Чӑваш Енри турист фирмисем 2014-мӗш ҫулта 35,6 ҫынна пулӑшу кӳнӗ. Виҫӗмҫул вӗсенчен пулӑшу ыйтнисем 39 пин ҫын пулнӑ, 2012-мӗшӗнче — 82,5 пин. Ют ҫӗршыври тура пӗлтӗр 23,8 пин ҫын тухса кайнӑ. Унчченхи икӗ ҫул пирки каласан, ют ҫӗршывра канакансем ытларах пулнӑ: 2013-мӗшӗнче — 24,4 пин ҫын, 2012-мӗшӗнче — 26,4 пин ҫын.

Туристсем пӗлтӗр канма Египета ытларах чух тухса кайнӑ. Ӑна туристсен 27,5 проценчӗ суйланӑ. 2013-мӗш ҫулта унта туристсенчен 21,7 проценчӗн кӑна кӑмӑл туртнӑ. Иккӗмӗш вырӑнта (27,3 процент) — Турци. Унчченхи ҫул Турцие туристсен 24,3 проценчӗ кайнӑ. Ытти енпе танлаштарӑм улшӑнман. Испание туристсен 6,3 проценчӗ кайнӑ, Пӗрлештернӗ Арабсен Эмирачӗсене – 6 проценчӗ, Грецине — 5,3 проценчӗ, Таиланда — 5,5 проценчӗ.

Раҫҫей тӑрӑх туркомпанисем урлӑ курса ҫӳреме 11,8 пин ҫын кӑмӑл тунӑ. Ку цифра та унчченхи ҫулсенчинчен сахалланӑ. 2012-мӗш ҫулта, тӗслӗхрен, 58,1 пин турист ҫӗршывӑн тӗрлӗ кӗтесне ҫитсе ҫаврӑннӑ. Маларах асӑннӑ 12 пине яхӑн ҫынран 48 проценчӗ хамӑр патрах каннӑ. 20,6 проценчӗ Краснодар тӑрӑхне кайнӑ, 17,3 проценчӗ — Питӗре, 4 проценчӗ — Крыма, 3,4 проценчӗ — Мускава.

Чӑваш Енӗн мӗнпур ҫыннине илсен, номиналлӑ укҫа тупӑшӗ кӑҫалхи кӑрлач-ҫу уйӑхӗсенче 106,3 миллиард тенкӗпе танлашнӑ иккен. Пӗлтӗрхи ҫав вӑхӑтрипе танлаштарсан Чӑвашстат 15,8 процент пысӑкланнине пӗлтернӗ.

Ҫынсен чӑн-чӑн тупӑшӗ пирки каласан, вӑл 2,9 процент хушӑннӑ. Ҫапах та ҫу уйӑхӗнче ака уйӑхӗнчинчен 4,6 процент чакнӑ.

Тупӑшӑн тӗп пайне ҫынсем тавар туянма тата тӗрлӗ пулӑшушӑн татӑлма тӑкаклаҫҫӗ. Кирек епле пулсан та тӳлемеллех шутланакан тӳлевсемпе взноссем тӑкакӑн 9,7 процентне йышӑнаҫҫӗ-мӗн. Ӗҫлесе илнӗ укҫаран 1,4 процентне ҫынсем ют ҫӗршыв валютине туянма яраҫҫӗ. 19,4 процентне ҫынсем пуҫтарса пыраҫҫӗ. Пӗтӗмӗшле илсен, тӑкак тупӑшран 4,9 процент иртет. Кӑҫалхи пилӗк уйӑхра республикӑри кашни ҫын пуҫне тупӑш вӑтамран 17 пин те 169 тенкӗ те 70 пуса ларнӑ.

Чӑвашстат пӗлтернине ӗненсен ялта ӗҫ укҫин шайӗ аван ӳссе пырать.

