Ваççа хăна çурчĕшĕн тӳлесе татиччен кану паркĕнчи тенкел çинче темиçе сехете яхăнах шухăшласа ларчĕ. Ăна тĕрлĕ шухăшсем канăç памарĕç. Юратнă мăшăра тăван шăллĕ патне каятăп тесе улталани мар, ют хĕрарăмпа тĕл пулма калаçса татăлни те мар, хуçалăх ертӳçине çĕнĕ тулă вăррине Шупашкара шырама тесе килни те мар. Çук, урăх, ăнланмалла мар, ĕлĕк нихçан пуçа килмен шухăшсем. Мĕнле майпа çак çамрăках мар ар çын « Ваççа нумаях пулмасть хĕрĕх виçĕ çул тултарчĕ» пĕтĕм пурнăç проблемисене манса кайса, пуçне çухатса виçĕ кун каялла кăна паллашнă çамрăк хĕр арăм патне çиçĕм пек вĕçтерсе килчĕ? Нивушлĕ çур ĕмĕр патне çывхаракан ар çынăн çавăн пек выçă туйăмсем? Чăннипе каласан арăмсăр пуçсăр урăх хĕр арăм пулман тесен те тĕрĕс мар, Ваççа ĕлĕкхи саккун психологийĕпе пурăнмасть. Хăй унталла-кунталла чупса, ют хĕр арăма шыраса та çӳремест, анчах та май килсен аяккалла тармасть, вăй çитнĕ таран хĕр арăма ырă тума тăрăшать. Ун пек ют хĕр арăмсемпе нумаях пулман, сахал тесен те тĕрĕс мар. Пурнăçра тем те пулнă. Анчах та паянхи пек васкаса, пĕтĕм ĕçсене пăрахса юбкă хыççăн чупса килни пулман. Ваççа, тен ватăлма пуçларăмăр? Çук, иртерех-ха, юнашар пурăнакан пускил старикки, ав, çитмĕлтен иртсен çамрăк хĕр арăма качча илчĕ. Вăтăр тăватă çул çамрăкрах. Çав çулти пек пулсан калама юрать. Çук, иртерех-ха ватă чирĕпе чирлеме. Апла пулсан мĕнле туйăм-ха ку?
Тĕл-пулу шухăшĕсемсĕр пуçне çутçанталăк илемлĕхĕпе те килленме вăхăт тупăнчĕ. Унсăр мĕнле, вăл çĕр тухтăрĕ вĕт. Хуçалăхра пысăк ĕçсене туса пĕтернĕ темелле. Çур аки вĕçленнĕ, ыран çĕр улми лартма тухмалла: вăрлăхĕ япăх мар, ял халăхĕ ытти ялти пек мар, пурте пĕрле, харăссăн ĕçе тухаççĕ. Халăх ăнланать, паянхи вăхăтра вĕсен ялĕнче колхоза пĕтерме юрамасть. Ытла нумай ватă тата пĕччен пурăнакан çынсем. Вĕсене икшер гектар валеçсе парсан, çĕр мăянпа ӳссе ларма пултарать. Анкартинчи çĕрĕпе аран-аран усă курма пултараççĕ. Камăн йăх пысăк, вĕсемшĕн çирĕм-вăтăр гектар та нумай мар. Паянхи кун ун пек ратлă йăхсем виççĕн кăна. Ыттисен мĕн тумалла? Пĕрле ĕçлемелле. Хуçалăх ертӳçи ĕç укçине ,сахал пулин те, вăхăтра парать. Çавăнпа ĕнтĕ хăш-пĕр чухне ĕç халăхĕ кӳренкелет те. Нумай тӳлеме сутма пĕлни кирлĕ: паянхи кунсенче тыр-пулĕ те йӳнĕ, пахча-çимĕç те бензин хакне аран-аран саплаштарма çитет. Укçа вырăнне туса илнĕ продукципе хушса паркалама тивет. «Эх, çумăр пулсан лайăхччĕ. Вара кăçал тыр-пулĕ йĕркеллех пулĕччĕ. Çу уйăх çумăрĕ пек лайăххи çук», — шухăшларĕ Ваççа.
Ваççа хăйĕн арăмне питĕ юратать, ачисем те, икĕ ывăлпа пĕр хĕр, пĕринчен тепри илемлĕрех, ăслă, ĕçчен. Виççĕшĕ те шкула çӳреççĕ, виççĕшĕ те «виççĕ» паллăсăр вĕренеççĕ. Мăшăрĕпе çирĕм çула яхăн шăкăл-шăкăл калаçса пĕрле пурăнаççĕ — пĕр-пĕринпе килтен тухса каймалла, уйрăлмалла, тарăхса вăрçни пулман теме те юрать, Ваççа ас тумасть. Çĕрлехи юрату ĕçĕсем те туйăмсемпех час-часах пулкаласа пыраççĕ, мăшăрĕ юрату çитменлĕхĕ пирки нихăçан та хирĕç сăмах каламан, апла пулсан ăна япăх мар, ют ар çынсемпе çӳрет тенине те никамран та илтмен. Ялта ун пекки пулсан, ĕçне тăвичченех кашни йытти-кушакĕ пĕлет. Арăмĕ ăна ним тума та чармасть. Паллах, Ваççа нихăçан та çак ирĕклĕхпе иртĕхмен, хăйĕн шăпипе çырлахса, пурнăç тилпехине тытса пынă. Ачисем те ашшĕне юратаççĕ, килти ĕçсенче каламасăрах пулăшаççĕ. «Тен киле каялла каймалла?» — сĕнчĕ шалти сасă Ваççана. Анчах та ĕнерхи çепĕç сасă, хулăн та вăрăм çивĕтлĕ хĕр, таса та тарăн хура куçсем шалти сасса итлемерĕç.
Виçĕ кун районтан каялла таврăннă чух, автобусра юнашар хăйĕнчен вун пилĕк çула яхăн çамрăк пĕр хĕр ларса пычĕ. Темскер пулчĕ ун чухне Ваççана, ытти чухне ытлах калаçман вăй питти арçынăн чарăнмасăр сăмахĕсем çуралчĕç: хăй кам пулса ĕçленине, мĕнле апат çимĕç юратнине, килте миçе ача чупса çӳренине, пĕрлешӳллĕ хуçалăхăн йывăрлăхĕсене тата тем те пĕр каларĕ. Юнашар ларакан хĕр мĕн ятлине те ыйтма манмарĕ. Марине ятлă иккен. Хĕрĕ те калаçаканскер пулчĕ, кашни ыйту çине хуравларĕ, Ваççа калаçнă чухне тимлĕн итлесе ларчĕ. Калаçу пĕр самант та чарăнмарĕ. Икĕ çынна никам та кансĕрлемерĕ, интереслентермерĕ. Ар çынни хăйĕн куçĕпе çак чиперкке çине кăна шăтарса, тасан пăхса, калаçса ларчĕ. Хĕрарăмĕ те куçĕпе вылямарĕ, урăх никам еннелле те пăхмарĕ.
Кайран, автобусран тухас умĕн, Ваççа, ним шухăшламасăр çак чиперккене çухатас килменнишĕн-ши, е урăх сăлтавпа, Марине çине куçран пăхса: «Ыран Шупашкарта “Чувашия» хăна çурчĕ умĕнче кăнтăрла иртсен пиллĕкре кĕтетĕп” — тесе каларĕ. «Юрать, килĕшетĕп,» — терĕ ун чухне Марине.
Ваççа вăхăт çине пăхрĕ. Тĕл пуласси пĕр сехет юлнине курса колхоз агрономĕ тенкел çинчен тăрса хăна çуртне кĕчĕ, пĕр çынна валли хатĕрленĕ номершĕн укçа тӳллерĕ. «Акă вăл манăн 528 -мĕш номер» тесе хăйĕн хăна пӳлĕмне уçрĕ. Пӳлĕмĕ чăннипех таса та çутă. Кантăкĕ хĕвел енче. Пӳлĕмĕнче телевизор, радио, пĕр сĕтел тата икĕ пукан. Сĕтел çинче пĕр графинпа икĕ стакан. Кравать çинче икĕ çытар пуррине курсан «Килти пекех, икĕ çытар» тесе кашни çытарне тытса пăхрĕ. Çытарĕсем чăх тĕкĕнчен пулни те Ваççана питĕ савăнтарчĕ. Ваннăна кĕрсе курчĕ, вĕри шыв пуррипе çуккине тĕрĕслерĕ те коридора тухрĕ. Дежурнăйпа калаçса илмелле тесе ун патне пычĕ. Дежурнăйĕ хăнана курсан: «Номер сире кăмăла каймарĕ-им? — тесе ыйтрĕ. “Тавтапуç, йĕркеллех» -тесе хуравланă хыççăн шăппăн — Паян эпĕ номера хĕр арăма илсе килесшĕн, вăрçмастăр-и?” — тесе ыйтрĕ. Дежурнăй, пĕр вăхăтрисемех пулмалла, сăнĕ-пичĕпе хĕрĕхрери пек, йăл кулса : «Паллах, çамрăкки, паллах, çĕр каçмаллăхах, — терĕ. — Эсир пурте такасем, сире пирĕн пек сурăхсем кирлĕ мар, путек-сурăхсене пар, — терĕ. — Юрĕ ĕнтĕ, эсир ар çынсем пурте пĕр пекех. Ман старик эпĕ кунта ĕçленине пĕлет те “Россия» хăна çуртне çӳрекелет. Уйрăлас, кама кирлĕ эпĕ виçĕ ачапа. Пĕччен пурăнма тата япăхрах. Вăрçмастпăр, ĕç укçине пĕр пус улталамасăр парать, эрнере пĕрре юратмалла вăхăт та тупать. Вăхăчĕ çитсен чарăнать пулĕ тенĕччĕ. Çук, чарăнни те кирлĕ мар, чарăнсан манпа çывăрма та пăрахĕ. Пĕлетĕр-и, вăл мана мĕн калать? Кашни ар çынна паян вунă хĕр арăм лекет, тет. Кашни пĕр арăмпа пурăнсан, ытти тăхăр хĕр арăмăн мĕнле пурăнмалла, тет, вĕсене те çут çанталăк илемĕ кирлĕ, тет. У-ух çут çанталăк таки! Вăл кашнинех пулçшма хатĕр. Вăт ман упăшка мĕнле общественнăй арçын!
Ваççа хĕр арăма чармасăр итлерĕ, «ман пеккисем кунта час-часах пухăнаççĕ курăнать», — шухăшларĕ вăл, пĕр пысăк шоколад парнелерĕ тата кĕсъерен укçа кăларма пуçларĕ. Анчах та дежурнăй укçине илмерĕ. «Канăрах ĕнтĕ,» — терĕ. — Хăнине, тархасшăн çĕрле тулалла ан кăлар. Ахалĕн мана администратор вăрçма пултарать. Вăл пĕлсен, санăн уншăн та укçа тӳллеме тивĕ, мана вара хытă пултарать. Сан çине пăхсан, эсĕ çĕнĕ вырăс мар. Ăçта ĕçлен-ха?
Ваççа дежурнăйа хăй агроном пулнине каларĕ, калаçса татăлнă хыççăн урама тухрĕ. Пĕр икĕ-виçĕ минут шухăшласа тăнă хыççăн, çывăхри апат-çимĕç лавккине кĕрсе, çимелли туянчĕ. Сахал градуслă хĕрлĕ эрех, кăлпасси, батон, апельсин тата икĕ кĕленче пылак шыв. Лавккаран тухсан, хăна çуртне çитес умĕн тепĕр хут лавккана çаврăнчĕ, эрехĕ сахал пек туйăнчĕ, тепĕр кĕленче тата икĕ пицца туянчĕ. Çак кирлĕ апат-çимĕçе илсен, хăйĕн пӳлĕмне кĕчĕ. Сĕтел çине касмаллине касса, лартмаллине лартса хучĕ те хăнана кĕтме тухрĕ.
