1
Каçхине выртсан та, ирхине тăрсан та пĕртен-пĕр шухăш асаплантарать Ахмет чĕрине: мĕншĕн çав тери канăçсăр та чуна асаплантаракан япала пулнă-ха вăл кăвар пек вĕри юрату? Мĕншĕн кашни йĕкĕте пĕтĕм ӳт-тирте çамрăк юн вĕресе тăнă тапхăрта мĕнле те пулин хĕр, пĕр-пĕр кăвак куçлă кăвакăрчăн, ил-ĕртет-ши, мĕншĕн ун чĕрине çунтармалла пул-нă-ши?
Шухăшлать çакăн çинчен Ахмет ир те, каç та. Шухăшлать те, çатма çинчи пекех ăшаланма пуçлать унăн пăлханса кайнă чĕри; анчах ниепле те тупса çитереймест вăл кăмăл хусканăвĕпе чĕре пăлхавĕн сăлтавне. Çакна кăна лайăх пĕлсе тăрать Ахмет: ват пекех йӳçĕ иккен ăнман юрату, кăларса пăрахма çук иккен ăна, пĕр вырнаçнă япалана, чĕре варринчен...
Нумаях та пулмасть лăпкăн, нимĕн хуйхă-суйхăсăр пурăнатчĕ Ахмет. Савăнса ĕçлетчĕ вăл хăйĕн тракторĕпе çеçен хирте. Ĕçрен пушаннă вăхăтсенче кĕнекесем вулатчĕ, клуба çӳретчĕ, юрлатчĕ-ташлатчĕ, вылятчĕ-кулатчĕ, урăх ним çинчен те шухăшласа чуна ыраттармастчĕ.
Юратать Ахмет вĕçĕ-хĕррисĕр тăсăлса выртакан уй-хире, юратать хăйĕн пархатарлă ĕçне, юратать тăван çĕршыва, сарлака та аслă пурнăçа. Анчах халĕ акă таçтан, кĕтмен-туман çĕртен, инкек сиксе тухрĕ те ним мар япалапа чĕрӳне çунтарса кĕллентер... Эх, пулать те иккен!..
Кунпа та килĕшнĕ пулĕччĕ-и тен Ахмет, анчах асран каймасть, ăшран тухмасть, çав кастарать вĕт мĕскĕне.
Акă ларса пырать вăл халĕ те руль умĕнче хăйĕн шухăшĕсене шухăшласа. Хăнăхнă аллисем хăйсемех çул тытаççĕ, куçĕсем вĕлтĕртетсе тăракан инçетелле пăхаççĕ.
Кĕрлет трактор пĕр тикĕс хăватлă сасăпа. Татти-сыпписĕр пĕтĕрĕнсе тăсăлса юлаççĕ хыçалтан нӳрĕ те тарăн суха кассисем. Ĕç йĕркеллĕ те кал-кал пырать. Чĕри кăна пĕр тикĕс тапмасть Ахметăн. Шухăшĕсем кăна, суха кассисем евĕр, пĕр вĕçĕмрен тăсăлмаççĕ унăн. Пĕр татăлаççĕ вĕсем, пĕр сыпăнаççĕ. Пĕр явăнаççĕ, пĕр сӳтĕлеççĕ. Унтан каллех татăлаççĕ, каллех сыпăнаççĕ.
Куç умĕнчех акă унăн чĕрине тыткăна илнĕ хĕр сăнĕ-сăпачĕ. Хĕр хĕрех: пысăк мар чечен кĕлеткеллĕ, тăрăхларах пит-куçлă, кăшт каçăртарах пĕчĕк сăмсаллă тата сенкер тӳпе пек тăп-тăрă кăвак куçлă. Урăх нимĕнех те çук. Ну, мĕн ытлашши иленмелли пур-ха ĕнтĕ кунта? Мĕн ытлашши çунмалли пур уншăн? Çапах та пыр та калаç акă. Ахметăн куçĕ умĕнчен те татăлма пĕлмест вĕт...
