Авӑн уйӑхӗн 11-мӗшӗнче ирхи 6 сехетре Чӗмпӗр облаҫӗнче Чӑваш Енрен килекен автобуса чарнӑ. Унпа ачасене «Атӑлҫи зарници» ҫарпа спорт вӑййисене илсе кайнӑ.

ҪҪХПИ ӗҫченӗсем автобуса тӗрӗсленӗ. Транспорт юсавсӑр пулнӑ-мӗн. Юрать, ҫул ҫинче пӑтӑрмах сиксе тухман. Автобус юсавсӑр пулнӑшӑн кам яваплӑ? Конкурс ирттернӗ, тупӑшӑва кайма автобус тара илнӗ. Эппин, сӑлтавӗ мӗнре? Конкурс документацине тӗрӗс мар хатӗрленӗ е усламҫӑсем явапсӑр пулнӑ?

Ку ыйту тавра ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев ирттернӗ канашлура та калаҫнӑ. ЧР вӗренӳ министрӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Сергей Кудряшов пӗлтернӗ тӑрӑх, юсавсӑр автобус вырӑнне урӑххине янӑ.

Пушкӑртстанра ҫывӑх кунсенче иртекен «Туганлык» пӗтӗм халӑхсем хушшинчи тӗрӗк халӑхӗсен фестивалӗ 11 театра пӗр сцена ҫине пухӗ. Унта Хакас Республикинчи, Кӑркӑстанри, Дагестанри, Азербайджанри, Кабарда Балкарти, Тыва Республикинчи, Казахстанри, Тутарстанри, Пушкӑртстанри, Чӑваш Енри тата Турцири театрсем ҫитӗҫ.

Шупашкарти теартсенчен фестивале К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ каймалла. Авӑн уйӑхӗн 13-мӗшӗнче вӑл «Куккуклӑ сехет» спектакльне кӑтартӗ. Пьеса авторӗ — Марина Карягина.

Фестивальте ҫичӗ номинаципе чыслӗҫ: «Чи лайӑх режиссура», «Арҫыннӑн чи лайӑх сӑнарӗ», «Хӗрарӑмӑн чи лайӑх сӑнарӗ», «Чи лайӑх сценографи», «Чи лайӑх юрӑ-ҫемӗ», «Иккӗмӗш планти чи лайӑх арҫын сӑнарӗ» тата «Иккӗмӗш планти чи лайӑх хӗрарӑм сӑнарӗ».

Тутарстанри шкулсенчен пӗринчи ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулӗ пуҫланнӑ кун

Тутарстанри Руслан Айсин политолог «Азатлык» радиона панӑ интервьюра наци чӗлхисене ирӗксӗрлесе вӗрентмелле марри пирки ҫӗршыв ертӳҫи каланин сӗмне урӑхларах курать. Ун шучӗпе Мускав малтан Пушкӑртстана хӗснӗ, халӗ Тутарстана хӗсесшӗн.

Наци чӗлхине вӗрентесшӗннисене пусарас шутпа урӑхла юхӑм пуҫлӗҫ: вырӑс чӗлхине шкулта вӗрентнине хӗсеҫҫӗ тесе ашшӗ-амӑшӗ шӑв-шав ҫӗклӗ, вӗсене информаци тӗлӗшӗнчен пулӑшӗҫ.

Тутарстанри политолог шухӑшланӑ тӑрӑх, Пушкӑртстан ертӳҫи Рустам Хамитов федералсене халех парӑннӑ: вӑл пушкӑрт чӗлхине ашшӗ-амӑшӗн кӑмӑлне шута илсе вӗрентмелле тенӗ. Тутарстанра та Мускав хистенине пӑхӑнма пултараҫҫӗ.

...РФ вӗренӳ министрӗ Ольга Васильева регионсенче патшалӑх чӗлхи тесе ҫирӗплетнӗ наци чӗлхисене вӗрентни ачасен правине пӑсмасть тени шанчӑк парсан кӑна...

Чулхулари чӑвашсен культурӑпа наци автономийӗ нумаях пулмасть хваттерлӗ пулнӑ. Унччен автономин хӑйне ят ҫурт пулман. Чулхулари Автосавут районӗн администрацийӗ ентешӗмӗрсене хамӑр чӗлхене, йӑла-йӗркене аталантарма ҫурла уйӑхӗн 9-мӗшӗнче виҫӗ пӳлӗмлӗ хваттер уйӑрса панӑ.

Чулхулари чӑвашсен автономине уйӑрса панӑ хваттер Октябрь проспектӗнче вырнаҫнӑ.