Колхоз агрономĕ Маринене хăна çурчĕн алăкĕ умĕнче чĕтресе кĕтсе илчĕ. Хĕрĕ те кĕнĕ-кĕменех, темле çухалса кайрĕ. «Ырă каç!» — терĕ вăл хăйне халлĕхе алла тытса, сăмахĕсем чĕтренӳллĕ тухрĕç. Тен çавăнпа пулĕ çак икĕ сăмах тата илемлĕрех илтĕнчĕ. «Ырă каç. Килех!» — хуравларĕ хĕрĕхрен иртнĕ çĕр тухтăрĕ. Унăн сăмахĕсем те темле ăнланмалла мар сасăсем кăларчĕç.
Ваççа килнĕ çамрăк хĕрарăма васкаса тенĕ пекех сулахай аллинчен тытса номера илсе кĕчĕ, чĕри кăлт-кăлт тапнине туйрĕ. Хĕрĕ ним хирĕçмесĕр, суккăрла тенĕ пек, унăн пĕтĕм сăмахсăр командисене итлерĕ. Пӳлĕме кĕрсен саланма пулăшрĕ, пулăшни качки, пĕр туфлине çемçе тапăчкăпа улăштарма ĕлкĕреймерĕ, унăн çемçе, çӳхе, йĕпе тути францус одеколонĕпе сирпĕнтернĕ ватах мар арçын пичĕ патне туртăнчĕ. Ваççа çакна асăрхаса, ăнланмалла мар туйăмпа чĕтреме пуçларĕ, сылтăм алли купарчине хыттăн çупăрларĕ, сулахаййи вара çинçе мăйне ачашлама пуçларĕ.Икĕ тута пĕр — пĕринпе пĕрлешрĕç. Ар çынăн сылтăм алли çурăм тăрăх ерипен е çӳлтен аялалла, е аялтан çӳлелле кăтăклама пуçларĕ, сулахаййи вара пĕчĕк те çемçе хăлхасене ачашларĕ. Хĕр арăмĕ тĕреклĕ кĕлетке патне пĕтĕм чунĕ-юнĕпе çывхарчĕ. Ар çын мĕнле сывланине, чĕтренине чăннипех туйрĕ теме те пулать. Анчах та тутасем пĕр-пĕринпе пĕрлешсен икĕ чун хăйсем мĕн тунине те манса кайрĕç. Икĕ тута икĕ тĕрлĕ сĕткенпе йăпанчĕ. Ваççан чĕлхи Маринен тутин çӳлти пайне, кашни клеткине тенĕ пек, ачашласа тухрĕ, Маринăн пĕчĕк те шĕвĕртерех чĕлхи вара çăвар тĕпне çитме тăрăшрĕ. Çула май çак чиперккен калаçмалли ĕç хатĕрĕ тутари пур нервăсене хумхантарчĕ. Çакăн пек вĕсем мĕн чул тăчĕш-ши, никам та вăхăт çине пăхман, Ваççан сулахай аллин шĕвĕр пӳрни сылтăм хăлха ăшне кĕрсе кайма пуçласан, Марине тĕлĕнмелле çепĕç те чуна ирĕлтерсе ямалла сасăсем кăларчĕ. «А-ах, а-ах, а-ах» тесе тата хыттăн ар кĕлетки патне çыпçăнчĕ, пĕç хушшинчи мамăк темле шĕвекпе йĕпенме пуçларĕ.
Ваççа хĕр арăма пулса çитнĕ ыраш кĕлтине йăтса çĕмел çине хунă пек кравать çине хучĕ. Çул çинче тепĕр туфлийĕ хăйех хывăнса ӳкрĕ.
Икĕ кĕлетке кравать çине ӳкнĕ-ӳкменех юрату вăййине малалла выляма пуçларĕç. Марине ар çынăн пурнăç тымарри ытла та хыттине туйса, хăйĕн сылтăм аллипе çав пурнăç тĕрекне шырама пуçларĕ. Акă, пĕр тӳмми вĕçерĕнчĕ, акă тепĕр тӳмми, акă, акă вăл вĕри те хытса кайнă унăн мамăк витĕр кĕрес текен пуç! Ваççа çемçе хĕрарăм аллине туйсан тата тĕлĕнмелле ăнланмалла мар япаласем тума пуçларĕ. Унăн чĕлхи тутаран тухса хĕрарăм чĕччисене ылмаштарса çупăрларĕ. Кăштах шăлĕсемпе ытла ыратмалла та мар, ытлах çемçех те мар çыртрĕ. Ар çынăн шăлĕ чиперккен сĕтне туйрĕ. Марине, Ваççан тути хăйĕн кăкăрĕ патне çитсен, тата ытларах чĕтреме пуçларĕ. Унăн тепĕр алли те ар тымарри патне çывхарчĕ. Икĕ алă темиçе кĕске самантра ар çынна салатрĕ. Арçынĕ пĕр аллипе çиçĕм хăвăртлăхĕпе хĕр арăм йĕмне хывса илчĕ.
Ой! Турăçăм! Ытла та лайăх иккен икĕ чун пĕр-пĕрин патĕнче пулни. Ваççан леш пуçĕ, хĕрĕн кăвапинчен аяларах вырнаçнă урасем варринчи ăшă çăмсене çĕнтерсе вĕри шĕвеклĕхе лекрĕ, вара пĕтĕм вăйпа тĕпне чуп турĕ. Кайран кăшт хăйĕн пуçне кăларса тепĕр хут вĕрилĕх тĕпне шырарĕ. Çавăн пек тӳпери çăлтăр шутне шутласа çитерес пек хăвăрттăн, е ерипен ар çын тĕрекки унталла-кунталла тапаланчĕ. Ваççа аллисем е купарча патне çитрĕç, е хĕр арăм пуçне ачашларĕç, е çинçе кĕлеткене ыталарĕç. Марине чĕччисем «антоновка» сортлă пан улми пек хытса кайрĕç, купарча шăммисем ар çын мухтанăвне мамăк витĕр, шĕвеклĕхсем урлă вĕрилĕх тĕпне хăвăрт çитерес тесе хирĕç тапаланчĕç, аллисем вара ăçта кăна çитмерĕç пулĕ: тутине те кăтăкларĕç, пĕç хушши çăмне те ачашларĕç, хăлхисене те çупăрларĕç... Икĕ чун ахлатса, ухлатса, ыхлатса калаçрĕç.
Çакăн пек выляв хыççăн Ваççа Маринене хăй çине хучĕ. Кун пек юратма тата интереслĕ иккен. Марине хăйĕн вăлчаллă урисене икĕ еннелле сарса пĕтĕм кĕлеткипе ар çыннăн кишĕр пек хытă тĕрекне ăшне кĕртсе ячĕ. Унăн пĕççи ар çын çăмне туйрĕ, чунĕ — пурнăç илемне. Ваççа Маринен тĕтреллĕ хура куçĕсене асăрхарĕ: чиперкке куçĕсем тĕл-пулу пуçламăшĕнчи пек мар — шывлă, тулли уйăха кĕрхи сивĕ пĕлĕтсем хупăрланă пек* тути, сăн-пичĕ — çурхи хĕвел пек йăлтăртатаççĕ.
Кун пек меслет чылая пымарĕ. Тепĕр хут малтанхи юрату енне таврăнчĕç. Анчах та çĕнĕлле юратма май пур-и? Ваççа Марине купарчи айне минтер?çытар% хурсан, икĕ юратакан чунăн тепĕр туйăм çуралчĕ. Меслетсене улăштарсан, хыпашламалли вырăнсем те улшăнаççĕ иккен. Малтанхи меслетре алсем ытларах купарча патĕнче чарăнчĕç пулсан, юлашки меслетĕнче ал пӳрнисем чĕччине ачашларĕç, пуçĕсене чăмăртарĕç.
Маринене ытларах арçын çинчи меслет кăмăла кайрĕ. Кунта вăл хăйне сурăх çинчи ăмăрткайăк пек туйрĕ. Хĕр арăм Ваççа тарласа ăна тата та лайăхрах тăвас тесе тимленине курчĕ. Мĕнле вăл тăрăшса пĕтĕм вăйĕпе ăна çӳлелле перет! Арçын хытă пуçĕ чĕре патне çитнĕ пекех туйрĕ. Чăннипех чунĕ те çак меслет вăхăтĕнче çухалса кайрĕ.
Ваççана ку меслет çĕнĕ тата лайăх пек туйăнчĕ пулин те хăвăрт ывăнтарчĕ, вăл хăйĕн пурнăç тĕрекĕ хĕр арăм чунĕ ăшĕнче чухне ерипен малтанхи меслет патне таврăнчĕ. Вара унталла-кунталла каякан ар çын хатĕрĕ пусăмне хăвăртлатрĕ. Çавăнпа пулĕ-ши, Марине меслет улшăнăвне туймарĕ те темелле. Ваççа ун купарчи айне çытар хурсан тата ытларах çухалса кайрĕ. Унăн чунран тухакан сасси улшăннă çемĕн улшăнса пычĕ, «а-а-ах, о-о-ох»-хĕ чĕтренсе, хăйпăнса, юрату вĕçне çите пуçларĕ. Ваççан та пĕтĕм чĕри чĕтрене пуçларĕ: акă ĕнтĕ Маринен çăл куçĕнчен вĕри те çемçе шĕвек япала вулкан пек сирпĕнсе тухрĕ, Ваççан пурнăç тĕрекĕн пуçĕнчен пысăк пусăмпа тĕлĕнмелле шĕвек япала пĕрхĕнсе çак çăтмахлăха сапрĕ. Пĕр самант икĕ чун ним сывламасăр пĕр-пĕринпе хыттăн чăмăртанса выртрĕç. Иккĕшĕн те пуç нервă клеткисем кăна тăн!тăн! тапса вăхăт иртнине кăтартрĕç. Çавăн пек мĕн чул выртнине никам та туймарĕ, анчах та икĕ чунăн шĕвекĕсем пĕрлешсен кăна ар çынпа хĕр арăм пĕр-пĕринчен уйăрăлса уйрăмăн выртрĕç. Çăл куçĕнчи шыв пек тарĕ иккĕшĕн те пĕрер витрене яхăнах теме те юрать. Ваççа ура çине тăрса çăвăнма кайма шутларĕ, çук, вăй çитмерĕ — урисем утă çулнă хыççăнхи пек чĕтрерĕç.
Пĕр темиçе минут çакăн пек уйрăм выртнă хыççăн Марине Ваççана ылталаса илчĕ. “Сана кăмăла кайрĕ-и? — илтрĕ арçын хăлхи. “Кун пеккине нихăçан та эпĕ туйман, — хуравларĕ Ваççа ыйту çине. Чăннипех кун пек туйăм хăçан пулнине колхоз агрономĕ ас тумасть те.