Ҫак статистика органӗ ял хуҫалӑхӗнчи, сунарти тата вӑрман хуҫалӑхӗнчи уйӑхри вӑтам ӗҫ укҫине тишкернӗ те, кӑҫалхи кӑрлач–ака уйӑхӗсенче шалу 13 пин те 26 тенкӗ те 80 пуспа танлашнине шутласа кӑларнӑ. Пӗлтӗрхи ҫулталӑк пуҫламӑшӗнчи тӑватӑ уйӑхрипе илсе пӑхсан вӑл 11,7 процент ӳсни курӑнать иккен. Статистсем республикӑн экономикинчи вӑтам ӗҫ укҫипе те танлаштарса кӑтартнӑ. Ял хуҫалӑхӗнче, сунарта тата вӑрман хуҫалӑхӗнче ӗҫлекенсен вӑл 64,5 процента ларать-мӗн. Экономикӑн мӗнпур отраслӗнчи шалу хӑпарнине илес тӗк, унта ӳсӗм 4 процентпа танлашнӑ.

Ҫапах та маларах асӑннӑ 13 пин тенкӗ вӑтам цифра иккенне тӗпе хурсан, кунта хуҫалӑх ертӳҫин те, фермӑра ӗне сӑваканӑн шалӑвӗ те кӗнине манмалла мар-тӑр.

Кӑҫалхи кӑрлач-ҫу уйӑхӗсенче Шупашкар районӗнче регистраци йӗркине пӑснӑ 79 ҫынна тупса палӑртнӑ. Асӑннӑ шутран 42-шӗ регистрациленмесӗр пурӑннӑ, 37-шӗ хӑй патӗнче ҫын пурӑннине миграци службине саккунпа пӑхнӑ вӑхӑтра пӗлтермен. Вӗсене пурне те явап тыттарнӑ иккен.

Явап пирки каласан, ҫынна ячӗшӗн регистрацие тӑратнишӗн те пуҫран шӑлмаҫҫӗ. Куншӑн РФ Пуҫиле кодексӗн 322-мӗш статйин 2-мӗш пайӗпех айӑплама пӑхса хӑварнӑ. Сӑмахран, 100 пин тенкӗрен пуҫласа 500 пин тенкӗ таран штрафлаҫҫӗ. Е тата ӗҫ укҫине виҫӗ ҫул хушшинче ӗҫлесе илнӗ виҫе таран штрафлама саккун ирӗк парать. Асӑннӑ тапхӑрлӑх ирӗксӗр ӗҫлеттерессине унта пӑхса хӑварнӑ. Унтан та ытларах — саккуна пӑссан ирӗкрен те хӑтарма пултараҫҫӗ.

Чӑваш Енри кӑҫалхи кӑрлач–ака уйӑхӗсенче 5442 ача ҫуралнӑ. Ҫакна пӗр пин ҫын пуҫне куҫарса хакласан 13,4 тӗпренчӗк тивет. Раҫҫейре ку кӑтарту 12,7-пе, федерацин Атӑлҫи округӗнче 12,8-па танлашать.

Виҫҫӗмӗш тата тӑваттӑмӗш ача ҫуратакансем йышланаҫҫӗ иккен. Ҫак уйӑх пуҫламӑшӗ тӗлне Чӑваш Енре нумай ачаллӑ ҫемьесем 10 455 шутланаҫҫӗ. Вӗсенче 33 пин те 833 ача ӳсет. Шӑп та лӑп ҫулталӑк каялла нумай ачаллисем 9709 ҫемьепе танлашнӑ, вӗсенче 31 502 ача пулнӑ. Кашни 15-мӗш ҫемьере виҫӗ е ытларах ача ӳстереҫҫӗ.

Ҫапах та кӑҫалхи тӑватӑ уйӑхра, кӑрлач-ака уйӑхӗсенче, 100 ача сахалтарах ҫуратнӑ. Специалистсем ҫакна паян 1990-мӗш ҫулсенче ҫуралнисем ӗҫлеме тата ача ҫуратма пуҫӑннипе сӑлтавлаҫҫӗ. Вӑл вӑхӑтра вара ача ҫуратакансем сахал пулнӑ.

Апат туянма сахалтан та 3 пин те 418 тенкӗ те 26 пус кирлӗ пулнӑ. Ку вӑл — иртнӗ уйӑхра. Пӗр ҫынна. Ку цифрӑна Чӑваш Енӗн Статистика комитечӗ шутласа кӑларнӑ.