«Э-ех!.. — тесе вăрăммăн сывласа илет Ахмет хăй çине хăй тарăхса. — Мана аттепе анне кăштах япшартарах чĕлхе-çăварлă туса яман çав. Пĕлнĕ пулăттăм эп ун кăмăлне мĕнпе çавăрмаллине, чĕрине епле çунтармаллине. Юратмасть вăл мана...»
Ахметăн шухăшĕ вĕçленсе те çитеймерĕ — сасартăк хыçалтан такам хаяр сасăпа кăшкăрса яни илтĕнчĕ:
— Эй, каччă, лайăх тыткала! Шăйрăк хăваратăн!
Вăл хыçалалла çаврăнса пăхрĕ те хăйĕнчен алă-утмăл чалăшра тракторне мĕкĕрттерсе килекен юлташĕ чышкипе юна-юна ятлаçнине асăрхарĕ. Ахмет тракторне чарчĕ, шăйрăкне кĕреçепе тӳрлетсе хăварчĕ. Унтан участок тавра тата тепĕр хут çаврăнчĕ те юлашки кассине сухаласа тракторне çул хĕррине илсе тухса тăратрĕ.
— Эсĕ мĕн çывăрса тăранайман пек ӳрĕк-сӳрĕк ĕçлетĕн паян? — ыйтрĕ унран хăйĕн юлташĕ Петюк.
— Хам та пĕлместĕп... Темĕн килсе хирĕнчĕ. Ăш çунать... — тавăрчĕ ăна хирĕç Ахмет халсăр çыннăнни пек мĕскĕн сасăпа.
— Пĕр-пĕр хура куç çунтармасть-и сан ăшна? — тăрăхласа сăмах хушрĕ лешĕ.
— Ан кул, Петюк, ан тăрăхла...
— Кам-ха вăл вара, сан ăшна çунтараканскер?
— Çирĕм хут та каланă эп сана...
— Çинçе пилĕк кĕлетке, каçăр сăмса, чечен мăй...
Хе-хе-хе! Юратмасть вĕт вăл сана! Мĕн ăшна çунтаратăн пустуй? Кăлар та ывăт чĕрӳнтен.
— Тен, юратать пулĕ, ăçтан пĕлетĕн эсĕ?
— Ăçта юрату пултăр кунта? Вăл врач, эсĕ... Мĕн тутăр вăл санпа?
— Врач тракториста юратма пултараймасть-им вара?
— Пултарать пулĕ те, анчах сан пеккине мар! — юриех йĕкĕлтесе илчĕ Петюк. — Эсĕ луччĕ ялти хĕрсенчен пĕр-пĕр кăтьăкне çаклатса яр. Çӳпçи валли хупăлчи пулĕ.
— Ан кул, Петюк. Елена Петровна ун пек çын мар, — ӳпкелешме пуçларĕ Ахмет юлташĕ тăрăхланипе кăмăлсăр пулса.
— Ун пек мар пулсан çӳре эппин ун хыçĕнчен çил хăваласа! — çăвар тулли лаплаттарчĕ Петюк юлташĕн юрату кăмăлне нимĕн вырăнне те хумасăр.
— Эс, Петюк, яланах кулма юрататăн. Пĕртте юлташ пек мар. Тепри сан çине тахçанах çилленнĕ пулĕччĕ. Пулăшас чухне юри ытларах çĕтĕлтеретĕн... — тата ытларах кӳренчĕ Ахмет.
Ку хутра ăна Петюк хĕрхенчĕ, йĕкĕлтеме пăрахса йăпатма тытăнчĕ:
— Çитĕ ĕнтĕ сана тута тăсма! Эпĕ кулса кăна калатăп вĕт, — терĕ вăл.