Ваççа Маринене хĕрлĕ эрех ĕçме сĕнчĕ, хĕр арăм килĕшрĕ. Вара иккĕшĕ те вăр-вар тăхăнса сĕтел çинчи апат патне пырса ларчĕç. Ваççа çамрăк хĕрарăма çур стакан эрех ярса пачĕ, хăйне валли те нумаях ямарĕ. Иккĕшĕ стакана шаккаса хĕрлĕ эрехе тĕппипех ĕçсе ячĕç. Ĕçнĕ хыççăн апельсина икĕ пая пайласа çирĕç. Ваççа çак апат трапези хыççăн Маринене икĕ аллипе йăтса кравать çине илсе хучĕ. Ĕçесси те çиесси те пĕр сăмахсăр пулчĕ. Марине хăйĕн пуçне Ваççа çине хучĕ, сулахай аллипе куçне, хăлхине, питне ачашлама пуçларĕ. Çурăм çинче выртакан ар çын хĕр еннелле çавăрăнчĕ. Куçсем пĕр-пĕринпе тĕл пулчĕç. Нумаях пымарĕ кун пек выртни. Марине Ваççан тĕрекĕ хытма пуçланине туйсан, хăвăрттăн тăчĕ те ваннăна çăвăнма чупса кайрĕ. Ваççа та унран юлмарĕ. Иккĕшĕ ваннăра душ айне пĕрле тăчĕç. Нумай çăвăнма май килмерĕ, этемсен кăвапаран аялти ĕç-хатĕрĕсем пĕр-пĕрне шыраса тупрĕç* ар çынăн пуçĕ шывпа тасалнă йĕпе мамăк ăшне кĕрсе кайрĕ, кăвапасем те чуп тума пуçларĕç. Ар çын хăвачĕ ăшă шывпа йĕпеннĕ хĕрарăма хытă хăвăртлăхпа çӳлелле тамплаттарчĕ. Марине Ваççана икĕ аллипе ылталаса илчĕ, Ваççа хăйĕн хăватлă аллисемпе икĕ купарчана çӳлелле йăтрĕ те хăйĕн аялти пуçне пулăшса пĕтĕм вăйпа хăй патне çыпăçтарчĕ. Марине чун кăкăрĕнчи сасăпа «А-а-а-ах!» тесе кăшкăрса ячĕ. Унăн сассипе Ваççан та таçтан шалти сасси тухрĕ. «У-у-у-ух» тесе, темиçе самант икĕ вĕри чун çыпçăнса пĕр пек тăп тăчĕç. Кайран вара, пуçланчĕ кăвапа ташши — çывхараççĕ, чуп тăваççĕ, пĕрне пĕри ачашлаççĕ, каллех чуп тăваççĕ, каллех ачашлаççĕ. Çак юрату вăййинче Ваççан фонтанĕ иртерех шывне пĕрĕхтерчĕ, Маринен валашки хăйĕн сĕткенне тепĕр çур манутран кăна юхтарса кăларчĕ. Ваççа çакна туйсан кăна хăйĕн ывăннă та шаннă аялти ĕç хатĕрне вĕри шĕвеклĕхрен кăларчĕ.
Арçынпа хĕрарăм ваннăран çăвăнса савăнăçлă куççульпе тухрĕç. Иккĕшĕ те кравать çине кунĕпе утă çулнă хыççăн ывăннă пек йывăррăн ӳкрĕç. Васкамасăр утиялпа витĕнсе, ыталанса темиçе минут калаçмасăр выртрĕç. Кашни хăйне май шухăша кайрĕ.
«Çемье! Мĕнре çемье илемĕ? Пĕрле хирĕçмесĕр пурăннинче, тĕрĕс. Ачасене сывă та тĕрĕс ӳстернинче, каллех тĕрĕс. Пысăк ĕçсене пĕрле тунинче, тата тĕрĕс. Ман шухăшпа эпĕ пурнăçăн пысăк пайне кăтартмасăр тĕрĕс пурăнасшăн. Ун пек пулма пултараймасть. Юрату сăмахпа кăна каланипе юрату мар, юрату пĕр-пĕрне чăннипех ӳт-пӳпе юратнисĕр юрату мар. Хăçан арăма эпĕ çавăн пек юратнă, ас тумастăп та. Ĕçрен килтĕн, апат çирĕн, телевизор пăхрăн. Ачасем çывăрса каясса кĕтрĕн те хăвăрт упăшкан яваплă ĕçне турăн. 5-6 минут. Пулчĕ те. Кайран çурăмпа çаврăнса харлаттарса çывăрма васкатăн. Ху та кăмăлсăр, арăм тата ытларах — вăл сана юратнине туйса та ĕлкĕрмерĕ теме те пулать. Мĕншĕн çак хĕр арăмпа чĕркуççи чĕтричченех юратма пултартăм? Ман унпа уйрăлас та килмест. Мĕнле туйăм ку?» — шухăшласа выртрĕ Ваççа.
Маринене нимĕнле шухăш та пуçа пырса кĕмерĕ. Пĕтĕм кĕлетки мунчара темиçе минут милĕкпе çапăннă хыççăн каннă пек туйăнчĕ. «Хăçанччен тăсăлĕ-ши ку пĕчĕк телей? Ытларах тăсăлсан лайăхччĕ» темеллĕх кăна шухăшсем çуралчĕç. Марине çак самантра хăйне çăтмахри пекех туйрĕ, Кун пек туйăм унăн нихăçан та пулман. Шкул пĕтерсен пĕрле вĕренекен Петя унăн юнне мĕнле кăларнине вăл вуçех те ас тумасть. Темле ыратни, кайран Петя хăраса, унран хăвăрт тумланса тарни çеç асра. Институтра вĕреннĕ чухне ытларах кĕнекесем çине пăхнă, пĕрре юрату каçĕ пулнăччĕ, анчах та общежитинче майĕ çук-çке, самай яваплă самантра алăка шаккарĕç. Урăх нимĕнле арçынпа çывăрни те пулман. Вĕренсе тухсан ялти шкула вĕрентме килнĕ. Ялта каччисем нумай пулин те темшĕн чылайăшĕ ĕçме тăрăшать. Килĕшекен каччи те пур, анчах та пĕрре çывăрма выртрĕç те унăн вуçех те тăмарĕ, хăй калать: «качча тух», тет. Ун хыççăн пĕр-пĕринчен вăтана пуçларĕç, каччи унран тарса çӳреме пуçларĕ, эрехне тата та ытларах ĕçме пуçларĕ, «турат» çине куçрĕ, çуралма пуçланă юрату таçта аякка-аякка хăйĕн çулĕпе талпăнтарчĕ. Урăх çирĕм саккăрти çамрăк хĕр арăм арçын шăршине туйман та теме пулать.
Ваççапа Марине пĕр темиçе минут калаçмасăр выртнă хыççăн калаçса татăлнă пек хире-хирĕç пĕр вăхăтра çаврăнчĕç. Каллех, калаçмасăр, халĕ ĕнтĕ куçсем шăппăн никам илтмен сăмахсемпе пĕр-пĕринпе калаçрĕç.
Марине Ваççан куç умĕнчи ватлăха кăтартакан виçĕ йĕре курчĕ. «Ватă мар-ха, эсĕ, пултаран,» — шухăшларĕ хĕр арăм. Унăн куçĕ ар çыннăн кăвак куçне нумайччен ниçта аяккалла пăхмасăр чуна ыраттармалла шăтарчĕ.
Кашни хăйне май тĕрлĕ шухăшсен авăрне кĕрсе кайса сисмесĕрех çывăрса та кайрĕ.
Иккĕшĕ те пĕр харăсах алăка шакканипе вăранса кайрĕç. Марине Ваççа çине хăраса пăхрĕ. «Мĕн пулчĕ, ма шаккаççĕ?» — тесе шăппăн ыйтрĕ вăл. “Халех, пĕлетпĕр, -хĕрарăм пекех шăппăн хуравларĕ те Ваççа — Ма шаккатăр, мана çывăрма чаратăр, — тесе хыттăн ыйтрĕ.
«Эсир пĕчченех-и, пĕччен мар пулсан ют çынсене кăларса яма вăхăт» — илтĕнчĕ тул енчен ар çын сасси. Дежурнăй хĕрарăм хăрама кирлĕ мар тенине аса илсе: «Пĕчченех. Çывăрма ан кансĕрлĕр» — кăшкăрса хуравларĕ Ваççа.
«Каçару ыйтатăп» — илтĕнчĕ çав сасах.
Сассем шăплансан Ваççапа Марине сĕтел хушшине кĕрсе ларчĕç. Икшер черкке хĕрлĕ эрех ĕçсен, кăлпассине çисе ярсан, Ваççана темле вăй пырса кĕчĕ.
“Эх, Марине, Марине, санпа мана питĕ лайăх-çке, — тесе хыттăн ылталарĕ те çепĕççĕн вăрăммăн чуп турĕ. Маринен йĕпе тути хăйĕн ĕçне турех. Ваççа каллех пултаруллă Казанова.
Мĕн чул тăсăлмарĕ пулĕ юратун тепĕр пайĕ. Икĕ чун тар юхтарса харăссăн пăр пек сывласа, хашкаса нумайччен тĕрлĕ меслетсемпе юрату ташшине ташларĕç. Алли-ури те, чĕлхисем те, кашни клетки тенĕ пек тăрăшрĕç юрату хăватне вăйлатма. Анчах та пĕрин те асамлă шĕвекĕ тухмарĕ-ха. Çавăнпа пулĕ хĕр арăмĕн те, ар çынĕн те пĕтĕм вăйĕ çак асамлă шĕвеке кăларма тухса кайрĕ. Çавăн пек сехете яхăн «ĕçленĕ» хыççăн икĕ çыннăн аялти ĕç хатĕрĕсенчен сĕлехисем пĕр вăхăтра сирпĕнсе тухрĕç. Икĕ чунтан тухакан сасă пĕр вăхăтра «А-а-а-ах! А-а-а-ах!» тесе сывлама чарăнса пĕр вырăнта хытса тăчĕç. Икĕ йĕп-йĕпе савăнăçлă чунлă çын пурнăç илемне кашни клеткипе туйрĕ. Çак самантра ар çынпа хĕр арăм малалла çакăн пек çыхăну пулассине каламасăрах туйрĕç.
Малтан вырăнтан Марине хускалчĕ те ваннăна çул тытрĕ. Ваççа унăн урисем тайăлса утнине курсан: «Эпĕ те çавăн пекех утăп-ши» — тесе йăл кулса шухăшларĕ. Марине ваннăран таврăнсан, вăл та çăвăнма кайрĕ. Чăннипех урисем питĕ чĕтренине туйрĕ. Кăмăлĕсем вара иккĕшĕн те тĕлĕнмелле хавас.
Ăçта кайса кĕчĕ ыйăх? Кашни кĕлетки ывăннипе чĕтрерĕ пулин те, вăхăт çур çĕр иртни икĕ сехет кăтартрĕ пулин те, çывăрас вырăнне, калаçу пуçланчĕ. Чăннипех, вуçех те çывăрас килмест.
— Ваççа, кала-ха, мĕн вăл телей? — пуçларĕ Марине. Хуравне илтмесĕрех малалла тăсрĕ. — Ман шухăшпа ар çынпа хĕрарăм пур енчен те килĕшсе пурăнма пултарни. Ун пекки пулма пултарать-и? Пĕлместĕп, упăшкапа пурăнса курман. Анчах та эпĕ пĕр япала пĕлетĕп, паян манран телейли никам та çук. Паллах, сана та япăх мар пулчĕ пулмалла. Ку вăл маншăн пысăк телей. Кун пек туйăма нихăçан та эпĕ туйман. Пĕлместĕп, пулĕ-ши иксĕмĕрĕн малалли тĕл пулусем, ун çинчен шухăшлас килмест, паян эсĕ пĕтĕм чунупа ман... Эпĕ те сан... Эсĕ çемйеллĕ, сан çемйӳне кĕрсе кайма шухăшламастăп, анчах та ача вăрри кайрĕ пулсан, çурататăп. Эпĕ çирĕм саккăрта. Лайăх ар çынсем пĕччен пурăнмаççĕ, тупăп-и пĕрле пурăнмалли телее, çук-и, вăхăт шăвать, хĕрарăмăн ача çуратмалла, ачашăн пурăнмалла. Ахалĕн мĕншĕн пурăнас?.. Ан хăра, сана эп ӳпкелемĕп. Манăн хамăн ача çуратас килет...
