И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗ, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ, Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ «Хыпар» хаҫачӗ, Чӑваш наци радиовӗ пӗрле чӑвашла ҫырма пӗлнине тӗрӗслес тӗллевпе пӗрремӗш хут «Пӗтӗм чӑвашсен пӗрлӗхлӗ диктанчӗ» акци ирттереҫҫӗ. Вӑл 2013 ҫулхи акан 24-мӗшӗнче чӑвашсем пурӑнакан мӗн пур хулапа ялта иртет.
Диктант И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче 13.00 сехетре пуҫланать. Хӑйсем пурӑнакан вырӑнтах ҫырма кӑмӑл тӑвакансем валли диктант текстне ҫав вӑхӑтрах Чӑваш наци радиовӗпе вулаҫҫӗ. Компьютерпа ҫырнӑ е алӑпа ҫырнӑ текста сканерпа кӑларса диктанта вуласа пӗтернӗ хыҫҫӑн 10-15 минут хушшинче ҫак адреспа ярса памалла: chuv-total-dict@mail.ru.
Диктант ҫырас умӗн орфографи тата пунктуаци правилисене аса илес текенсем валли «Тӗрӗс ҫырма вӗренер» занятисем иртеҫҫӗ:
◇ акан 20-мӗшӗнче 11.
Ӗнер, акан 13-мӗшӗнче, Канаш районӗнчи Анаткас Уҫырма культура ҫуртӗнче «Канаш ен пики — 2012» ӑмӑрту иртрӗ.
Тавҫарулӑхпа ӑсталӑх, ӑспа илем ӑмӑртӑвне кӑҫал 15 пике хутшӑнчӗ, «чи-чи» пулас ӗмӗтпе ӑнтӑлса кашни хӑйне тавҫӑруллӑрах, ӑслӑрах, ӑстарах кӑтартма тӑрӑшрӗ. Пилӗк пайра тупӑшма тиврӗ — «Паллашу», «Ӑс-тӑн ӑмӑртӑвӗ», «Пултаруллӑх конкурсӗ», «Чӑваш халӑх апачӗ», «Чӑваш стилӗ». Пахалавҫӑсем хӑйсен пӗтӗмлетӗвне пӗлтернӗ хыҫҫӑн ҫак паллӑ пулчӗ:
♥ Канаш ен пики – 2012 — И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн студентки Лариса Яковлева (Ҫӗнӗ Чӑлкасси ял тӑрӑхӗ);
♥ Хӳхӗм пике — Ирина Михайлова (Атнаш ял тӑрӑхӗ);
♥ Ҫепӗҫ пике — Марина Иванов (Ухман ял тӑрӑхӗ);
♥ Ӑс пике — Алиса Сергеев (Сиккассинчи ача-пӑча ӳнер шкулӗн вӗрентекенӗ);
♥ Куракансем кӑмӑлланӑ пике — Диана Григорьева (Анаткас Уҫырма ял тӑрӑхӗ).
Ӗнер, акан 8-мӗшӗнче Шупашкарта зоологи шкулне пуҫаракан, паллӑ ӑсчах-зоолог Иван Михайлович Олигер пирӗнтен уйрӑлса кайрӗ.
Иван Олигер 1909 ҫулхи авӑнӑн 8-мӗшӗнче Чулхула облаҫӗнчи Воротынец районне кӗрекен Каменка ялта ҫуралнӑ. Вӑл зоологие вӗренмелли кӗнекесен авторӗ пек паллӑ. Ҫавӑн пекех чылай статья, чылай ӑслӑх кӗнеки пичетлесе кӑларнӑ.
Унӑн вӗрентӳ сукмакӗ 1939 ҫулта Ленинградри патшалӑх университечӗн биологи факультетӗнче пӗлӳ илнинчен пуҫланнӑ. Чи малтанах вӑл Мӑкшӑ патшалӑх заповедникӗнче ӑслӑлӑх ӗҫченӗ пулса ӗҫленӗ. Кайран, вӑрҫӑран таврӑнсан (1946-1951), кун-ҫул сукмакӗ Вологдӑпа Ярӑслав облаҫӗсен тӑрӑхӗнче вырнаҫнӑ Дарвин ячӗллӗ заповеднике илсе ҫитернӗ. 1951 ҫулта Иван Михайлович Шупашкара лекнӗ, кунти И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче зоологи кафедрин заведующийӗ ӗҫне тума пуҫланӑ. Кунта вара вӑл мӗн тивӗҫлӗ канӑва тухичченех тӑрмашнӑ — 1979 ҫулчченех.
Иван Михайлович Олигерпа ыран, акан 10-мӗшӗнче сывпуллашӗҫ, 12-14 сехетсем хушшинче. Хусанкай ячӗллӗ КК пымалла (ҫапла пулас).