Ахмет пĕр самант темĕн çинчен шухăшласа чĕнмесĕр тăчĕ. Унтан юлташĕн куçĕнчен ĕненчĕклĕн пăхрĕ те сасартăк ыйтрĕ:
— Тен, вăл мана тутар тесе тиркет пулĕ? Петюк ку айван ыйтăва илтсен ирĕксĕрех кулса ячĕ:
— Каларăн та иккен сăмахна! Хăш çĕршывра пурнатпăр эпир? Елена Петровна эс капла шухăшланине илтсен чăннипех санран сивĕннĕ пулĕччĕ. Юратать вăл сана!
— Мĕншĕн-ха апла пулсан хăй юратнине кăтартмасть?
— Хĕрсем вĕсем яланах çапла. Сан хăвăн вĕсен чĕрине хускатма майне тупас пулать.
— Пулăш мана, Петюк, — терĕ Ахмет каллех юлташĕ çине тилмĕрсе пăхса.
— Эх, айван та иккен эсĕ. Ну, мĕнпе пулăшам-ха сана эпĕ? Ăна сума суса пĕр-пĕр сăва çыр эппин, сăвăсем вулама юратман хĕр çут тĕнчере. Тен, унăн чĕрине поэзи илемĕпе тыткăна илĕн, — ăс пачĕ Петюк нумайччен шутласа тамасăрах. Петюк канашĕ Ахметшăн хăйшĕн те вырăнлă пек туйăнчĕ. Вăл каччăсем умĕнче хăйне именерех тытакан хĕр кăмăлне чăнласа сăвапа çавăрма шут тытрĕ, анчах кулма юратакан юлташне кун çинчен систерес мар тесе сăмаха урăх май юптарса сирсе ячĕ:
— Эх, епле кăпка тăпра! Шăпах сарă тулă çĕрĕ! — кăшкăрса ячĕ вăл савăнăçлăн сарлака ал лаппипе пĕр ывăç нӳрĕ тăпра илсе чăмăртаса.
* * *
Çуллахи каçсем пит кĕске пулаççĕ. Кай енчен хĕвел анса ларать те, мал енчен шурăмпуç çуталса тухать. Сиссе те юлма çук çуллахи каçсем епле иртсе кайнине. Çавăнпа тарăхаççĕ те иккен шухă чĕреллĕ каччăсемпе хĕрлĕ питлĕ хĕр упраçсем пайтах-пайтах каçсене чăлăм куç хупмасăрах ирттерсе яма тивнишĕн.
Ахмет ĕçрен таврăннă хыççăн ура çинчех апат çырткаларĕ те хăвăртрах вăййа тухма хатĕрлене пуçларĕ. Чи лайăх тумтирĕсене, уявран уява тăхăнмалли тум таврашĕсене кăларчĕ вăл арчинчен. Çине пурçăн кĕпе, урине сарă хром ботинка тăхăнса ячĕ, ботинкине пустав татăкĕпе сăн курăнакан пуличченех çутатрĕ, унтан сарлака хулпуççийĕ çине кăвак коверкот пиншак уртрĕ те кĕсйинчен пĕчĕк тĕкĕр кăларса нумайччен хăй çине тинкерсе пăхрĕ. Тăрмаланса тăракан çӳçне одеколонпа йĕпете-йĕпете майлаштарса вырттарчĕ, чăпар галстукне тӳрлетрĕ. Унтан тĕкĕрне каллех кĕсйине чиксе урама тухрĕ.
Çав тери тӳлеккĕн анаслать çуллахи лăпкă каç. Тĕпсĕр пĕлĕтĕн сенкер кăвак пуставĕ çинче, çĕрлехи вăрманти çутă хуртсем евĕр, çăлтăрсем сапаланса выртаççĕ. Тулса çитмен шупка уйăх хăравçă текерлĕк мăйраки пек чĕтренет, вăрман хыçнелле йăпшăнать. Урам тăрăх, юмахри улăп майлăн, ватă йăмрасен мĕлкисем тăсăлса выртаççĕ. Ял тулашĕнче, колхоз арман пĕви леш енче, хут купăс сасси янăрать, — çамрăксем вăййа пухăннă.