Марине хăйĕн тĕп шухăшĕсене каласа пĕтермесĕр Ваççа пĕр сăмах та хушмарĕ. Унăн характерĕнче пӳлсе калас йăла нихăçан та пулман. Ĕçре те хăш-пĕр пĕлмен çын унпа тавлашма пуçласан, малтан итлесе пĕтерет, кайран вара ытла та тĕрĕс мар калать пулсан : « Эсĕ, тен, тĕрĕсех калатăн пулĕ-ха, анчах та наука урăхларах калать-çке» тет те вăл темăпа унпа урăх калаçма килĕшмест.
— Марине, эсĕ тĕлĕнмелле тарăн шухăшсем каларăн, — тăхтав нумайрах тăсăлнине кура, чиперкке каласа пĕтерчĕ тесе шутласа, Ваççа калаçăва малалла тăсрĕ. — Телейлĕ-и эпĕ? Юратнă ĕç пур, мăшăр, ачасем пур. Çемьере харкашмасăр пурăнатпăр. Мĕн кирлĕ тата ар çынна... Паянхи самант — эпĕ чăннипех юрату ăшĕнче çухалса кайрăм. Манăн çак вăхăта тăсас та тăсас килет. Тĕлĕнмелле, эсĕ мана вуçех те йăлăхтармасăн. Эпĕ шухăшлатăп та санран йăлăнса ыйтас килет, тепĕр хут тĕл пулма вăхăт тупăн-ши? Мĕн пулчĕ мана ват супнăна? Ăнланатăп хам тĕрĕс мар тунине, анчах та пĕтĕм кĕлетки, чунĕ манăн мар. Мĕн тумаллине пĕлместĕп. Çемье маншăн святой, мăшăра, ачасене нихăçан та пăрахмастăп, шухăшламастăп та. Хамăн пӳтсĕр шухăшпа сана та юратас килет. Килĕшĕн-ши эсĕ çак эгоистлă арçынпа?
Марине Ваççа еннелле çаврăнчĕ, ыталаса илчĕ.
— Ваççа, эсĕ каланă сăмахусем мана питĕ савăнтарчĕç. Хăть те мĕн кала, пур сăмахсемпе те килĕшетĕп. Манăн санпа татах тĕл пулас килет. Кала хăçан, эпĕ сан, эпĕ сан. Кала кăна.
— Уроксем вăхăтĕнче те-и? — кулса ячĕ Ваççа. — Эпĕ шӳтлетĕп. Шӳчĕ качки. Эсĕ мана планерка вăхăтĕнче чĕнсен, çав вăхăтра та сан пата чупса тухма хатĕр.
Пĕр самант икĕ чун калаçма чарăнчĕ. Калаçу вăл калаçу. Пурнăç мĕнле кăтартать.
«Маринен кăштах пурнăç урăхларах. Вăл пĕччен. Ăна никам та япăх сăмах каламĕ. Çук. Унăн пурнăçĕ япăхрах. Авланнă ют арçынпа çӳренине пĕлсен, шкулта та тĕрлĕ калаçу пулма пултарать, ял çыннисем те ăна вăрçма пултараççĕ. Мĕн туса хума пултаратăп хамăн ухмахлăхпа,» — канăçа памарĕç Ваççана çак шухăшсем.
“Ваççа манпа çӳренине арăмĕ хăçан та пулин пĕлетех. Вара лекрĕ ман хаклă çынна. Çемье арканма пултарать вĕт-ха. Айăпли эпĕ пулатăп, — шухăшларĕ Марине.
Иккĕшĕн пĕр вăхăтра куçĕсем тĕл пулчĕç. «Мĕнле ухмахсем-ха Маринен ял каччисем! Мĕнле илемлĕ хура куç, таса та тарăн куç, чуна илĕртекен куç! Авланман пулсан, çак хĕрарăм, тен, манăн пулаччĕ» — шухăш пырса кĕчĕ Ваççана. Унăн куçĕ малалла шĕвĕр те пĕчĕк сăмси çине куçрĕ, йăл кулакан пичĕ çине, янаххи, мăйĕ, хăлхи...
Марине Ваççа хăйĕн çине тимлĕн пăхнине асăрхарĕ, анчах та нимĕн те каламарĕ. Хăйĕн те Ваççа çине чарăнмасăр пăхас килчĕ. Вăл та арçынăн кашни кĕлеткине тимлесе, кашни клеткине ас туса юлас тесе пăхрĕ. Темшĕн тепĕр хут тĕл пуласса чунĕ ĕненмерĕ.
Ваççапа Марине хăна çуртĕнчен çиччĕ иртсен кăна тухрĕç. Пĕр-пĕринпе тепĕр уйăхран тĕл пулма калаçса татăлса чуп туса уйрăлчĕç. Уйрăлсан Ваççа та, Марине те чунра пушăлăх пулнине туйрĕ. Уйрăласса та чун кăмăлĕсĕр уйрăлчĕç. Мĕн тăвас тен, кашни илемлĕхĕн виçи пур. Лантăш та килти вазăра 5-6 кун кăна ларать те...
Çак хĕр арăмпа уйрăлсан, Ваççа тӳрех автовокзал еннелле çул тытрĕ. Инçе-и-мĕн вокзал — пур автобус-троллейбусĕ те вокзал еннелле çӳреççĕ. Вокзалра та нумай тăмарĕ, паллакан çынна та курмарĕ, билет илчĕ те тăван ял еннелле вĕçтерчĕ.
Яла çитсен, киле кайиччен, колхоз правленине кĕчĕ. Таçта кайма тухнă хуçалăх ертӳçи агронома курсан: «О, Василий Николаевич, таврăнтăн-и? — тесе хăй пӳлĕмне кĕме чĕнчĕ. “Каласа пар, çĕнĕ вăрлăх тупрăн-и?» — терĕ.
Ваççа çăварне уçма ĕлкĕреймерĕ, хуçалăх ертӳçи ăна: “Каçар мана, ман шутпа эсĕ ĕç туман, çĕрĕпех çывăрмасăр ĕçсе ларнă пек. Сан сăн-питӳ çавăн пек калать. Тен, эпĕ тĕрĕс мар шухăшлатăп? Юрать, эпĕ сана итлетĕп, — терĕ кулакан куçне уй теми çине куçарса.
Ваççа суйса каласшăнччĕ, анчах та вĕсем Леонид Егоровичпа вунă çул ытла пĕрле ĕçлеççĕ. Мĕнле кăна пурнăç лачакинче пулса курман пулĕ. Çавăнпа суймасăр çамрăк хĕр арăмпа мĕнле çĕр ирттернине каласа пачĕ.
Хуçалăх ертӳçи çăвар карса итлесе ларчĕ. Агрономпа кун пекки пулманччĕ. Ак тамаша, Ваççа та ют хĕрарăм ытамне лекрĕ иккен.
Итлесе пĕтерсен Леонид Егорович хыттăн кулса ячĕ, пĕр виçĕ-тăватă минут куççуль тухичченех. Ваççа вăл кулнине ăнланмасăр пăхса ларчĕ. Тен хăй çумĕнче темле ĕнерхи йĕрсем юлнă пулĕ тесе тĕкĕр çине тимлĕн тишкерчĕ. Хуçалăх ертӳçи кулма чарăнсан Ваççана: “Вăтăр пĕр минутлăха вăйу çитрĕ-и? — тесе ыйтрĕ. Халĕ Ваççа кулса ячĕ, кулнипе унăн та куççулĕ тумларĕ.
Çур çул каялла вĕсем мăшăрĕсемпе пĕрле ун патĕнче телевизор курса ларнăччĕ. Пĕр тухтăр юрату ĕçĕпе сахалтан та вăтăр пĕр минут ĕçлемелле терĕ. Вара иккĕшĕн те сывлăх çирĕпленет имĕш. Тухтăра итлекенсем пурте харăссăн кулса ячĕç. Кулнине кура ку арçынсен юрату ĕçĕ çур сехетех çитмест пулмалла. Çавăнпа вĕсем ирхине тĕл пулсан час-часах: «Вăтăр пĕр минутлăх ĕçлерĕн-и?» — тесе пĕр-пĕрне тăрăхларĕç.
Кăшт çавăн пек шӳтлекеленĕ хыççăн Ваççа кулма чарăнчĕ, Леонид та урăх калаçу çине куçрĕ.
“Леонид, ман мăшăр санран ман пирки нимĕн те ыйтмарĕ-и? Эпĕ ăна шăллăм патне Шупашкара каятăп тесе каланăччĕ, — ыйтрĕ колхоз ертӳçинчен Ваççа.
“Йĕркеллех, ан кулян, — хуравларĕ Леня. — Халĕ киле кайса кан. Ачасем шкулта, арăму ĕçре. Сана вăй кирлĕ.
Ваççа киле кĕрсен сĕтел çинче хут листи курчĕ. «Ваççа, апат холодильникре, сыснасене тăрантарнă. Ачасем сывах. Чуп тăватăп. Вĕçелис» çырнă хут листи çине. «Маттур ман Вĕçелис, маттур», — тесе кравать çине ӳкрĕ.
Кăнтăрла иртни тăваттăра кăна вăранчĕ çĕр тухтăрĕ. Татах çывăрĕччĕ пулĕ, ачисем шкултан таврăннă та ашшĕне кăнтăр апачĕ çиме тесе тăратрĕç.
Апат çинĕ хыççăн ашшĕ ачисен дневникĕсене тĕрĕслерĕ, кил картинче мĕнле ĕçсем тумаллине каларĕ те урама тухрĕ. Хăй ăнланмасăр райпо лавккине çул тытрĕ. Суту-илӳçĕпе сывлăх сунсан, унран пĕчĕк градуслă хĕрлĕ эрех пуррипе çуккине ыйтрĕ. Пуррине пĕлсен, пĕр кĕленче илчĕ. «Сирĕн темле уяв ĕнтĕ» — сăмах хушрĕ сутăç. «Пысăк уяв», — тесе хуравларĕ те Ваççа килелле шăхăрса уттарчĕ.
Киле таврăнсан, урок тăвакан хĕрне хăй патне тĕпел кукрине чĕнсе илчĕ. “Света, атя аннӳ валли вăл ĕçрен киличчен тутлă апат хатĕрлетпĕр, — терĕ. — Хаваспах, — хуравларĕ хĕрĕ. — Ман мĕн тумалла?
— Эсĕ çĕр улми шурат, эпĕ нӳхрепрен аш илсе тухатăп. Пĕр сăмахпа каласан, питĕ тутлă апат пĕçеретпĕр.
Ашшĕпе хĕрĕ апат пĕçрме пуçланине курсан, икĕ каччи те пулăшма пуçларĕç. Кам сухан, ыхра шуратса ваклать, кам салат тăвать... Амăшĕ ĕçрен киличчен сакăр блюдăллă сĕтел хатĕрлесе хучĕç.
