районӗн "Ҫӗнтерӳшӗн" хаҫатӗнче В.Г.Родионовӑн "Чӑваш этноним ӑҫтан пуҫланнӑ?" статйи пичетленсе тухнӑ. Ахӑртнех, чӑваш тенине ҫӑваҫ тенипе чӑнласах ҫыхӑнтарас шухӑш чӑн малтан ҫавӑнта палӑрӑннӑ пулмалла. Малалла ҫав статьях "Тӑван Атӑл" журналта (1980, февраль, 2№) кун ҫути курать. Ҫав вӑхӑталлах (1980, февраль, 12-13), Шупашкарти гуманитари институтӗнче В.Г.Егоров ҫурални 100 ҫул ҫитнине паллӑ туса ӑслав сессийӗ пулса иртет. Ку сессире Н.И.Егоров "К этимологии этнонима чуваш" ятпа доклад туса парать. Докладӑн тезисӗсем ҫав ҫулах Шупашкарта пичетленсе тухаҫҫӗ (Егоров Н.И. К этимологии этнонима чуваш // Актуальные вопросы чувашского языкознания: Тезисы докладов и сообщений на научной сессии, посвященной 100-летию со дня рождения В. |
|
Чӑвашлӑх
 Ҫӗнӗ кӗнеке Ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнче, 14 сехетре, Чӑваш тӗррин музейӗнче «Серебряные украшения и головные уборы чувашей XVIII — XIX веков. Из фондов Чувашского национального музея» (Чӑв. Чӑвашсен XVIII — XIX ӗмӗрсенчи кӗмӗл эрешӗсемпе пуҫа тӑхӑнмаллисем. Чӑваш наци музейӗн фондӗнчен) каталога хӑтлӗҫ. Кӗнекене «Серебряная кладовая» (чӑв. Кӗмӗл хуралтӑ) курав уҫас умӗн кӑларнӑ. Кӑларӑм авторӗ — Чӑваш тӗррин музейӗн ӑслӑлӑх ӗҫченӗ Наталья Захарова-Кульева. Каталога тӑван халӑхӑмӑрӑн кӗмӗлтен тата шӑрҫаран хатӗрленӗ пуҫа тӑхӑнмаллисемпе ытти эрешӗсене кӗртнӗ. Вӗсем пурте — Чӑваш наци музей фондӗнчен. Каталогпа тӗплӗнрех паллашас кӑмӑллисем ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнче Чӑваш тӗррин музейне кӗнеке хӑтлавне кайма пултараҫҫӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Чӑвашлӑх
 Мария Самделова Ӗнер Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ — 2017» акцин йӗркелӳ комитечӗ ҫак мероприятин кӑҫалхи сӑн-сӑпатне ҫирӗплетрӗ. Акци сӑн-сӑпачӗ пулма Наци радиовӗн дикторӗ Мария Самделова тивӗҫ тесе йышӑнчӗҫ. Комитет ларӑвне пикен виҫӗ сӑнӳкерчӗкне тӑратнӑ. Акци йӗркелӳҫисене вӗсенчен пӗри те 100 проценчӗпех тивӗҫтереймерӗ-ха. Ҫавӑнпа та вӗсем урӑхларах сӑнӳкерчӗк ыйтса илме йышӑнчӗҫ. «Тӑван радио» тата Наци радиовӗнче диктант текстне тӳрӗ эфирта вулама та Мария Самделована шанчӗҫ. Комитет пайташӗсем пӗтӗмлетнӗ тӑрӑх, «Ирхи кӑмӑл» радиокӑларӑма ертсе пыракан ҫак пике уҫӑ сасӑллӑ, дикцийӗ аван, ҫынсен унӑн сассине пӗлеҫҫӗ. Диктант тексчӗ валли Геннадий Волков этнопедагогӑн калавӗсенчен пӗрне суйларӗҫ. Чӑваш чӗлхине пӗлнине тӗрӗслес текенсем ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче 13 сехетре Шупашкарти И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университетне, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетне, Чӑваш Республикин вӗренӳ институтне, Шупашкарти Н.В. Никольский ячӗллӗ професси колледжне ҫитме пултараҫҫӗ. Унсӑр пуҫне районсенче те диктант ҫырӗҫ. |
|
Чӑвашлӑх
 Пуху пуҫланас умӗн Тутарстанри Пӑва районӗнчи чӑвашсен клуьтура автономийӗн пайташӗсем нумаях пулмасть отчетпа суйлав пухӑвне пуҫтарӑннӑ. Пуху Кипеккассинчи Культура ҫуртӗнче иртнӗ. 555 ҫынлӑ ял ят-сум ҫӗнсе илнисене сахал мар ҫуратнипе унтисем тивӗҫлипех мӑнаҫланаҫҫӗ. Паллӑ ҫыравҫӑсем ҫеҫ унтан тӑваттӑн тухнӑ: Сергей Ялавин, Василий Краснов-Асли, Григорий Краснов-Кӗҫӗннни, Валем Ахун. Культура ҫурчӗ умӗнче вӗсен ячӗпе мемориал стели те вырнаҫтарнӑ. Тутарстанри чӑваш таврапӗлӳҫисем «Тутарстанри чӑвашсем» энциклопеди кӑларасси пирки пуҫ ватаҫҫӗ иккен. Вӑл ыйтусене сӳтсе явма пухӑва Чӑваш Енри таврапӗлӳҫӗсен пӗрлӗхӗн ертӳҫи Виталий Станьял, асӑннӑ пӗрлӗхӗн ертӳҫин ҫумӗ Эдуард Бахмисов, Пӑва районӗнчи чӑвашсен культура автономийӗн ертӳҫи Владимир Ильин, Тутарстанри чӑвашсен «Сувар» хаҫачӗн редакторӗ Константин Малышев тата ыттисем хутшӑннӑ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Сумлӑ сӑмах
Чӑвашлӑх
Шухӑшласа пӑхар-ха...