Ахмет урама тухсан унăн-кунăн пăхкаласа илчĕ те васкасах анаталла ярăнчĕ. Анчах пĕр кил урлă та каçаймарĕ вăл, калле таврăнса хăй выртса пурăнакан кĕлете чупса кĕчĕ. Кравать айĕнчи чемоданне уçса пирус коробки кăларчĕ. Унтан шăрпăк чĕртсе çутатрĕ те коробкăран пилĕк-ултă тĕрлĕ значок суйласа илсе кăкри çине çакса тултарчĕ. Вара япалисене малтанхи вырăна майлаштарса хумасăрах васкаса çамрăксен вăййине чупрĕ.
Епле аван иккен çуллахи лăпкă каçсенче талккăшĕпех нимĕн хускалмасăр выртакан пĕве хĕрринче, ешĕл пустав пек çерем çинче, хаваслă тантăшсемпе пĕр ушкăна тăрса вăйăсем выляма, юрăсем юрлама, ташăсем ташлама! Епле аван иккен вăйă картинче вĕри чĕреллĕ хĕрпе юнашар тăрса унăн ăшă аллине чăмăртамашкăн!
Çамрăклăх! Урăм-сурăм вăйлă санăн никам тытса чарайми чăрсăр хăвату!
Ахмет вăйă карти тавра виçĕ хутчен çаврăнчĕ те куçĕсемпе Ленăна шыраса тупса кăшт аяккарах пăрăнса тăчĕ. Вăйăри çамрăксем ăна асăрхамарĕç, пĕр Петюк кăна ялти учительпе алла-аллăн тытса пыракан çамрăк врач еннелле ытарлăн куç хĕссе кăтартса йĕплĕ кулăпа йĕплерĕ. Пулать вĕт этем — çакăнта та пулин чĕпĕтсе илмеллех! Юрать-ха Ахмет вăл кулнишĕн кӳренмерĕ, вăйă-юрă вĕçленессе лăпкăнах кĕтсе илме шутларĕ.
Кĕмĕл шăнкăрав пек янăракан юрă кĕçех вĕçленчĕ. Вăйă карти пĕр самантлăха шăпланчĕ. Анчах купăсçăн пӳрнисем хăвăрт-хăвăрт пускаласа ташă кĕвви янăратса ячĕç те, çамрăксем каллех икшерĕн-икшерĕн мăшăрланса ташлама тытăнчĕç. Çакна çеç кĕтнĕ Ахмет Лена умне пырса тăчĕ.
— Вальс... сирĕн чи юратнă ташшăр. Юрать пулĕ сирĕнпе ташлама? — пăшăлтатрĕ вăл ăшă кăмăллăн.
Лена хаваслансах килĕшрĕ:
— Мĕншĕн юрамалла мар? Эпĕ сана маларахах кĕтнĕччĕ.
Çамрăк хĕр çемçе аллине Ахметăн тĕреклĕ хулĕ çине хучĕ те пĕтĕм кĕлеткипе ун çумне лăпчăнчĕ. Вара вĕсем чĕввĕн-чĕввĕн шăвăнса тапранса кайрĕç. Ахмет ăна хăй çумне ачашшăн туртса илчĕ, урисене çĕре тĕкĕнтерме памасăр çавăрттарма тытăнчĕ.
— Епле çăмăл санпа ташлама, Ахмет! — пăшăлтатрĕ Лена ун хăлхи çывăхĕнчех вĕри сывлăш варкăштарса. Çапла каласан унăн куçĕсем тӳпери чи çутă çăлтăр пек йăлкăшса илчĕç.
— Ман сирĕнпе калаçмалли пур... Ăсатма пырам-и? — ыйтрĕ Ахмет хăйне ырланипе хавхаланса.
— Мĕншĕн кунта мар? — пĕр тĕлĕнсе, пĕр шикленсе ун çине куçне çĕклерĕ Лена.
— Аван мар кунта. Ĕмĕрлĕхех калас сăмахăмсем пур...