Вĕçелис çемье çакăн пек кĕтсе илнине курса куççулленчĕ. Каçхи апат шавлă та савăнăçлă иртрĕ. Апат çинĕ-çименех амăшĕ ĕне сума тухасшăнччĕ, хĕрĕ пӳлсе «Хамах сăватăп» тесе сĕтел хушшинчен тухрĕ. Ывăлĕсенчен: пĕри сыснана апат пама тухрĕ, тепри кашăк-тирĕк çурĕ, урай шăлчĕ. Сĕтел хушшинче ашшĕпе амăшĕ кăна тăрса юлчĕç.
Ваççа пĕрер черкке хĕрлĕ эрех ярса пачĕ те черккене çĕклесе: «Хаклă мăшăрăм, çемье телейĕшĕн ĕçетпĕр», — тесе икĕ хрусталь шăнкăррр! тесе шаклатрĕç. Ваççапа Вĕçелис тĕппипе чĕрккене ĕçсе пачĕç.
Ваççа хăй ăçта çĕр каçнине каламарĕ, шăллĕ патĕнче пултăм тесе те суймарĕ. Вĕçелис та каламаннине шута илсе упăшкинчен нимĕн те ыйтмарĕ, «кирлĕ пулсан калать», — тесе шутларĕ.
Вăл упăшки çине тĕлĕнмелле ытарлă, чунлă куçĕпе савăнăçлă пăхрĕ. “Тавтапуç, каçхи тутлă апат пĕçерсе çитернĕшĕн, — чĕвĕлтетрĕ унăн тути. “Тархасшăн, — хурвларĕ Ваççа тути. — Ачасем пирĕн маттур. Вĕсем çакăн пек ăслăскерсем.
Упăшкипе арăмĕ пĕр-пĕрне ыталаса илчĕç. Икĕ мăшăрăн куçĕсем пĕр пĕрне çупăрларĕç.
Марине хăйĕн ялне çитсен общежитинчи пӳлĕмне çурри çывăрас пек, çурри макăрас пек туйăмпа таврăнчĕ. Васкамасăр кофе туса хатĕрлерĕ, васкамасăр ваннăна кайса çăвăнса килчĕ, васкамасăр тумланса шкулалла уттарчĕ. Паян унăн виççĕмĕш урока çитмелле. Уроксем те тĕлĕкри пек иртрĕç. Лайăх çĕнĕ тема памалла мар: аса илӳсем. Уроксем пĕтсен, Марине ял хыçĕнчи шырлан патне тухрĕ. Кунта питĕ илемлĕ хурăнлăх, çăл куç пек юхан шывĕ йăлтăртатса Маринене хăйĕн илемлĕхĕпе киленме чĕнет. Çуркунне сарă чечексем тĕрлĕ шăршăсемпе сăмсана кăтăклаççĕ. Кăнтăрла иртнĕ, каç енне сулăннă пулин те хĕвелĕ çак ăшă туйăмпа пыракан хĕр арăма чуна çитерекен çулăмпа çупăрлать, «Савăн, хĕпĕрте чиперккеçĕм» тенĕн туйăнать. Марине тарăннăн та ассăн сывларĕ те туфлине хуса çарран шыва кĕчĕ. Шывĕ ытлах ăшă мар. Çавăнпа пулĕ Марине шывран хăвăрт тухрĕ, урине тăхăнчĕ, нумайччен пĕр вырăнта шухăшласа ларчĕ. Мĕнле шухăшсем пулчĕç çак хĕрĕн, никам та пĕлмест, анчах та шухăшсем хыççăн хаваслă куçĕсене курсан, «ку çурхи чечек телейлĕ» теме пулать. Чăннипех Марине хăй пек телейлĕ çын никам та çук тесе шутларĕ.
Пурнăçăн хăйĕн саккунĕ пур: вилетĕп текен вилеймен, теççĕ, каятăп теекен каяйман, теççĕ. Апла пулсан, шăпана шанас пулать. Марине ялпа пырать, унăн урамĕнче йăлтăртатса пыракан кулăпа хулăн та вăрăм çивĕтлĕ çинçе хĕр утать, хăйĕн çулĕпе утать, телейлĕ хĕр утать. Кулянмалли сăлтавĕ çук.
Тепĕр уйăхран
Марине юрату çĕрĕ хыççăн тĕлĕнмелле улшăнчĕ. Çамрăк сăн-пичĕ йăлтăртатать, çепĕç сасси шăнкăртатать, кулли пуçа çухатать. Çак чăваш чĕлхине вĕрентекен улшăннине пĕрле ĕçлекенсем , вĕренекенсем анчах мар, пĕтĕм ял халăхĕ асăрхарĕ. Ыйтусем çине кăмăллăн хуравлать, килти ĕçсене юрласа тăвать, уроксене те кăмăл хăвачĕпе ирттерет. Пурнăç та урăхларах шăвăна пуçларĕ тейĕн. Каччăсем те Марине улшăнăвне асăрхарĕç. Унпа калаçма интереслĕ, унăн ушкăнĕнче пулма хавас. Çак çамрăк хĕр арăм ар çынсем çине урăхларах пăхаччĕ, мĕн пулчĕ? пачах улшăнчĕ Маринен шухăшĕсем. Ĕçет арçын, юрĕ. Маринепе калаçнă хыççăн ĕçме пăрахма та хатĕр.Ĕçлемест арçын — Маринене курнă хыççăн хăть те мĕнле ĕç пар.
Çамрăк учитель икĕ эрнере ялти халăх хушшинче тĕп вырăна йышăна пуçларĕ. Çурхи çанталăкĕ те Маринерен юласшăн мар: хăвăрттăн яла симĕслетрĕ, тĕрлĕ йывăçсене: улмуççине, çĕмĕрте, чиене, сирене тата ытти хăйне кăмăла кайнă йывăçсене чечек кăшăлĕ тăхăнтартрĕ. Апла пулин те Марине унран ытларах кăмăлĕпе уçăлнине курса çуркунне хĕвел пĕрчисене кашни çут çанталăк ачисене сапма тăрăшрĕ. Икĕ çепĕç те хăватлă вăй пĕр-пĕрне пулăшса халăха савăнтарма тăрăшрĕç. Пĕлме çук хăшĕ вăйлăрах: юрату е çуркунне? Анчах та çуркунне виçĕ уйăхлăх, юратăвĕ мĕн чул тăсăлĕ-ши?
Ваççапа уйăрăлни виçĕ эрне çитсен Марине патне, пĕр çиччĕсенче каçхине пĕр хура костюм тăхăннă каччă çитрĕ. Çамрăк хĕр арăм ăна хаваслă, йăл кулса кĕтсе илчĕ. Сĕтел çине кукăль касса хурсан, вĕри чей лартсан, Марине каччăна хирĕç ларчĕ те куçран пăхса: «Эпĕ сире итлетĕп», — терĕ. Каччи, Коля ятлăскер, хĕрелсе вăтанса кайрĕ. Пĕр самант калаçу çыхăнмарĕ. Марине аван марлăхран тухас тесе, каллех йăл кулса: «Атя, малтан кукăле чейпе ĕçетпĕр, кайран мĕн каламаллине калăн, — терĕ. Коля нимле сăмах каламасăр килĕшрĕ. Пĕр çур сехете яхăн калаçмасăр апатланнă хыççăн çамрăк каччă кирлĕ сăмахсене тупса: “Марине, эпĕ юнашар ялта пурăнатăп. Фермер. Манăн вăтăр гектар çĕр, пĕр трактор, пĕр машина. Ой, каçар, эпĕ ун çинчен калама килмен. Марине, мана качча тух», — терĕ те хăйĕн сенкер куçĕпе хĕр çине пăхрĕ. — Эпĕ эрехпе иртĕхмен, алран йăтса çӳрĕп, — хушрĕ кăштах сăмах чĕнмесĕр пĕр-пĕрин çине хире-хирĕç пăхса ларнă хыççăн.
— Манăн тӳрех хуравламалла-и, е кăштах вăхăт паратăн, шӳтлесе калаçăва тăсрĕ Марине.
— Çук, эпĕ кĕтме хатĕр, — пӳлсех хуравларĕ фермер.
— Коля, эсĕ питĕ хитре те лайăх каччă. Тавтапуç сана ман çинчен шухăшланăшăн. Анчах та кăштах вăхăт пар-ха. Атя, кăштах пĕр-пĕрин çинчен пĕлер. Кайран, чавса çывăх та çыртма çук тенĕ пек ан пултăр. Тен, эпĕ сана вăхăтлăха кăна кăмăла кайнă. Тĕслĕхрен, эпĕ учитель...
— Чăваш чĕлхине вĕрентетĕн, — хушрĕ Коля. — Çирĕм саккăрта. Ку ялта çиччĕмĕш çул вĕрентетĕн. Ачасем, ял халăхĕ сана хисеплет.
— Пĕрре курнипех çавăн пек характеристика пама пултаратăн-çке. Разведка санăн вăйлă ĕçлет, — терĕ каллех ăшă кăмăллă Марине.
— Разведка качки, манăн йăмăк çак яла качча тухнă. Вăл каласа пачĕ, — каллех хĕрелсе сăмах хушрĕ Коля.
— Тата манăн çитменлĕхсем питĕ нумай. Эсĕ асăрхаттартăн ĕнтĕ, эпĕ çирĕм саккăрта, ватта юлнă хĕр. Эсĕ манран çамрăкрах курăнатăн. Кала-ха тархасшăн, миçере?
— Тепĕр уйăхран çирĕм улттă тултаратăп.
— Икĕ çул санран аслăрах. Çамрăк хĕрсем кашни ялтах вуншар, сан пек каччăсем хисепре. Кача пурнине кăтарт кăна, кашниех санăн пулма хатĕр,-вĕçлерĕ кăштах хумхануллăн Марине. Хумханни Маринене питĕ килĕшет, вăл та Коля пек хĕрелсе кайрĕ.
Çавăн пек калаçан-калаçсан, вăхăт сисĕнмесĕрех иртрĕ. Çурçĕр çитнине сехечĕ палăртрĕ. Коля, арçын, Коля çамрăк — Марине çумне куçса ларчĕ. Аллисем çамрăк хĕрарăма ылталарĕç. Марине чармарĕ, анчах хăйĕн нимĕнле туйăм та çуралмарĕ. «Тен ку манăн шăпа», — шухăшларĕ Марине. Коля тути хĕрарăм тутипе çыпçăнчĕ, алли мăйне ачашларĕç, чĕччи майĕпен-майĕпен хыта пуçларĕç. Çураçма килнĕ ăамрçк каччă хăюлланчĕ, васкаса Марине кăвапи айнелле аллисене ирĕке ячĕ, хăвăрттăн йĕмне хурĕ. Марине Коля çине йăлăнуллăн пăхрĕ, куçĕсем «эпĕ хатĕр мар», терĕç унăн, анчах Коля ăнланмарĕ. Хăвăрттăн шăлаварне хуса Марине ăшне кĕрсе кайрĕ. Пĕтĕм вăйне парса, чарăнмасăр юрату мечĕкне унталла-кунталла чышрĕ. Вăхăт нумаях та иртмерĕ, Колян пурнăç вăрри сирпĕнсе тухрĕ. Ун хыççăн, пĕр çур минута яхăн пĕр вырăнта мечĕкне чарса хĕрарăм çумне хыттăн çыпăçрĕ. Марине те Коляна хыттăн ыталарĕ. Кун пек самант нумаях пымарĕ, Коля васкас унран уйрăлчĕ те тăхăнма пуçларĕ. Маринен ăçта кайса кĕмелле, стена çине сикмелле е мĕн тумалла? Коля ăна ăнланмарĕ. Тумлансан, Коля тепĕр хут туй пирки калаçу пуçларĕ. Тепĕр эрнерен заявлени кайса пама килĕшрĕç. Калаçса татăлнă хыççăн, Марине ирччен юлма сĕнчĕ пулин те, Коля юлмарĕ, инçе мар тесе Маринене пĕчченех хăварчĕ.
