Истори страницине уҫсан...

Чӗмпӗр кӗпернин Пӑва уесӗнчи ялсенче шкулсем уҫас, вӗсене учительсемпе тивӗҫтерес ӗҫре И.Я.Яковлева халӑх училищисен инспекторӗ, каярахпа директорӗ пулнӑ И.Н.Ульянов пысӑк пулӑшу панӑ. Илья Николаевича ҫак ӗҫе шаниччен пуҫламӑш училищӗсенчи лару-тӑру питӗ кӑткӑс пулнӑ, ачасене ӑнсӑртран тупӑннӑ ҫынсем вӗренткеленӗ тӗслӗхсем те паллӑ. Вӗсен ятарлӑ педагогика пӗлӗвӗ те пулман.

И.Н.Ульянов, инспектор тӗрӗслевӗпе кӗпӗрнери ялсене тухса ҫӳренӗ чух, ҫак ҫитменлӗхсене тӳрех асӑрханнӑ.

1871 ҫулхи декабрӗн 20-мӗшӗнче И.Н.Ульянов хыҫлӑ ҫула кӳлнӗ икӗ лашапа (ывӑннӑ лашасене Упи вулӑсне кӗрсе ҫӗннисемпе улӑштарнӑ — авт.) Чиркӳллӗ Шӑмӑршӑ ялне пырса ҫитет. Кунти шкулта ӑна пӑшӑрхантараканни тата тарӑхтараканни пайтах тупӑннӑ. Инспектор хӑйӗн ӗҫ хутӗнче ҫапла ҫырнӑ: «Шӑмӑршӑ шкулӗнче ҫар училищине пӗтернӗ Теплов учитель ӗҫне туса пырать. Унӑн «вӗрентӗвӗ» ҫапларах пулса пырать: кашни вӗренекен ал айӗнче мӗнле кӗнеке пур, ҫавна вулать; ҫавна пулах пӗри — Евангели вулать, тепри — «Мирской вестник» журналти сыр тума вӗрентекен статьяна шӗкӗлчет, виҫҫӗмӗшӗ — Галахов хрестоматине алла тытнӑ, хӑшӗсем вара Максимовӑн «Край крещенского света» кӗнекипе е виҫӗ пӗр тӑван ҫинчен хывнӑ юмахпа палашаҫҫӗ. Ҫакӑ тата та тӗлӗнтерчӗ: кашни вӗренекен сасӑпа вулать, паллах, хытӑ кӑшкӑрса юлташӗсен сассине хупласшӑн тӑрӑшать.

Кун пек вӗрентӳ меслечӗпе «ӑс парсан», паллах ӗнтӗ, ачасен ӑс-тӑнӗ аталанасси тата вулав ӑсталӑхӗ ӳсесси пирки калаҫмалли те ҫук».

Илья Николаевич Шӑмӑршӑ шкулӗнче ҫакна та асӑрхать: училищӗн кӗҫӗн уйрӑмӗнче вӗренекенсем вырӑсла текстсене нимӗн те ӑнланмасӑр вулаҫҫӗ. Аслӑрах уйрӑмсенче те лару-тӑру ҫавнашкалах. Инспектор арифметика задачисем шутлас тӗлӗшпе те ачасем вӑйсӑр пулнине асӑрханӑ. Вӗренекенсемпе уйрӑмшарӑн калаҫнӑ чух Илья Николаевич вӗсем задачӑсене ӑсра шутлама йывӑрланнине, шут шӑрҫисене куҫарма та япӑх пӗлнине палӑртать. Ульянов училище валли Чӗмпӗр кӗпӗрнипе Раҫҫей карттисене, глобус тата Зобов авторӑн «Беседы о природе» кӗнекине туянма ыйтса хут ҫырать.

Ҫак кунах И.Н.Ульянов Шӑмӑршӑ чиркӗвӗн священникӗпе Х.Б.Боголюбовпа тӗл пулать. Боголюбов кунта Чӗмпӗрти тӗн семинарине пӗтернӗ хыҫҫӑн ӗҫленӗ. Хӑй вырӑс пулин те, Боголюбов чӑвашла лайӑх пӗлнӗ, ҫакӑ ӑна вырӑнти халӑхпа пӗр чӗлхе тупма пулӑшнӑ. Боголюбовӑн арӑмӗ — Лидия матушка — хӗр ачасен шкулӗнче грамматика тата ал ӗҫ ӑсталӑхӗн урокӗсене илсе пынӑ.

«Пӗри — армана, тепри — вӑрмана кайнипе ӗҫ тухмасть, — хытах каланӑ свещенникпа тӗл пулнӑ чух И.Н.Ульянов. — Ачасене педагогика вӗрентӗвне тӗпе хурса ӑс памалла, ку тӗлӗшпе Эсир пулӑшасса ҫирӗп шанатӑп».

Священник И.Н.Ульянова пӗр хутаҫ шӗшкӗ мӑйӑрӗ парнеленӗ. Кам пӗлет, тен ҫак кучченеҫе — Шӑмӑршӑ вӑрманӗнче татнӑ мӑйӑра — ҫулталӑкри Володя Ульянов та тутанса курнӑ.

Сӑмах май, Х.Б.Боголюбов инспектор каласа хӑварнине манса кайман, училищӗре Турӑ саккунӗпе пӗрлех вырӑс литературипе грамматикине те вӗрентме пуҫланӑ.

(ГАУО.Ф.134.Оп.2.Д.303.Л.17-19.)

Ив.САЛАНДАЕВ, таврапӗлӳҫӗ.

#Шӑмӑршӑ, #Пӑва уесӗ, #истори, #шкулсем, #вӗренӳ