Лена темĕн сиснĕ пек шарт сиксе илчĕ те унтан, вĕçерĕнес тесе, каялла туртăнчĕ. Анчах Ахмет ăна тата хытăрах чăмăртаса тытрĕ.
2
Вĕсем больница пахчинчи шурă хурăн айĕнчи тенкел çине пырса ларчĕç.
— Елена Петровна, сире ман сăмахсем кулăшла туйăнаççĕ пулĕ? — ыйтрĕ Ахмет йывăррăн сывласа.
— Çук, пачах та апла мар. Анчах эпĕ пачах та шухăшламан ун çинчен, — тавăрчĕ Лена çурма уççăн кулкаласа.
— Шухăшласан та ĕç тухас çук çав, Елена Петровна. Паллах, врачпа тус пулма тракторист тĕс мар. Сире валли хăвăр пек аслă шкул вĕренсе пĕтернисем те темĕн чухлех. Эпĕ сире айăпламастăп, анчах юратма та пăрахаймастăп. Çакă кăна асаплантарать мана...
— Тен, эп сана юрататăп та пулĕ? — сасартăк ун еннелле хăюллăн çаврăнса ларчĕ Лена.
Самантлăха салхуланнă Ахметăн сăн-сăпачĕ çавăнтах хĕвел пек йăлтăртатса çуталса кайрĕ. Вăл хăй сисмен хутранах Лена аллине хыттăн тытса чăмăртарĕ.
— Чăнах калатăр-и, Елена Петровна? Улталамастăр-и?
Çамрăк хĕр татăклăн тавăрас вырăнне ытарлăн кăна кулса ячĕ.
— Айван та эсĕ, Ахмет! Юрату çинчен сăмахпа калаççĕ-им вара? Чунпа, чĕрепе кăна туяççĕ ăна, ăшри сисĕмлĕхе.
— Пĕртте ĕненес килмест сире, вылятăр çеç эсир манпа...
Лена ку хутра хăй Ахмета аллинчен тытрĕ те ун куçĕнчен пăхрĕ.
— Мĕншĕн эс мана хăвăнтан çӳле хурса чĕнетĕн? «Эсир, эсир...» Иксĕмĕр эпир пĕр танах мар-им? Хама асла хунине юратмастăп эпĕ. Эсĕ тесе чĕн мана, Ахмет, — терĕ вăл каччăн тĕреклĕ аллине хăйĕн пĕчĕкçĕ ал лаппинчен ямасăр.
— Епле юратăр-ха апла? Эсир нумай вĕреннĕ-çке-ха...
— Каллех «эсир»...
— Ну, юрĕ-çке, асăрхаймарăм.
Хĕрпе каччă пĕр хушă шăп ларчĕç. Унтан Ахмет каллех сăмах хускатса ячĕ:
— Эпĕ хам ăшри шухăшăм-туйăмăмсем çинчен яланах сăмахпа калама юрататăп... — пуçларĕ вăл ерипен.
— Анчах хитре сисĕмсем хитре сăмахсемпе каласа парсан çеç чĕрене пырса тивеççĕ тесшĕн-и эс? — пӳлчĕ ун сăмахне Лена Ахмет малалла мĕн каласса пĕлнĕ пекех.
— Эсĕ йăнăшмарăн, Лена, — тавăрчĕ Ахмет.
— Кунта начарри ним те çук. Эпĕ хам та юрататăп илемлĕ сăмах çаврăнăçĕсене. Калăпăр, сăвăсем, юрăсем... Ăсăм çитсен эп чăнласах поэт пулнă пулăттăм, анчах талантăм çук, — ăшшăн кулса илчĕ Лена.
Ахмет ăна ăнланчĕ. Ăнланчĕ те хăй çырнă сăввине аса илчĕ. Тĕл килнĕ чух вăл ăна çакăнтах вуласа пама шутларĕ.
— Илтетĕн-и, эп сана пĕр сăвă каласа парам? — терĕ вăл сасартăк сиксе тăрса.