«Мĕн тумалла? Пĕччен пурăнса çитет пулĕ. Каччи ăслă-тăнлă, пурнăç çинчен шухăшлакан ар çын. Мĕн кирлĕ мана? — ыйăхĕ килмерĕ Маринен. Ун куçĕ умне Ваççа тухса тăчĕ. Юрату çĕрĕ, пĕр-пĕрне шеллемесĕр юрату туйăмне пани. — Ой, тепĕр эрнерен Ваççапа тĕл пулмалла вĕт-ха. Мĕнле пулĕ ĕнтĕ: заявлени парса килсен каймалла-ши? Марине, ан ухмахлан. Сана пурнăç телей сĕнет, эсĕ авланнă арçынпа тĕл пуласси çинчен шухăшласа выртатăн. Намăссăр.»
«Мĕн намăссăрри. Ку çынна эпĕ пĕрремĕш хут куратăп. Нимĕнле юрату туйăмĕ те ун патне манăн çук. Мĕншĕн унпа çывăртăн? Кăмăла кайрĕ-и арçынпа çывăрма? Ваççана та пĕрремĕш хут курнипех парăнтăм. Мĕн пулса иртет манпа?» — хăйĕн шухăшĕсемпе пĕрре хĕрелсе тепре сивĕнсе кайрĕ Марине. Ыйтăвĕсемпе те, хуравĕсемпе те вăл хăйне хĕрхенмерĕ. Тĕрĕс туманнине туйрĕ, çавăнпа ятлаçрĕ, ятлаçрĕ.
Шалти сасси хăш чухне Маринене хĕрхеннĕ пек те турĕ. Вăтăр çула кĕçех çитет, путлĕ каччăпа çывăрса курман. Юрĕ, качча пыма сĕнекенсем пулнă пулсан. Вара халь çак хĕр арăмăн арçын шăршисĕр пурăнмалла та, пенсие тухсан, аллăсенчен иртсен: «Эпĕ утмулта пулин те хĕр» , — тесе мухтанмалла-ши? Кама кирлĕ кун пек пурнăç. Хĕрарăмăн упăшкапа пурăнмалла. Çук пулсан, мĕн тумалла?
Тĕрлĕ меллĕ те шухăшларĕ хĕр арăм, шел пулин те Ваççана пуçран кăларса пăрахаймарĕ. Календарь çине пăхрĕ. «Ваççапа ман вырсарникун тĕл-пулу, загс вырсарникун заявленисем йышăнмасть. Апла пулсан Коляпа заявлени пама тунтикун каятпăр. Вырсарникун Ваççапа пĕр вун минутлăх калаçатăп та, сывă пул пĕччен пурнăç» — тĕплĕн шутласа шухăшне вĕçлерĕ Марине. Куç харшисем ерипен икĕ жемчуг шăрçана хупăнма команда пачĕç, хĕр арăм ерипен тĕлĕк тĕнчине вĕçтерчĕ.
«Лашасем килкартине кĕреççĕ. Кĕчĕç кăна, такам алăка уçнă, тухса тарчĕç. Упа ун çине тапăнчĕ. Илемлĕскер, хăмăрскер. Марине тарать, упи хуса çитрĕ те “му-у-у» тесе каялла вăрманалла çул тытрĕ.” Кайран тĕлĕкре питĕ нумай чечек çыххисем ăна парнелерĕç. Марине çавăн пек ирчченех тĕрлĕ тĕлĕксем курчĕ.
Коля Марине патĕнчен тухрĕ те васкаса юнашар яла, тăван яла талпăнтарчĕ. Кăмăлĕ уçă, шăхăрса уйа тухрĕ. “Э-эх, кăçал авлансан, çĕр çинче тепĕр ĕçлекен пулать, ют çынсене сахалтарах тара илме пултарăп. Укçа экономить тусан, тата тепĕр çирĕм гектар çĕр илме те пулать. Кашни энере хĕрарăмшăн укçа тăкма кирлĕ мар пулать, хăвăн пур, тӳлевсĕр, юратма лайăхрах. Хăйне валли хăй укçа ĕçлесе илет, ку та плюс, — шухăшласа пычĕ Коля. — Пĕр-икĕ çул ĕçлемесен те пултарать. Ничево, авлансан туртине кĕскетеп. Унăн учитель укçи!.. Вăл укçапа пĕр сӳре илме май çук. Иккĕн ĕçлеме пуçласан, миллион та ĕçлесе илĕпĕр.
Коля малалла туй пирки шухăшларĕ. Туй валли укçа хĕрхенес темерĕ. Унăн планĕпе сахалтан та 200 çын пулмалла. Пурнăçра кирлĕ çынсене хăнана чĕнмелле, юнашар ялта пурăнакан пуянсем пирки манса каймалла мар. «Вĕсенчен пысăк парне кирлĕ мар, пĕчĕк конверт пысăк купюрпа пулсан та юрать.» Коля хыттăн икĕ ял вăранмалла кулса ячĕ. Çӳлти тулма пуçланă уйăх çак арçын куллине илтес мар тенĕн çумăр пĕлĕчĕсемпе хăйне хупларĕ. «Упине тытмасăр тирне ан сӳ-ха», — терĕç ун çинче кĕвентепе тăракан хĕр куçĕсем.
Ваççа ют хĕрарăмпа çĕр каçнă хыççăн Вĕçелис çине урăхла туйăмпа пăха пуçларĕ. Япăххăн мар, турă каçартăр! Унăн курман, пĕлмен енĕсене шырама пуçларĕ. Юрату туйăмĕ вăхăт енĕпе нумайланчĕ, упăшка яваплă ĕçне тăватăп тесе шутламарĕ, еркĕнпе çывăрнă пек юратма тăрăшрĕ. Мĕнле лайăх иккен хĕр арăмшăн пĕр çынра икĕ çын пулни. Арăм мăшăр та, еркĕн те. Ваççана пĕр çитменлĕх канăç памарĕ. Вĕçелиспа çывăрнă чух Маринепе çывăрнă пек туйăнчĕ, ачашланă чух Маринене ачашланă пек, юрату вăййинче те Марине куç умĕнче. Вăхăт нумай иртменрен пулĕ-ши, мăшăрĕ çак улшăнусене асăрхамарĕ. Вĕçелис Ваççана тата çирĕпрех туйăмпа юрата пуçларĕ. Халĕ вĕсен юрату каçĕсем 5-6 минута пымаççĕ, çирĕм минутран та ытларах иртеççĕ. Вĕçелис нумаях пулмасть, икĕ çул иртнĕ хыççăн, пĕрремĕш хут оргазм туйрĕ, упăшкине куçĕпе кăна мар, пур енпе те тав тума тăрăшрĕ. Ваççа халĕ чăннипех çăтмахра пурăнать тейĕн. Вăл малтан та япăх пурăнман, халĕ арăмне ӳт-пӳпе вăйлăрах юратма пуçласан, пур енпе те гармони тейĕн. Пускилсем, ял халăхĕ куç хыçĕнче кăна мар, куç умĕнче те кĕвĕçсе «Ăнать Ваççана» теççĕ.
Сисĕнмесĕрех вăхăт шăвать, каç пулать те ир çитет, калаçса татăлнă вăхăт çывхарса пырать. Ваççа, тĕл-пулу вăхăчĕ виçĕ кун юлсан, шухăша кайрĕ: «Мĕн кирлĕ мана пурнăçра? Пурте пур. Юратнă мăшăр, ачасем, ĕç.» Анчах та Маринепе çĕр ирттернине манма май çук. Чун çак тĕл-пулăва кĕтет иккен. Кĕтмен пулсан, пĕрмаях асамлă хĕр арăма аса илеймĕн, кĕтмен пулсан, арăмпа юрату туйăмĕпе вылянă чух, унăн сăнне Марине сăнĕпе танлаштармăн.
Иккĕмĕш тĕл пулу
Тĕл пулу ыран тенĕ чух Ваççа хăйĕн мăшăрне Шупашкара командировкăна каяс пирки ирех хатĕрлеме пуçларĕ. Ĕçсем нумаййи çинчен, шăллĕ патне кайса кимеллине те калама манса каймарĕ. Юлашкинчен мĕнле парне илсе килмелине ыйтма манмарĕ. Вĕçелис ассăн сывласа: «Манăн та санпа каяс килеччĕ те анчах та ĕçе каймалла-çке,» тесе нимĕнле ыйту та памарĕ. — Тепĕр виçĕ эрнерен мана та отпуска яраççĕ, ун чухне пĕрле хулана кайса килĕпĕр. Манăн драмă театăрĕнче спектакль курас килет, — терĕ.
Ваççа мăшăрне театăра илсе кайма хаваспах килĕшрĕ, паллах, тепĕр виçĕ эрнерен.
Хуçалăх пĕрлешĕвĕн ертӳçине нимĕн те каламарĕ, «Вырсарникун та пулин Шупашкара ыйтса каймастăп ĕнтĕ», — тесе шăматкунхи пилĕкминутлăх хыççăн нимĕн те шарламарĕ.
Вырсарникун умĕн юлашки виçĕ кунĕнче Маринен тĕлĕнмелле событисем пулса иртрĕç. Эрнекун, каç енне сулăнсан, ун патне ялти ватă каччă хăнана килчĕ. «Марине, хăнана йышăнатăн-и?» — тесе пӳлĕме кĕчĕ.
Марине ку Вăрăм Сашука тахçанах паллать, хисеплет те. Вĕсем пĕр-пĕринпе туслă тесен те юрать. Паллашасса вара çичĕ çул каялла ялти клубра сентябрь уйăхĕнче паллашрĕç. Марине ют ялта пĕрремĕш хут клуба тухрĕ. Шкулта занятисем пуçланни пĕр эрне кăна иртрĕ-ха. Сашук çамрăксем хушшинче питĕ пысăк авторитетлă пулнă май хăйне питĕ хăйуллă, кăшт мăн кăмăллăрах та тытатчĕ. Ял клубĕнче палламан çамрăк хĕр. Паллах, пĕрремĕш Сашукăн унпа паллашмалла. Вăл вĕт ун чухнех вăтăр урлă каçнăччĕ. «Кама курап, пирĕн ялта чипертен те чипер хĕр. Эсĕ ман пулас арăм,» — паллашма Марине патне пычĕ Вăрăм Сашук. Марине çухалса каймарĕ: «Тахçанах çавăн пек илемлĕ каччăна качча тухма шухăшланăччĕ. Атя, паянах ЗАГСа каятпăр,» — тесе хуравларĕ ун чухне Марине. Хăюллă хурав Сашука питĕ кăмăла кайрĕ. Хавассăн икĕ аллипе унăн сылтăм аллине çупăрласа : “Мана Сашук тесе чĕнеççĕ, эсĕ мĕн ятлă? — тесе ыйтрĕ. “Мана Марине тесе чĕнеççĕ. Санпа паллашма питĕ хавас, — йăл кулса хăйĕн ятне каларĕ çамрăк учитель.