Хваттерӗн пӗр пӳлӗмне йӑхташсем чӑвашсен таврапӗлӳ музейне йӗркелеме уйӑрасшӑн. Пысӑкрах пӳлӗмре пуху ирттерӗҫ, пӗрле пуҫтарӑнса калаҫӗҫ.

Автономин ертӳҫи Алина Артемьева пӗр пӳлӗме хӑй йышӑнӗ. Унта вӑл ӗҫ вырӑнне йӗркелӗ.

Хваттерти юсава ассоциаци хӑй вӑйӗпе ирттерет. Пуянсем тупӑнсан вӗсен пулӑшӑвне кӑмӑлтан йышӑнӗҫ.

Ытларикун, утӑн 25-мӗшӗнче, Тутарстанра ППЭ мӗнле иртнине пӗтӗмлетнӗ. Темиҫе кун маларах Владимир Путин чӗлхесене (сӑмах республикӑсенчи вырӑс мар чӗлхесем пирки пырать) ирӗксӗрлесе вӗрентмелле марри пирки каланӑран кӳршӗре ППЭ мӗнле иртни чылайӑшне кӑсӑклантарнӑ. Сӑмах май, Тутарстанрисем Раҫҫей Президенчӗн сӑмахӗсене хӑйсем ҫине илнӗ, Йошкар-Олара вӑл имӗш шӑп та лӑп тутарсем пирки каланӑ пулать. Аса илтерер, Тутарстанра тутар чӗлхи валли шкулсенче вырӑс чӗлхи валли пекех эрнере 5-шер сехет уйӑрнӑ (пирӗн республикӑрах чӑваш чӗлхин сехечӗсем самай сахалрах). Хӑшӗ-пӗри шухӑшӗпе ҫакӑ вырӑс чӗлхине вӗренме кансӗрлет.

Тутарстанри тӳре-шара пӗлтернӗ тӑрӑх вӗренӳ программинче вӗсем нимӗн те улӑштармӗҫ, малтанхи пекех вӗрентӗҫ. ППЭ пӗтӗмлетӗвӗ те Раҫҫейри вӑтам кӑтартусенчен пӗрре те катӑкрах мар. Сӑмахран, Питӗрти шкул ачисемпе танлаштарсан, лайӑхрах та. Мускаврисенчен вара 0,03 балл кӑна кая юлса пыраҫҫӗ. Ку вара статистикӑри йӑнӑш виҫинчен иртмест.

Тутарстанӑн вӗренӳпе ӑслӑлӑх министрӗ Энгель Фаттахов журналистсене республикӑри вӗренӳ тивӗҫлӗ шайра пыни пирки каласа панӑ.

Малалла...

Тутарстанри Ҫарӑмсан районӗнче Акатуй йӗркеленӗ. Вӑл унта пӗрремӗш хут иртнӗ.

Ҫарӑмсан районӗ Хусантан 200 ҫухрӑмра вырнаҫнӑ. Унти чӑвашсем Акатуя пухӑнса картана тӑнӑ. Ҫураки тахҫанах вӗҫленнӗ пулин те унти халӑх уявра савӑнма шухӑшланӑ. Вӗсем ҫумӑр ҫунӑшӑн савӑннӑ, эппин, тыр-пул ӑнса пулать.

Йӑхташӑмӑрсем ҫак уява тахҫантанпах кӗтнӗ. Пуҫлӑхсем туслӑ халӑх культурин пуянлӑхне упраса хӑварас тесе нумай тӑрӑшаҫҫӗ. 10 ытла лапамра юрӑ-ташӑ, вӑйӑ-кулӑ хуҫаланнӑ. Чи вӑйлисем спорт ӑмӑртӑвӗсенче тупӑшнӑ.

Ҫарӑмсан районне 12 чӑваш ялӗ кӗрет, кашнинчех культура ҫурчӗ ӗҫлет. Вӗсенчи пултарулӑх ушкӑнӗсем, Самар тӑрӑхӗнчен ҫитнӗ чӑвашсем уява юрри-ташшипе илемлетнӗ. Вячеслав Христофоров юрӑҫ, Красноармейски районӗнчи «Трак ен» тата «Хавал» ушкӑнсем те Акатуя ҫитнӗ.

Ӗнер, утӑн 23-мӗшӗнче, «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлӗхӗн хастарӗсем кӳршӗри Хусанта пулнӑ, Садри Максуди палӑкӗ умне чечек хунӑ.

Чӑваш хастарӗсем Хусана ҫитсе тутар ҫамрӑкӗсен «Азатлык» хастарӗсемпе тӗл пулнӑ, кӳршӗлле вырнаҫнӑ республикӑсенчи лару-тӑрӑва сӳтсе явнӑ, ҫивӗч ыйтусем тавра калаҫнӑ. Тӗлпулу вӗҫленнӗ хыҫҫӑн ҫамрӑксем Садри Максуди палӑкӗ патне ҫитсе чечек хунӑ.