Кулӑш кустӑрмине кустаракансем нихҫан та ҫухалмаҫҫӗ. Кулӑш кустӑрмине хура халӑх та, ҫӳлти пусӑмри аристократи те яланах кустарнӑ. Кустарать те... Иртнӗ саманари чи йывӑр вӑхӑтсенче те пичет урлӑ шухӑшсӑр пулӑмсенчен тӑрӑхласа куласси ҫухалман. Ҫак ӗҫе ҫав тери пултаруллӑ, ҫивӗч ӑслӑ Иван Мучи пуҫласа янӑ чи малтан. Ҫынсен ҫӑткӑнлӑхне, ухмахлӑхне ҫав тери вичкӗн чӗлхепе тӑрӑхласа ҫыракансен ушкӑнӗ пӗчӗк пулман. Епле манса кайӑпӑр чӑваш халӑх поэчӗ Ҫемен Элкер ҫырса хӑварнӑ «Хыткукарсем», «Тамаша» ятлӑ сӑвӑлласа ҫырнӑ шӳтлӗ калавӗсене? Ҫав хушӑрах Шӑпчӑк Ҫӗпритунӗ, Марк Аттай, Петӗр Хусанкай, Митта Ваҫлейӗ, Ухсай Яккӑвӗ, Аркадий Эсхель, Стихван Шавлы, Леонид Агаков, Александр Артемьев епле вичкӗн те йӗплӗ чӗлхепе халӑх умне тухса халӑх кӑмӑлне ҫавӑрма пултарни ҫинчен пичетре сахал ҫырман. Акӑ мӗнле ҫырнӑ чӑваш халӑх поэчӗ хӑйӗн ҫул романӗнче автансем епле ҫапӑҫни ҫинчен йӑлтӑр! кулкаласа:
Кулӑш жанрӗнчи автанлӑх тактики, тем тесен те, ӑслӑрах та ҫивӗчрех пулнипе ыттисенчен уйрӑлса тӑрать. |
|
Чӑвашлӑх
 Чӑваш Енӗн Наци телекуравӗ «Чуваши на всю страну» (чӑв. Чӑвашсем пӗтӗм ҫӗршывӗпех) видеороликсен конкурсӗ ирттерессине пӗлтернӗ. Ӑна ӳкерекенсем хӑйсен ҫывӑх ҫыннисем патне видеосалам ӑсатайӗҫ. Роликсене эрнесерен хакласа ҫӗнтерӳҫӗсене палӑртӗҫ. Ҫӗнтерӳҫӗ-роликсене Наци телекуравӗн эфирӗнче кӑтартӗҫ. Чи-чи пултаруллин конкурсӑн финалне халалланӑ информаци сюжечӗн е ятарлӑ репортажӑн хӑни пулас шанчӑк пур. Республикӑн Информаци политикин министерстви ӗнентернӗ тӑрӑх, Чӑваш наци телекуравне халӗ 8 миллион ытла ҫын пӑхать. Аса илтерер, нумаях пулмасть НТРК «Триколор» спутник правайдерӗпе килӗштерсе ӗҫлеме пуҫларӗ. Унсӑр пуҫне Наци телекуравӗ кабель сетӗнче 21-мӗш пускӑча йышӑннине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Чӑвашлӑх
 Регионсем хушшинче иртекен «Асамлӑ тӗрӗ тӗнчи — 2017» конкурса Челепи шкул ачи те хутшӑнӗ. Унти 105-мӗш вӑтам шкулта 2-мӗш класра вӗренекен Дмитрий Попов ҫӗнтерӳҫӗсен йышне лекессишӗн Екатерина Тельцова (вӑл унти чӑвашсен наци автономийӗн пайташӗ) хавхалантарнипе хӑй пултарулӑхне тӗрӗслеме шут тытнӑ. Кӳкеҫри «Бичурин тата хальхи самана» музей ертӳҫи Ирина Удалова пӗлтернӗ тӑрӑх, конкурса хутшӑнмалли ӗҫсене йышӑнса пӗтернӗ. Кӑҫал Чӑваш Енре йышӑннӑ Ашшӗпе амӑшӗн ҫулталӑкне халалланӑ конкурса 109 ӗҫ пуҫтарӑннӑ. Вӗсен хушшинче Элӗк, Канаш, Вӑрмар, Шупашкар, Елчӗк районӗсенчи тата Шупашкарти, Ҫӗнӗ Шупашкарти тата Ҫӗрпӳри хӗрачасемпе арҫын ачасен пур. Маларах асӑннӑ Челепи ачин пултарулӑхне «Сочинени» номинацире хаклӗҫ. Ҫӗнтерӳҫӗсене ака уйӑхӗн 27-мӗшӗнче 14-сехетре Кӳкеҫри Культура ҫуртӗнче чыслӗҫ. |
+12.5 °C