Сашук пĕр сăмах, Марине — иккĕ, каччă виç сăмах, хĕр- çиччĕ калаçса пĕр-пĕрне питĕ кăмăлласа пăрахрĕç ун чухне каччăпа хĕр. Анчах та туслăх юрату çине куçмарĕ. Вăрăм Сашук Маринепе темиçе хут та тĕл пулчĕ. Çавăн пек тĕл-пулу вĕсене çывăхлатрĕ, туслаштарчĕ, кашни хăйĕн шăпине каласа пачĕ. Сашукăн мĕншĕн авланма кăмăл çуккине ун чухне Марине пĕлчĕ. Каччă хăй мĕнле пĕр Ольги ятлă хĕре юратнине, ашшĕ-амăшĕ унăн ача пуррине пĕлсе, хĕре хирĕç пулнине, авланма ирĕк паманнине, Ольги тепĕр икĕ уйăхран качча тухни çинчен, тата ыттисене те каласа пачĕ.
Унтанпа Ольгин тата тепĕр виçĕ ача çуралчĕ. Çемье питĕ килĕшӳллĕ те туслă пурăнать. Сашук ашшĕ-амăшĕ хăйсем тĕрĕс мар тунине ăнланчĕç, анчах та кая юлса. Ольги вĕсен кинĕ мар.
«О! Сашук. Килех. Малалла иртсе лар,» — кăмăллăн кĕтсе илчĕ ăна Марине. — Сана эпĕ пĕр уйăх ытла курман, ăçта эсĕ çухалтăн?
“Марине, эпĕ халĕ укçаллă çын пулса кайрăм, — шӳтлесе хуравларĕ Вăрăм Сашук, хăй ăçта уйăхлăха çухални çинчен каласа пачĕ. — Мускавра платник пулса ĕçлетĕп. Пĕр уйăх ĕçлерĕм. Виçĕм кун каялла таврăнни. Вун икĕ пин илсе килтĕм. Мана çитет. Унта ĕçлеме питĕ йывăр. Çывăрма условисем çук, вуникшер сехет ĕçлемелле, прависем те Мускаврисем пек мар. Лайăх, укçине параççĕ. Юнашар ялти икĕ ачана укçине те паман тет. Пирĕн хуçи япăх мар пулмалла, укçине шеллемерĕ. Мĕнле калаçса татăлнă, улталамасăрах тӳлерĕ. Тепре килме те чĕнчĕ. Тен каятăп та, халлĕхе ун çинчен шутламан-ха.
— Маттур, эсĕ Сашук, — мухтарĕ ăна Марине, чăннипех унăн çитĕнĕвĕсемпе савăнса. — Тархасшăн, асăрхануллă пул. Унта вăрăсем те нумай теççĕ. Çаратĕç те вĕлерĕç.
— Марине, эсĕ ман çинчен шутлатăн-и? Тавах сана тăванăм, — куçран тарăннăн пăхса каларĕ Сашук. — Эпĕ сан пата питĕ пысăк ыйтупа. Анчах та пĕлместĕп, хăш енчен пуçламалла.
— Хăшĕ кăмăла каять, çавăнтан пуçла, — каллех сăпайлă савăнăçлăн хушрĕ çамрăк хĕрарăм.
— Тĕрĕс, чи кирлинчен пуçлатăп. Эпĕ кăçал вăтăр сакăр çул тултаратăп. Çамрăк мар. Манăн çемье çавăрма вăхăт.
— Сашук, авланма шутларăн? Маттур. Мана туйа чĕнетĕн-ши? — пӳлсе кулса ыйтрĕ Марине.
— Çавăнпа килтĕм те. Туйа чĕнма килтĕм. Килĕшетĕн-и? — йăлăнуллăн пăхрĕ Сашук Марине çине.
Марине ват хусах хăйĕн мăшăрĕ пулма сĕннине ăнланчĕ. Анчах та мĕнле хирĕçмесĕр хăй килĕшменнине каласа памалла. Тӳрремĕн каласан кӳренет, шутла, вара ĕмĕрĕпех, мĕн хăричченех пĕччен. Кӳрентерме сăлтавĕ çук, Сашукпа вăл питĕ туслă.
“Сашук, эсĕ мана предложени турăн-и? — ыйтрĕ Марине шăппăн.
“Аха, — хуравларĕ Сашук. — Хирĕç мар-и?
Маринен сăн-пичĕ тĕксĕмленчĕ: кулли чун ăшне пытанчĕ, çепĕç сасси чĕлхе айне тарчĕ. Марине Сашука курсан хăраса кайрĕ. Унăн куçĕ йăлăнуллă, алли чĕтрет, юлашки сăмаххи те темле питĕ хирĕнсе, айваннăн макăрмалла пекех тухрĕ. “Çук, кӳрентерместĕп Сашука, — çирĕппĕн йышăнчĕ мĕн калассине Марине. — Сашук, эпир санпа питĕ туслă, — тăсрĕ калаçăва хĕр арăм кашни сăмахне васкамасăр. — Эпĕ хаклатăп сана. Юрату туйăмĕсем пирки ним калама та пултараймастăп. Тата тунтикун юнашар ялтан Коляпа заявлени пама каятпăр, ЗАГСа.
— Мĕнле Коля, фермер-им? Эсĕ ăна кăштах та пулин пĕлетĕн-и? Марине, тархасшăн, ăна качча ан тух. Унпа эсĕ питĕ телейсĕр пулатăн. Эпĕ вăл çынна питĕ лайăх пĕлетĕп. Вăл питĕ хыт кукар, пĕр пусшăн çын вĕлерме те хатĕр. Унпа, хçть те мĕн кала, эсĕ телейлĕ пулмастăн.
— Санпа телейлĕ пулăп-ши? — асăрхануллăн та ăшшăн ыйтрĕ Марине.
— Пĕлместĕп, — шăппăн хуравларĕ Сашук. — Ху каларăн, эсĕ мана тус пек кăна юрататăп тесе. Чун юрату енне çаврăнсан, ман çине урăхларах пăхма пуçласан, телей хăв аллунта. Эпĕ сана юрататăп. Ĕмĕрĕпех сан юратнă мăшăру пуласса шанатăп.
Юлашки сăмахĕсене аран-аран илтĕнмелле каларĕ: « Пĕччен пурăнса ывăнтăм. Ĕнен мана».
— Манăн халĕ темскер каламалла ĕнтĕ. Юрату туйăмĕ сан пата çаврăнасса кĕтсен, ватăлса вилĕп. Юратмасăр мĕнле качча тухмалла? — Сашукпа Маринен куçĕсем тĕл пулчĕç. — Кала Сашук, манăн мĕн тумалла?
— Коляна качча ан тух. Просто качча тухассишĕн тухсан ĕмĕрĕпе кулянса пурăнма тивĕ. Эсĕ вĕт Коляна юратмастăн?
— Мĕншĕн ун пек калатăн? — тарăхнă пек ыйтрĕ Марине. — Малалла сăмахĕсем айăплăн тухрĕç. — Эпĕ вĕт çирĕм саккăрта. Ватă хĕр. Ман пек хĕрарăмсем виçшер ачаллă, эпĕ — пĕччен.
Çак сăмахсене илтсен Сашук хăйне питĕ аван мар туйрĕ. Çичĕ çул пĕрне -пĕри пĕлеççĕ, вăл хăйĕн ĕлĕкхи юратăвĕпе асапланса пурăнать, Марине çине хĕр çине пăхнă пек пăхман та.
— Хаклă Марине, эпĕ кунта айăплă. Куçу ман çине юратуллă пăхмасть пулсан, эпĕ кĕтме хатĕр. Анчах та юратусăр качча ан тух. Пурăннăçемĕн хăнăхăн тени хăвна тамăка кайнине пĕлтерет. Тепĕр хут йăлăнса ыйтатăп, юратмасăр качча ан тух.
Икĕ тус пĕр-пĕрне ăнланчĕç. Марине вăхăтра ун куçне уçнăшăн Сашука тав турĕ, Коляпа заявление памастçп тесе килĕшрĕ. Унран хурав пама вăхăт ыйтрĕ. Сашук Маринене пĕччен хăвармастçп тесе сăмах пачĕ.
Шăматкун ирхине ирех Марине пӳлĕмне Коля çитсе кĕчĕ. Шаккамасăр, хăй килне кĕнĕ пек, урине хумасăр малалла иртрĕ. «Салам», терĕ те Маринене ылталама тăрăшрĕ. Хĕрарăм унăн ылталакан аллине ерипен аялалла антарчĕ те : «Сывлăх сунатăп», терĕ. Коля Марине кăмăлне асăрхамарĕ, тепĕр хут хĕрарăма çупăрласа илчĕ те чуп тума пуçларĕ. Алли чĕччине хыпашлама пуçларĕ, хăй выçă кашкăр çамрăк сурăха курнă пек чĕтреме пуçларĕ.
Марине арçына иртĕхме памрĕ, “Çитет. Лар-ха, малтан кофе ĕçер, — тесе хăнана пукан çине лартрĕ. Хăй çын киличчен анчах кофе хатĕрленĕччĕ, Кольăна ĕçме сĕнчĕ. Коля тепĕр хут тăрса ылталама пуçланăччĕ, Маринен кăмăлсăр сăн-питне асăрханă хыççăн хăйне аран лăплантарчĕ, сĕннĕ вырăна ларчĕ те кофе крушкине алла тытрĕ.
«Коля, сана эпĕ мĕн тума кирлĕ? — ыйтрĕ чипер хĕр. — Сан пукане пулма-и? Эсĕ мана вĕт вуçех те хисеплеместĕн вĕт-ха, юрату пирки каламастăп та».
Коля Маринепе пĕрремĕш тĕл-пулура çăмăл пулнă пирки хăйне хăюллă тытнăскер, çак ыйту хыççăн чыхăнса кайрĕ. Чыхăнни иртсе кайсан: «Ăнланмарăм, эпир санпа калаçса татăлтăмăр вĕт-ха. Мĕн курнăçланан», — тесе хыттăн каларĕ.
— Ой-ой-ой! Эпĕ сан арăм мар, заявлени те паман, эсĕ мана вырăна лартма пуçларăн. Хăрушă çын эсĕ, Коля, — терĕ.
Коля хăй ытлашши иртĕхнине туйрĕ, епле пулсан та хăйне чараймарĕ: “Эпĕ сана пĕчченлĕхрен хăтарма килнĕ, эсĕ вĕçкĕнленетĕн. Эсĕ манăн пулас арăм пуль, — кăшт çемçелсе малалла тăсрĕ Коля.
“Вăхăтра тĕл пултăмăр Сашукпа. Вăл мана куçа уçрĕ, — шухăшларĕ Марине. Килнĕ каччă çине хăюллăн пăхса — Вара ман мĕнле сана кĕтсе илмеллеччĕ? — терĕ.
“Юратса, кăмăлпа, — хыттăн каларĕ каччă хăй çак калаçăва çĕнтерчĕ тесе шутласа.
“Çитет. Эпĕ санпа ниçта та каймастăп. Урăх ку ыйтăва хускатмăпăр, — терĕ çирĕппĕн Марине. Коля ăнланмасăр шăпăрт тăнине курса ун пекех хыттăн: — Эпĕ сана качча тухмастăп, — терĕ.
“Мĕн лăпăртататăн, — кӳренсе те кăшкăрса тенĕ пек каларĕ Коля. — Эпĕ пĕтĕм тăвансене пĕлтертĕм, туй пирки те калаçса татăлнă. Пĕчĕк ача мар пуль эс?
— Эсĕ манран ыйтрăн-и? — кăшт лăпланса сăмах хушрĕ Марине.