Эрнекун, ҫӑвӑн 13-мӗшӗнче, 12 сехетпе 15 сехет хушшинче Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче Apertium проект ертӳҫисенче пӗри, Френсис Тайерс (Francis Tyers) семинар ирттерӗ — чӑвашларан хӑй куҫаракан тӑлмача епле майпа йӗркелесси пирки каласа парӗ. Пирӗн хулана вӑл Эктор Алос и Фонт социолингвист (вӑл университетра вӗрентет) ятарласа чӗннипе килет. Семинара ҫавӑн пекех йӗркелеме «Хавал» чӑваш халӑх пӗрлешӗвӗ те хутшӑнать.
Apertium — Linux операци системипе ӗҫлекен программа. Ӑна Испанипе Каталони правительствисем пулӑшнипе Аликант университетӗнче (Universitat d’Alacant) хатӗрлеҫҫӗ. Ирӗклӗ, GNU GPL лицензипе сарӑлать. Апертиума усӑ курса хальхи вӑхӑтра Испанинчи роман чӗлхисенчен (испан, каталон, галиси), ҫавӑн пекех акӑлчан, португал, француз, окситан, румын тата эсперанто чӗлхисенчен куҫарма пулать.
Паян, акан 13-мӗшӗнче, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче студентсен регионти 45-мӗш ӑслӑлӑх конференцийӗ ӗҫлеме пуҫларӗ. Чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнче пурӗ 5 секципе 21 хушма секци ӗҫлерӗҫ. Студентсем литература пелӗвӗпе фольклоритсика, чӑваш чӗлхи пӗлӗвӗ, культурологи, чӗлхепе литературӑна верентессин меслетлӗхӗ ӑслӑлӑхӗсемпе хатӗрленӗ доклачӗсемпе паллаштарчӗҫ, юлташӗсен тӗпчевӗсене хӗрӳллӗн сӳтсе яврӗҫ. Мала тухнӑ студентсене чӑваш чӗлхи эрнинче дипломсем парса чыслама палӑртнӑ.
Пирӗн пата Удмурт, Хусан, Марий-Эл патшалӑх университечӗсенчен, Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗнчен хӑнасем килчӗҫ. Ыранхи кун вара факультета республикӑри шкул ачисем пуҫтарӑнӗҫ. Вӗсем те ӑслӑлӑх конференцине хутшӑнса хӑйсен пултарулӑхне кӑтартӗҫ.
Студентсен ӑслӑлӑх ҫуркунни малалла пырать.
Педагог-учитель професси сумне ҫӗклес тата И.Я.Яковлев ячӗллӗ патшалӑх педагогика университечӗн «Чӑваш чӗлхи тата литератури, вырӑс чӗлхи тата литератури» специальноҫӗпе вӗренме кӗрекен чи лайӑх абитуриентсене палӑртас тӗллевпе Чӑваш Республикин Вӗрентӳпе ҫамрӑксен политикин министерстви Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗпе пӗрле кӑҫал 11-мӗш класран вӗренсе тухакан ҫамрӑксем хушшинче пултарулӑх ӗҫӗсен конкурсне ирттерет. Конкурс ҫӗнтерӳҫисене асӑннӑ университетӑн филолологи факультетне бюджетлӑ майпа вӗренме илеҫҫӗ, общежитинче пурӑнмашкӑн вырӑн гарантилеҫҫӗ тата хаклӑ парнепе чыслаҫҫӗ.
Ӗҫсене пушӑн 10-мӗшӗнчен пуҫласа акан 10-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Вырӑна тивӗҫлисене акан 14-мӗшӗнче университетра Уҫӑ алӑксен кунне ирттернӗ май чыслӗҫ. Шкул ачине лайӑх вӗрентнӗшӗн, вӑл хӑйӗн ӑсне кӑтартма пултарнӑшӑн ун вӗрентекенне те Хисеп хучӗпе чыслӗҫ.
Ӑмӑртӑвӑн йӗрки-шывне, анкетине КУНТА илме пулать.
Виҫӗмкун, пушӑн 1-мӗшӗнче ЧППУ акт залӗнче иртнӗ «Халӑхсем хушшинчи Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ преми лауреачӗсем» (сӑмах май каласан, кӗнекене чӑвашла «Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ тӗнче преми лауреачӗсем» ят парсан вырӑнлӑрах пулмалла) кӗнеке хӑтлавӗнче Виталий Петрович Станьяла Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑвашсен «Еткер» фончӗ йӗркеленӗ И.Я. Яковлев ячӗллӗ преми орденӗпе чысларӗҫ.
Олег Мустаев хӑйӗн сӑмахӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, премие Виталий Петровича пӗлтӗрех панӑ. Шел те, 2010 ҫулта Чӗмпӗрте сумлӑ мероприятисем ирттерме май килменрен ордена пама халь тин май тупӑннӑ.