— Тархасшăн, сăвăсем итлеме эп питĕ килĕштеретĕп. Анчах кам сăвви? — ыйтрĕ Лена унăн куçĕнчен ĕненӳсĕррĕн пăхса.
— Хам çырнă сăвă. Итле!
Ирхине эп тухрăм, хĕвел куртăм,
Çавă хĕвел эсĕ пулĕ терĕм,
Чунăм, хура куçăм!
Каçхине эп тухрăм, уйăх куртăм,
Çавă уйăх эсĕ пулĕ терĕм,
Чунăм, хура куçăм!
Чăннипех кăмăла кайрĕ Ленăна Ахметăн кĕске кăна сăвви. Вăл хулпуççийĕсене чĕтрентерсе кулса ячĕ те Ахмет çумне пырса тăчĕ.
— Пĕлменччĕ эпĕ, Ахмет, эсĕ тракторист çеç мар, поэт та иккенне. Сăвву питĕ килĕшет. Кама халалласа çырнă ăна?
— Ун çинчен ыйтма та кирлĕ мар сан, Лена.
— Анчах ман куçăмсем хура мар-çке?
— Ку вăл поэзи меслечĕ. Чаплă поэтсем шавах хура куçсене мухтав юрри кӳреççĕ, — ăнлантарма пикенчĕ Ахмет.
— Ман пек хăмăр куçлă хĕрсен апла нихăçан та поэтсенчен ырă ят илтсе курас çук пуль-çке! — кулса ячĕ Лена. — Çапах та сăвву питĕ килĕшет. Çырса илме юрать-ши ăна?
— Манпала ăшăрах пулсан эпĕ сана çакна çеç мар, нумай-нумай сăвă çырса панă пулăттăм... — именчĕклĕреххĕн тавăрса каларĕ Ахмет.
— Чăнах-и? Мĕнлерех калаçас пулать вара санпа?
— Елена Петровна... — ыталама пикенчĕ ăна Ахмет. — Мĕншĕн эсĕ мана çав териех çунтаратăн?
Лена Ахмет аллине сирсе ячĕ те тенкел çине ларчĕ. Ахмет кӳреннĕ пек пулчĕ, анчах пĕр пуçланă сăмах çиппине татма шутламарĕ.
— Лена... Елена Петровна, эп сана вăйпа юраттарма шутламастăп. Манран нимĕн чухлĕ те ан хăра, — терĕ вăл унпа юнашар пырса ларса.
Çамрăк хĕр нимĕн те тавăрса каламарĕ. Кăштахран чĕнмесĕр ларнă хыççăн тин калаçăва урăх йĕрпе пăрса ярас тесе вăл каçхи шăплăхăн поэзийĕ çинчен ача пек ачашшăн калаçма тытăнчĕ.
— Мĕн тери канăçлăн тĕлĕрет каçхи тĕнче. Мĕн тери аван!
— Çапла... аван, — терĕ Ахмет ун хыççăн илтĕни-илтĕнми сасăпа. — Анчах маншăн кăна канăçлăхăм çук, Лена.
— Мĕншĕн? — тĕлĕннĕ пек пулчĕ Лена.
— Мĕншĕн тесен юратмастăн эс мана...
— Эп сана хамран нихçан та сиввĕн тĕксе яман-çке, Ахмет. Мĕншĕн апла калатăн?
— Çук, эп сана ĕмĕр пĕрле пурăнас мăшăрăм тăвасшăн... — терĕ Ахмет шăппăн хăйĕнчен хăй вăтаннă пек пулса. Ку сăмахсем ун чĕлхи çинчен аран-аран кăна татăлса тухрĕç. Лена шартах сикрĕ те каллех ури çине тăчĕ.
— Ахмет, — терĕ вăл татăклăн, — эпĕ сăмах вылятма юратмастăп. Сана тӳррипех калатăп: эп кун çинчен пачах та шутламан, шутласшăн та мар-ха.