— Санран мĕн ыйтмалла? Пур ĕçе те арçынăн тумалла, — терĕ лăпланмасăр Коля.
— Хĕрарăм саншăн никам та мар? Çапла-и?
— Çапла, кăна пĕрремĕш кунах пĕлмелле! — кăшкăрчĕ каччă. Маринепе пурнăçа пĕрле тума çуккине кура — Эсĕ хĕр те мар, хăвна çавăн пек тытан тата, — терĕ.
Марине хĕрелсе кайрĕ, килти алăка уçса: “Эпĕ сана ман килтен кайма чармастăп, — терĕ.
Коля хăвăрттăн пукан çинчен тăчĕ, темскер каласшăн пулчĕ, чупса тенĕ пек пӳлĕмрен тухса тарчĕ.
Каччă пӳлĕмрен тухсан Марине макăрса ячĕ. «Эпĕ мĕнле ухмах-çке. Качча каяс тесе тĕрлĕ усал çын патне кайма хатĕр. Ма шутламастăп. У-у-у-у-у!»
Пĕр çавăн пек çур сехете яхăн кулянса ларнă хыççăн куçне шăлчĕ, çăвăнчĕ те шкула кайма пуçтарăнчĕ. Иккĕмĕш урока унăн каймалла.
«Эх, пĕчченлĕх, пĕчченлĕх. Пĕччен çынна пурăнма питĕ йывăр. Никам та канаш памасть, никам та пулăшмасть. Никама та эсĕ кирлĕ мар. Пурте сана улталама тăрăшаççĕ. Çывăх çын юнашар пулнине нимĕн те çитмест. Анчах ăçта вăл хаклă та юратакан çын? Ăçта эсĕ юратнă çыннăм? Мĕнпе эпĕ айăпа кĕтĕм? Ăçта манăн ĕмĕр пĕрле юратса пурăнма турри панă тусăм?» Марине уроксем хыççăн çак шухăшсемпе чылайччен шырлан тăрăх çӳрерĕ. Хăйне Коляпа заявлени пама килĕшнĕшĕн питĕ ятлаçрĕ. «Çавăн пек качча тухасшăн пултăн-и-ха, Марине? Эпĕ ăслă мар иккен. Юратмасăр качча тухма хатĕр. Шăпаран иртсе кайма çук. Юратмасăр урăх ку темăна хускатмастăп та. Вăтăр саккăра, хĕрĕхе çитем, анчах юратмасăр качча тухмастăп.»
Шухăшсем ыранхи тĕл-пулу çине куçрĕç. Куç умĕнче Ваççа, куç умĕнче унăн куçĕ.
«Чувашия» хăна çуртне арçынпа хĕрарăм пĕр вăхăтра тенĕ пекех çитрĕç.
Ваççа, пĕр вунă минутлăха калаçма килетĕп текенни, калас сăмахĕсене çăтса ячĕ. Марине те Ваççана курсан чĕлхине çăтрĕ. Шăппăн, пĕр сăмах каламасăр, хăна çуртне кĕчĕç. Ваççа малтанхи пек пĕр вырăнлă номершĕн укçа тӳллерĕ, каллех калаçмасăр лифт ĕçлемен пирки номер еннелле талпăнчĕç. Номера кĕрсен те калаçу çыпçăнмарĕ-ха. Куçсем кăна пĕр-пĕринпе пĕр чĕлхе тупрĕç. Пĕр виç-тăватă минут калаçмасăр ларнă хыççăн Ваççан пырĕнчен хырăнса аран-аран сăмахĕ тухрĕ: «Кил ман пата». Марине юнашар ларчĕ. Тепĕр минута яхăн ларчĕç-ши, лармарĕç-ши — иккĕшĕн чунĕсем пĕр-пĕрин патне çывхарчĕç. Çывхарчĕç мар, çыпăçрĕç.
Ваççа тути Марине кашнин çӳç пĕрчине ачашлама тăрăшрĕ, ун хыççăн çамки, куçĕ, сăн-пичĕ йĕпенчĕç. Çинçе мăйĕ арçына çухатса ячĕ. Марине те ăнланмасăр Ваççан кашни клеткине чуп тума тăрăшрĕ. Тути е хăлхи патĕнче, е кăкăрĕ çинче чупрĕ.
Тутасем çакăн пек экскурси хыççăн пĕрлешрĕç. Пĕрремĕш тĕл-пулури пек мар, халĕ вĕсем пĕлеççĕ, ăçта мĕн тутлине. Нумайччен киленчĕ икĕ чун, нумайччен йăпанчĕ икĕ чун.
Икĕ çывăх этемĕн кашни юн тымарĕ вĕрилене пуçласан, тутасем тутлă сĕткенсем кăларсан Маринен те, Ваççан та пĕр-пĕрин ăшне кĕрсе каяс килчĕ. Иккĕшĕ те пĕр самантрах тенĕ пек хывăнчĕç. Ар çынăн пурнăç тымарĕ уйăх каялла кĕнĕ шĕвеклĕхе çăмăллăн кĕрсе кайрĕ, кĕтнĕ хăнана хĕрарăм çăтмахĕ çепĕççĕн йышăнчĕ. Ваççа Маринепе хăйне питĕ çăмăллăн, лайăх туйрĕ, Марине те Ваççапа питĕ телейлĕ тесе шутларĕ.
Юрату вăхăчĕ тăсăлчĕ, тăсăлчĕ. Пĕр-пĕрин туйăмĕсене ăнланнă пирки-ши, е тата урăх ăнланман япала, икĕ чун юрату вăхăтне тăсма пултарчĕç. Ваççа туять, унăн шĕвекĕ юхса тухма пуçланмалла, пĕр самантлăха кăларать хăйĕн пурнăç вăйне. Кăштах каннă хыççăн тепĕр хут пуçланать юрату тапхăрĕ. Каллех пуç мимине сигнал çитрĕ, каллех Ваççа канать. Марине те çавна туйса хăйне урăхларах тыткалать. Унăн та пĕр вĕçĕмсĕр тăсас килет-çке çак вăхăта. Çавăн пек сахал мар вылянă хыççăн икĕ чун пĕр вăхăтра пĕрхĕнтерчĕ асамлă пурнăç тумалли шĕвеке. Икĕ чун пĕр вăхăтра чунран тухакан «А-а-ах» сăмаха кăларчĕ. Вара темиçе минут хушши чăмăртанса ним хускалмасăр пĕр-пĕри мĕнле сывланине итлесе выртрĕ.
Çак вăхăтра арçынни те, хĕр арăмĕ те никама та аса илмерĕ, ним çинчен те шухăшламарĕ. Çавăнпа ĕнтĕ юрату вăййи питĕ хăватлă пулчĕ. Çавăнпа ĕнтĕ чунсем мĕн кирлĕ таран канчĕç.
Икĕ юратнă чун пĕр-пĕринчен вуçех те вăтанмарĕç, икĕ çын ӳт-пĕве питĕ кăмăлларĕç, пĕрмаях пĕр-пĕрин патне туртăнчĕ. Марине те, Ваççа та вăхăтлăха калаçса илетпĕр те уйрăлатпăр тесе шухăшланăскерсем, мĕнле тĕллевпе килнине вуçех манса кайрĕç. Пуçĕ те, чунĕ те уйрăлма шухăшламарĕ. Вăхăт вĕçĕсĕр пулнă пулсан сисмесĕрех ĕмĕр те ирттерме хатĕр. Анчах, каллех анчах. Кашни япалан вĕçĕ пур. Çакăн пек тĕл-пулун та вĕçĕ пур. Темиçе сехет юрату ташшипе ташланă хыççăн уйăрăлма вăхăт çитрĕ. Вунă сехет иртенпе виççĕ иртиччен пĕрле пулни нимĕнле вăйлă чунсемшĕн те сахал мар. Ваççапа Марине мĕн кăна хăтланмарĕç пулĕ кравать çинче, мĕнле меслетпе юратмарĕç пулĕ пĕр-пĕрне вĕсен кăвапа айĕнчи ĕç-хатĕрĕсем: пĕри çӳлте тепри аялта та, е тепĕр майлă, ларса та, хыçран та, аяк енчен те... Чăннипех чун пур пулсан, вăл кăн ăнланать.
Çак юрату ĕçне пĕтерсен арçынпа хĕрарăм васкамасăр тумланчĕç, ресторана кайса апат çирĕç те пĕр-пĕринпе уйрăлма пуçларĕç. Уйрăлу питĕ туйăмлă иртрĕ. Иккĕшĕ те уйрăласшăн мар, иккĕшĕ те мĕнле те пулин сăлтав шыраса уйрăлу вăхăтне тăсма тăрăшрĕç.
Кашни, ар çынни те, хĕр арăмĕ те пĕр ыйту хăйне пачĕ: «Юлашки-ши ку тĕл-пулу?» Анчах та илтмелле пĕри те ку ыйтăва памарĕ.
Уйрăлас умĕн Ваççа чăтаймарĕ: «Марине, манăн санпа тата тĕл пулас килет.» Вăл каласа пĕтереймерĕ, Марине те хăвăрт: «Манăн та», тесе каларĕ.
Иккĕшĕ те çăмăллăн сывласа ячĕç, мĕн пулать те мĕн килет, кун пек туйăмсене никамăн та çухатас килмерĕ.
Икĕ чун кăмăллăн, тепĕр хут тĕл пулма калаçса татăлса уйрăлчĕ. Икĕ чун пурнăç саккунĕсене манса кайса юрату авăрне анса кайрĕ. Мĕн чарма пултарать вĕсене, тепĕр майлă каласан, чарни кирлĕ-и?
Вăхăт хăйех кăтартĕ, вăхăт, кирлĕ пулсан, хăйех айăплĕ.
Шăпа
Марине Ваççапа урăх тĕл пулаймарĕ. Уншăн çак икĕ юрату çĕрĕ темле асамлă та тĕлĕнмелле аякра пулса иртнĕ тĕлĕк пекех туйăнчĕ. Аса илессе те, вуçех манса кайрĕ темелле мар, анчах та çак хĕрарăмăн халĕ урăх пурнăç. Урăх, çемйеллĕ пурнăç.
Хăна çуртĕнчен таврăнсан Марине хăйĕн шăпипе çырлахнăччĕ теме те юрать. Вăрăм Сашукпа пурăнас темерĕ, çак çĕр хыççăн намăс пек туйăнчĕ. Вăл ăна хăй урăх арçынпа çĕр каçни çинчен каласа та пачĕ, ватă каччă ăна каçарчĕ. Çук, Марине пултараймарĕ хăйĕн виçинчен каçса кайма.
Вăхăчĕ ерипен иртрĕ, иртрĕ. Шкул ачисем каникула кайрĕç, вĕрентекенсем те кану илемлĕхĕпе киллене пуçларĕ. Марине тăван яла ашшĕ-амăшĕ патне канма килчĕ. Общежити общежитиех, ялта халăхĕ кăмăллать пулин те, тăван вырăнтан лайăххи нимĕн те çук. Пĕр эрне лăпкăн пурăнчĕ-и, çук-и, Марине пурнăçĕ тепĕр майлă çаврăнчĕ.
Нумаях пулмасть отпуска вĕсен ялне арăмне çухатнă, мăшăрĕ сарăмсăр вилнĕ, офицер килчĕ. Икĕ хĕрĕпе, ачисем пĕринчен тепри илемлĕрех. Хăй питĕ тăп-тăп кĕлеткеллĕ, сăмса айĕнчи мăйăхĕ Чапаевăн пек.