Федерацин Атӑлҫи округӗнче апат-ҫимӗҫ туянма ытларах кӑларса хума тивнӗ-мӗн. Цифра чӗлхипе каласан, ку вӑл 3 пин те 515 тенкӗ те 96 пуспа танлашнӑ. Тепӗр майлӑ каласан, Чӑваш Енринчен 2,9 процент нумайрах.

Асӑннӑ округа илсен пирӗн республика пиллӗкмӗш вырӑн йышӑннӑ. Чи йӳнӗ апат-ҫимӗҫе Сарту облаҫӗнче тупса илме май килнӗ темелле-тӗр, мӗншӗн тесен унта апат-ҫимӗҫ туянма сахалтан та 3193,09 тенкӗ тӑкакланӑ. Самар облаҫӗнче пурӑнакансен нумайрах тӑкакланма лекнӗ. Унти ҫав цифра 3881,71 тенкӗ пулнӑ. Статистсем Самар облаҫӗнчипе Чӑваш Енри хаксене танлаштарса пӑхнӑ та уйрӑмлӑх 13,6 процент иккенне палӑртнӑ.

Ҫитес уйӑхӑн 1-мӗшӗнчен коммуналлӑ пулӑшу хакӗ ӳсмелле. Республикӑра ӑшӑ энергийӗн тарифӗ 8,8 процент хакланӗ. Сивӗ шывшӑн тата канализацишӗн унчченхинчен 11,8 процент нумайрах тӳлеме тытӑнӑпӑр. Хула ҫыннисем пӗр кВтч ҫутӑшӑн 2 тенкӗ те 80 пус тӳлӗҫ (7,3 процент нумайрах), ял ҫыннисем — 1 тенкӗ те 96 пус (7,1 процент ытларах). Ҫут ҫанталӑк газӗн пӗр кубла метрӗ малашне 5 тенкӗ те 4 пуса кайса ларӗ — ку вӑл унчченхинчен 35 пус нумайрах.

Хаксем хӑпарассине Чӑваш Ен Элтеперӗ тунтикун ирттернӗ канашлура та сӳтсе явнӑ. Кун пирки хыпарланинче Элтеперӗн Администрацийӗн пресс-служби тарифсем Раҫҫейӗн тариф служби Чӑваш Ен валли ҫирӗплетнӗ хакран ытла хӑпарманнине палӑртать. Ҫав вӑхӑтрах Шупашкар, Ҫӗнӗ Шупашкар хулисен тата Лапсар ял тӑрӑхӗсен администрацийӗсем тарифа республикӑри вӑтам индексран ытларах ҫирӗплетме ыйтнӑ иккен. Ҫапла вара коммуналлӑ пулӑшушӑн Ҫӗнӗ Шупашкарта тариф вӑтамран 15 процент хӑпармалла, Шупашкар хулипе Лапсар ял тӑрӑхӗнче — 12,2-шер процент. Юлашкинчен каланӑ цифра Ҫӗмӗрле хулине те пырса тивет.

Ҫӗнӗ Шупашкарта ӑшӑ энергийӗшӗн хак 13,6 процент хӑпармалла, шывпа канализацишӗн — 15 процент.

Малалла...

«Сывлӑх» фонд медицина ӗҫченӗсен шалӑвне палӑртнӑ иккен. Ун валли вӑл «Врач справочникӗ» мобильлӗ приложенипе усӑ курнӑ. Чӑваш Ен тухтӑрсене пӗчӗк шалу тӳлекен регионсен шутне лекнӗ.

Патшалӑх клиникисенче ӗҫлекен врачсен 23,6 проценчӗн ставки 10 пин тенкӗрен пӗчӗкрех-мӗн. 24 проценчӗ 10 пин тенкӗрен пуҫласа 15 пин тенкӗ таран шалу илнине пӗлтернӗ, 14 проценчӗн 15 пин тенкӗрен пуҫласа 20 пин тенкӗ таран тухать иккен. Сӑмах май, 50 пин тенкӗрен ытларах илекенсем те пур. Кун пек шалупа врачсен 4,1 проценчӗ мӑнаҫланаять. Коммерци организацийӗсенче ӗҫлекенсенчен ун чухлӗ илнипе 13,2 проценчӗ савӑнма пултарать.