— Мĕншĕн тесен эс хытă чĕреллĕ этем... — пăшăлтатрĕ Ахмет шăппăн.
— Çук, Ахмет, унпа мар, — пӳлчĕ ăна Лена. — Халĕ пире иртерех-ха мăшăрлă пурнăç çинчен ĕмĕтленме. Малтан пурнăçа кĕрес пулать, пурнăçра хамăрăн чăн-чăн вырăна тупас пулать.
— Эсĕ аслă шкултан вĕренсе тухнă-çке, тата мĕн вĕренмелли юлнă вара санăн? — ыйтрĕ Ахмет çумри хĕр унăн шухăшĕпе юриех килĕшмен пирки çагтла калаçать пулĕ тесе шутласа.
— Пурнăçа вĕренес пулать, ĕçлес пулать, халăхшăн усăллă ĕçсем тăвас пулать, — тавăрчĕ Лена васкавлăн калаçса.
— Халĕ вара эпир халăхшăн усăллă ĕçсем тумастпăр-им? — ыйтрĕ Ахмет.
— Çитĕ, урăх сӳпĕлтетер мар кун çинчен! — касса татрĕ Ахмет сăмахне Лена. — Сана та ку айван шухăша пуçран кăларса ывăтма сĕнетĕп! Авланасси çинчен мар шутламалла халь сан, вĕренесси, малалла ӳсесси çинчен шухăшламалла.
Ку сăмахсем Ахметшăн çунакан вут çине краççын сапнă пекех пулчĕç. Вăл Лена сăмахĕсене пĕтĕмпех хăйĕнчен тăрăхлани вырăнне йышăнчĕ те çав тери пăшăрханчĕ. «Нимĕн вырăнне те хурасшăн мар...» Çапах та вăл хăйĕн чĕрине тыткăна илнĕ хĕре йывăр каласа татса кӳрентерме хăюлăх çитереймерĕ. Пĕр шухăш, хăйĕнчен урăх култарас мар шухăш, уççăн йĕркеленчĕ унăн пуçĕнче.
— Эп сан патна хамăн çунса тăракан чĕреме илсе килтĕм, эсĕ унăн вĕри хĕлхемне вĕрсе сӳнтересшĕн пултăн... Сывă пул! — терĕ вăл ура çине тăрса.
Лена çемçе кăмăллă каччăн кӳренĕвне туйса илсе çавантах ăна лăплантарасшăнччĕ, анчах Ахмет ун çине çаврăнса пăхмасăрах, пуçне усса, пахчаран васкаса тухса кайрĕ.
Ленăн чĕрине темĕнле ӳкĕнӳ пек туйăм пăчăртаса ыраттарчĕ.
Пахча шăп. Шăпăрт ларать, сасă та кăлармасть улма пахчи...
3
Ытла та сисĕмлĕ иккен хĕрарăм кăмăлĕ. Ачашласан — çемçелет, кӳрентерсен — пăлханать, ӳпкелешсен — хуçăлать.
Лена пĕр самант вырăнтан хускалмасăр тăчĕ. Вăл хăйĕн кăмăлне ыраттаракан сăлтава тӳрех туйса илеймерĕ, пахчаран Ахмет васкавлăн утса тухса кайнă хыççăн тин хĕрхӳ туйăм пăчăртатса тухрĕ. Нимĕнрен малтан, пĕр айăпсăр йĕкĕте ахальтен пăшăрхантарса кăларса яни аван мар пек пулчĕ. «Мĕншĕн эпĕ ăна пĕр ăшă сăмах та тупса калаймарăм-ха? Мĕншĕн вутри пек çунса тăракан чĕрене лăплантармалăх çепĕç кăмăл тупаймарăм?» Лена Ахметăн юлашки сăмахне аса илчĕ: «Эп сан патна çунса тăракан чĕреме илсе килтĕм...» Аса илчĕ те, çав çунса тăракан чĕреллĕ иĕкет ăна сисĕнкĕсĕр сивĕ этем вырăнне шутланă пек туйăнчĕ. Вара вăл çак самантрах хăйĕн йăнăшне тӳрлетме кирлине астурĕ.
