Л.П. Сергеевӑн «Чӑваш чӗлхи» справочникӗн пайӗ
| азербайджан, балкан тӗрӗк, гагауз, казах, караим, каракалпак, карачай-балкар, кумык, крым тутар, нухай, пушкӑрт, ҫӗнӗ уйгур, трухмен, турккӑ, туркмен, тутар, узбек, чӑваш | алтай, камасин, кӑркӑс, сарӑ уйгур, тофа, тува, хакас, чулым тутар, шор, якут |
| чӑваш | сухал | ҫӳҫ | куҫ | ҫил | пӑр | ҫӗр | ту | пӗр(ре) |
| азербайджан | саггал | сач | кэз | ел | буз | ер | даг | бир |
| алтай | сагал | чач | кöс | ер | туу | бир | ||
| пушкӑрт | hакал | сәс | кӳз | ел | боз | ер | тау | бер |
| казах | сакал | шаш | кöз | жел | мӳз | жер | тау | бш(и?)р |
| кара-калпак | сакал | шаш | козь | жел | муз | жер | тау | бир |
| кӑркӑс | сакал | чач | коз | жел | муз | жер | тоо | бир |
| кумык | сакъал | чач | гоьз | ел | буз | ер | тав | бир |
| нухай | сакал | шаш | коьз | ел | буз | ер | тав | бир |
| тутар | сакал | чэч | кӳз | жил | боз | жир | тау | бер |
| тува | сал | бущдугу | карак | хат | дош | чер | даг | бир |
| туркмен | сакгал | сач | гэз | ел | буз | ер | даг | бир |
| узбек | сокол | соч | куз | ел | муз | ер | дог | бир |
| уйгур | сакал | чач | кэз | йел | муз | йэр | таг | бир |
| хакас | сагал | сас | харах | чил | пус | чир | таг | бш(и?)р |
| якут | бытык | ас | харах | тыал | муус | сир | сыыр | биир |
| I. Ылмашусем: 1)у(о)-а | пуҫ — баш, бас, паш, пас улттӑ — алты, алды сухал — сакал, сагал сулхӑн — салкын, салгын урпа — арпа, арба |
| 2)х-к | а) сӑмах пуҫламӑшӗнче: хурлӑхан — корлыган, карлыган хытӑ — каты, гаты хура — кара, кора хут — кат хурама — карама ӑ) сӑмах варринче тата вӗҫӗнче: сурӑх — сарык; хурах — карак; уксах — аксак; хӑях — кыяк |
| 3)р-з | хӗр — кыз, кыс, хыс; хур — каз, газ, кас, хас; хуран — казан, газан, хазан; пар — буз, боз, пос; тӑвар — тоз, туз |
| 4)й-к | юр — кар, гар, гор; юн — кан, ган, кон; йӗтӗн — кетен, каден, кеден |
| 5)л-ш | хӗл — кыш, гыш, кыс; кӗмӗл — кӳмӳш, кöмеш, кумуш, гӳмӳш; утмӑл — алтмыш, алтмыс, олтмиш |
| 6)ҫ — й, дь, джь, ч | ҫул — йол, йул, жол, дьол; ҫӗр — йир, йэр, жер, дьер, чер; ҫӗнӗ — йэни, йени, яны, яна; ҫӑка — йöке, чöке, юке; ҫил — йил, йел, ел, дьел, жил; ҫи — йи, йе, же, дьи, чи; ҫук — йок, йук, дьок |
| II. К сасӑ сӑмах вӗҫӗнче тухса ӳкни | Хӑйма — каймак, каймаг, коймак; хӑна — кунак, кунок, конак, конок; алӑ — элик, елык, илик; хӑйра — кайрак, кайрок; пӳрне — бармак, бармок, пармак |
| III. Сӑмах пуҫламӑшне в хупӑ сасӑ кӗрсе ларни | вӑл — ол, ул, о, у; вӑрман — урман, орман, урмон; вырӑн — орын, орун; вучах — очак, одак, учак, очок; вӑрҫӑ — уруш, урыс; вӑтӑр — утыз, отуз, отус, отыз; вӗҫ — уч, оч, ос, уш |
| 1. Нум. хисеп аффиксӗ чӑваш чӗлхинче — -сем, ытти тӗрӗк чӗлхисенче -лар (-лер) тата унӑн фонетика варианчӗсем | вӑрмансем — урманнар, юлташсем — йолдашлар, ачасем — балалар, урамсем — урамнар, хӗрсем — кызлар, кыздар, студентсем — студенттер |
| 2. Чӑваш чӗлхинче пару тата тӑву падежӗсен аффиксӗсем пӗрпекленнӗ, пӗр падеж пулса тӑнӑ | сӗтеле, лашана, юлташа, вӑрмана — танл.: урманга (чӑв. вӑрмана) — пару пад.; урманны (чӑв. вӑрмана) — тӑву пад. |
| 3. Чӑваш чӗлхинче ҫӗнӗ падежсем аталанса кайнӑ: пӗрлелӗх падежӗ ҫуклӑх падежӗ пирке падежӗ Ытти тӗрӗк чӗлхисенче ун пек падежсем ҫук | лашапа, кӗнекепе, юлташпа лашасӑр, кӗнекесӗр, юлташсӑр лашашӑн, кӗнекешӗн, юлташшӑн |
| 4. Камӑнлӑх форминчи сӑмахсенче нум. хисеп аффиксӗ яланах камӑнлӑх аффиксӗ хыҫҫӑн хушӑнать. Ытти тӗрӗк чӗлхисенче камӑнлӑх аффиксӗ нум. хисеп аффиксӗ хыҫҫӑн тӑрать | хӗрӗмсем — кызларым аллӑмсем — кулларым аппамсем — апаларым аппусем — апаларын аҫусем — бабаларын ҫырусем — хатларим |
| 5. Чӑваш чӗлхинче хушу наклоненийӗн ҫуклӑх форми ан татӑкпа цулать. Ытти тӗрӗк чӗлхисенче ку формӑн ятарлӑ аффикс пур — -ма (-ме) | ан пыр — барма, барыма ан кил — келма (узб.) ан илччӗр — алмасыннар ан килӗр — келманглар (узб.) ан пуҫла — бошлама (узб.) |
Статья каҫми :: Пичет версиӗ 
+17.3 °C