Тухтӑрсен шалӑвӗпе чи лайӑх тӑрӑм — Мускавпа Мускав облаҫӗнче, Питӗрте, Якутскра, Ханты-Мансийскра. Ыйтӑма хутшӑннисенчен вӗсенче 11–20 проценчӗн ӗҫ укҫийӗ 50 пин тенкӗ ытла ларать. Чи пӗчӗк шалуллӑ тухтӑрсем Аҫтӑрхан, Волгоград, Воронеж, Пенза, Тула облаҫӗсенче тата Чӑваш Енпе Алтай крайӗнче иккен.

Ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑха тытса тӑракан управляющи компанисем епле ӗҫлени тӑрӑх Раҫҫей шайӗнчи регионсене хакланӑ. Танлаштарӑма Ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑха реформӑлакан фонд йӗркеленӗ.

Управляющи компанисене пилӗк енпе хак панӑ: ӗҫ калӑпӑшне, укҫа-тенкӗ енчен тӑнӑҫлине, тухӑҫлӑха, ят-сумлӑха тата уҫҫӑнлӑха кура. Чӑваш Енри управляющи компанисем Раҫҫейре ҫиччӗмӗш вырӑн, Атӑлҫи федераци округӗнче виҫҫӗмӗш вырӑн йышӑннӑ.

Танлаштарӑма пурӗ 15 пин ытла организаципе уйрӑм усламҫӑ хутшӑннӑ. Вӗсем пурте — нумай хваттерлӗ ҫурт-йӗре тытса тӑраканскерсем.

Ака уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне илсен Чӑваш Ене 163 управляющи компани шутланать. Вӗсенчен 125-шӗ лицензи илнӗ. Унсӑр пуҫне ку отрасле тата тепӗр 2 компани ҫӗнӗрен кӗнӗ. 32 организацие ирӗк паман, 16-шӗ хӑйсен кӑмӑлӗпе ӗҫлеме пӑрахнӑ.

Чӑваш Енӗн Статистика комитечӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи кӑрлач-ака уйӑхӗсенче пирӗн республикӑра миграци иксӗлӗвӗ 1433 ҫынпа танлашнӑ. Пӗлтӗрхи ҫак вӑхӑтрипе танлаштарсан ку вӑл 895 ҫын нумайрах. Статистсем кӑрлач-пуш уйӑхӗсенчипе те танлаштарса пӑхнӑ. Асӑннӑ тапхӑртинчен ку кӑтарту 90 ҫын ытларах иккен.

Пӗтӗмпе вара кӑҫалхи тӑватӑ уйӑхра пирӗн республикӑран 13972 ҫын тухса кайнӑ. Пӗлтӗр ун пек шухӑш тытнисем 11975 ҫын тупӑннӑ.

Каякансемпе пӗрлех Чӑваш Ене килекенсем те пур. Кӑрлач–ака уйӑхӗсенче 12539 ҫын килнӗ. Пӗлтӗр, сӑмах май, 11137 ҫын ку тӑрӑха суйласа илнӗ.

Ҫынсем унта-кунта куҫса ҫӳренине илсен, хамӑр республикӑрах пӗр вырӑнтан тепӗр вырӑна куҫса каякансем тата тепӗр региона куҫакансемпе вӗсенчен килекенсем йышлӑ-мӗн. Чӑваш Енрен, акӑ, Раҫҫейӗн урӑх субъектне 5379 ҫын тухса кайнӑ, пирӗн тӑрӑха 3243 ҫын килнӗ. Хамӑр тӑрӑхра тӗпленнисем те пурӑнмалли вырӑна улӑштараҫҫӗ. Кӑҫалхи ҫӳлерех асӑннӑ тапхӑрта ун пеккисем 1433 ҫын пулнӑ. Пӗлтӗр ҫулталӑк пуҫламӑшӗнчи тӑватӑ уйӑхра ун пек утӑма 538 ҫын тунӑ.