Орденӗ чӑн та илемлӗ, сумлӑ курӑнать. Ӑна тивӗҫнӗ Виталий Петрович Станьялӑн чӑвашлӑхшӑн тунӑ ӗҫсем те сумлӑ.
Премие тивӗҫнӗ ятпа эпир хастар ӑҫчаха, таврапӗлӳҫе чун-чӗререн саламлатпӑр.
Паян, ҫуркуннен (календарь тӑрӑх ӗнтӗ) пӗрремӗш кунӗнче, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн акт пулӗмӗнче пӗлтӗр «Ҫӗнӗ вӑхӑт» издательствӑра тухнӑ Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ преми лауриачӗсен биографиллӗ кӗнекен хӑтлавӗ иртрӗ. Вӑл 13 сехет ҫурӑра пуҫланчӗ, Валери Туркай ертсе пычӗ.
Хӑтлава халӑх, ытларах пайӗпе университет студенчӗсем пулчӗҫ пулин те, акт пӳлӗмӗ туллиех пухӑнчӗ. Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ преми лауриачӗсем зал варрине вырнаҫса тухрӗҫ.
Хӑтлава ача-пӑчасен «Эревет» ушкӑн (вӑл та ҫак премие тивӗҫнӗ) уҫрӗ. Шел те чӑвашла тумланнӑ ачасем вырӑс чӗлхипе ҫеҫ усӑ курчӗҫ. Ҫав шутра вырӑс халӑх юррине чӑвашла тумсемпе юрлани питӗ хӑйне евӗрлӗ пулчӗ — те Ҫеҫпӗл Мишшине сума сурӗҫ, те чӑваш тумӗ вырӑсла та юрлама юрӑхлине кӑтартасшӑн пулчӗҫ. Ертӳҫи маттур-ха, сӑмах ҫук, анчах залра ларакансенчен чылайӑшне ку ытлах килӗшмерӗ.
Кӑрлачӑн 14-мӗшӗнче И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн ларусен залӗнче Горшков Анатолий Ермолаевич чӗлхеҫӗн юбилейне палӑртрӗҫ. Мероприяти кӑнтӑрла хыҫҫӑн 13 сехет те 15 минутра факультет гимнне итленипе пуҫланчӗ.
Юбилей каҫне чӑваш филологи факультечӗн деканӗ Е.А. Андреева ертсе пычӗ. Чи малтан тухса сӑмах калакансем хушшинче Чӑваш Республикин вӗренӳпе ҫамрӑксен политикин министрӗн ҫумӗ Петрова С.В., университет проректорӗ Шуканов А.А. пулчӗҫ.
Анатолий Горшков Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче 20 ҫул ытла вӑй хунӑ. Ҫакна асра тытса мероприятие институт директорӗ Исаев Ю.Н. тата чӗлхе пӗлӗвӗн пайӗн ертсе пыракан ӗҫтешӗ Дегтярёв Г.А. пычӗҫ, тухса сӑмах каларӗҫ.
Ҫавӑн пекех ЧПУри Чӑваш филологийӗпе культура факультечӗ ячӗпе Сергеев В.
Акан 24-мӗшӗнче, Яковлев Иван Яковлевич ҫуралнӑ кун, чӑвашра Чӑваш чӗлхи кунне палӑртаҫҫӗ. Акан 19-мӗшнчен пуҫласа эрне тӑршшӗпех — чӑваш чӗлхи эрни иртет.
Кӑҫал ҫак мероприятисене ирттерме палӑртнӑ:
● Нарӑс, 4 — «Чӗвӗлти чӗкеҫ — чӗлхе пӗлни пурне те кирлӗ» вӑйӑ-конкурс. 22 пин ытла ача хутшӑннӑ.
● Нарӑс, 6 — регионсем хушшинчи чӑваш чӗлхи олимпиади. 160 шкул ачи хутшӑннӑ.
● Ака, 1 — «Чӑваш Республикин район тӗпӗсенчи тата хулисенчи шкул ачисем чӑваш пӗлни» ҫавра сӗтел иртнӗ. 30 вӗрентӳҫӗ пулнӑ.
● Ака, 10 — «Туслӑх хӗлхемӗ» фестиваль иртнӗ. 86 вӗренекен хутшӑннӑ.
● Ака, 19 — Чӑваш чӗлхи эрнине уҫни. И.Я.Яковлева халалланӑ «Букварьтен илемлӗ литература таран» республика ӑмӑртӑвне ирттернӗ. I тура 159 ача хутшӑннӑ.
● Ака, 20 — Вӗрентекенсем хушшинче «Тӑван чӗлхен хисепне ӳстерме тата ӑна вӗрентме усӑ курмалли ҫӗнӗ меслетсем» семинар ирттернӗ.
● Ака, 21 — ЧПУ-ра 10-11 класра вӗренекен шкул ачисем университет преподавателӗсемпе тӗл пулнӑ.
+18.3 °C