Максудов Садретдин Низаметдинович — тутартан тухнӑ юрист, патшалӑх ӗҫченӗ тата халӑх хастарӗ. Вӑл 1878 ҫулта Хусан уесӗнчи Ташсу ялӗнче ҫуралнӑ. Пахчисарай медресӗнче, Хусанти вырӑс вӗрентӳ шкулӗнче, Париж университечӗн юридици факультетӗнче пӗлӳ илнӗ. Идель-Урал штачӗ вӑхӑтӗнче ӑна Милли Идарэ председателӗ пулма шанса панӑ, большевиксем килсе ҫитсен Финляндине тарнӑ. Ун хыҫҫӑн Францире пурӑннӑ, 1924 ҫулта Ататюрк ӑна ҫӗнӗ Турци патшалӑхне хатӗрлеме чӗннӗ. Садри Максуди Анкарари юридици шкулӗн никӗслевҫи шутланать.

Чӗмпӗр облаҫӗнче япӑх ҫанталӑк утӑ уйӑхӗн 5-мӗшӗнчен хуҫаланать. Ҫумӑр самай шар кӑтартнӑ. Паян Чӑваш Енри бригада чӗмпӗрсене пулӑшма кайнӑ.

Ӗнер кӳршӗ регионта ҫумӑр чарӑнмасӑр вӑйлӑ лӳшкенӗ. Чылай ял электричествӑсӑр тӑрса юлнӑ. Ҫуртсене ҫутӑпа тивӗҫтерес ӗҫе тӳрех пуҫӑннӑ. Халӗ те ҫак ӗҫ пырать.

Вырӑс Беденька ялӗнче кӗпер ишӗлсе аннӑ. Ӑна юсас ӗҫре халӗ 43 бригада ӗҫлет. Чӗмпӗрсене пулӑшма ытти регионтан та килеҫҫӗ. Мӑкшӑ Республикинчен, Самартан, Пензӑран та пулӑшу килмелле.

Регионсенчен килнӗ бригадӑсем валли ятарлӑ пунктсем хатӗрленӗ. Пурне те ятарлӑ тум, хӳтӗленмелли хатӗрсем тата инструментсем параҫҫӗ.

Кӳршӗ регионта ҫул ҫитмен икӗ ҫамрӑк ҫухалнӑ. Кун пирки Мари Элти ШӖМ пресс-служби пӗлтерет.

16-ри тата 17 ҫулти икӗ ҫамрӑк ҫӗртмен уйӑхӗн 27-мӗшӗнче ҫухалнӑ. Вӗсен ашшӗ-амӑшӗ кун пирки полицие пӗлтернӗ. Ҫамрӑксене тӳрех шырама тытӑннӑ.

Малтанах вӗсем автостоп мелӗпе Мускава кайма пултарни пирки шухӑшланӑ. Кайран ҫамрӑксем Беларуҫе ҫитме палӑртнӑ-мӗн. Полицейскисем ҫамрӑксен пӗлӗшӗсенчен, тус-юлташӗнчен ыйтса пӗлнӗ, информацие ытти региона ҫитернӗ.

Кӳршӗ регионти ҫамрӑксене Чӑваш Енре М-7 ҫул ҫинче тупнӑ. Хӑйсем ӑнлантарнӑ тӑрӑх, вӗсем ҫулҫӳреве тухнӑ. Халӗ ҫамрӑксене ашшӗ-амӑшне панӑ.

Тутарстанра автобус йывӑр тиевлӗ машинӑпа ҫапӑннӑ. Аварире ҫынсем вилнӗ тата суранланнӑ.

Ку паян, утӑ уйӑхӗн 2-мӗшӗнче, ҫур ҫӗр иртсен пулнӑ. Автобус Альметьевск-Заинск автоҫул ҫинче ҫапӑннӑ. Автобус ҫапӑннӑ хыҫҫӑн тӳнсе кайнӑ та ҫунма тытӑннӑ. Аварире 14 ҫын вилнӗ. Тепӗр 15-шӗ суранланнӑ. Вӗсенчен 12-шне пульницӑна илсе ҫитернӗ.

Халӗ аварире вилнӗ ҫынсен ятне-шывне палӑртаҫҫӗ. Кунсӑр пуҫне автобусра мӗн чухлӗ ҫын пулние палӑртма тивӗ, мӗншӗн тесен водитель ҫул ҫинче ҫынсене лартнӑ.

Ку тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Малтанлӑха йывӑр тивлӗ машина водительне тата автобусӑн икӗ водительне тытса чарма палӑртнӑ.