— Чăн та чĕресĕр этем эпĕ. Каям та халех каçару ыйтам, каласа парам эп ăна хăйĕнчен те ытларах юратма пултарни çинчен, — терĕ вăл ăшри пăлхавне пусарас шутпа. Унтан вăл чечек йăранĕ çине кĕрсе чи илемлĕ пысăк роза шыраса тупрĕ те татса илмешкĕн икĕ пӳрнипе хĕстерсе тытрĕ. Ăна темле поэтăн сăвви аса килчĕ: «Çурхи хитре чечексене татса кăкăр çумне тиретпĕр...» Вăл халь кăна уçăлса сарăлнă чечеке тутипе сĕртĕнчĕ, унтан пĕр çеçкине те çĕре ӳкерес мар тесе ачашшăн татса илчĕ. Татса илсенех роза ăшĕнчен унта темле майпа çĕр каçнă пыл хурчĕ нăрласа вĕçсе тухса кайрă.
* * *
...Алăкран вăраххăн тăкăртаттарса шакканине хирĕç нимĕнле сасă та илтĕнмерĕ. Лена татах шаккарĕ, татах чарăнса тăчĕ. Тулта шурăмпуç çуталса килни палăрчĕ.
— Ахмет, — тесе чĕнчĕ вăл унтан шăппăн. — Ахмет, çывăратăн-и эс?
Ахмет чĕнмест. Лена пĕчĕк кĕлет алăкне икĕ аллипе тĕксе яри уçса ячĕ те шала кĕрсе тăчĕ.
— Ахмет... — питĕ йăвашшăн чĕнчĕ вăл койка çинче минтерсем хушшине пуçне чиксе шăп-пăн йĕрсе выртакан йĕкĕт патне çывхарса. — Ахмет, каçар мана. Айăплă эпĕ санăн умăнта: хурлантартăм сан чунна, ыраттартăм чĕрӳне.
Лена койка çине ларса Ахметăн пуçне çӳлелле çĕклерĕ. Ахмет сасартăк ури çине сиксе тăчĕ, сапаланса кайнă куçĕсемпе Лена çине пăхрĕ, икĕ чышкине çӳлелле çĕклесе кăшкăрса ячĕ:
— Тавăрăп! Тавăрăп! Хамшăн мар, пиччешĕн çеç мар, Тăван çĕршывăмшăн тавăрăп!
Шартах сикрĕ Лена хăйĕн куçĕсем Ахмет куçĕсемпе тĕл пулнă хыççăн. «Вăл мана кураймасть, мана ылханать», — тесе шутларĕ вăл ăшĕнче. Ахметăн çилĕллĕ сăмахĕсенчен пĕрне кăна ăнланса юлчĕ вăл: «Тавăрăп! Тавăрăп!» Халĕ ĕнтĕ Ленăшăн çак тĕреклĕ каччă хăйне юратать тесе шутлассин тĕсĕ те тăрса юлмарĕ. Йĕкĕт чĕрине çунтаракан хĕр пек мар, этемĕн чирне-асапне сыватма тивĕç тухтăр пек туйса илчĕ вăл хăйне. Туйса илчĕ те ăна йăпатма тытăнчĕ.
— Лăплан, Ахмет. Кăлăхах ан çунтар чĕрӳне. Пăл, эсĕ чирлĕ, хумханни сиенлĕ саншăн.
Лена Ахмета вăйпах койка çине хăйпе юнашар лартрĕ. Унăн куштăркаса хытса кайнă аллине çепĕççĕн тытса ал тымарне хыпашлама пуçларĕ. Анчах Ахмет хăйне ачаш та çемçе алăсем сĕртĕннине туймарĕ те.
— Ан тив... Халĕ ĕнтĕ кирлĕ мар, — таткаланса тухрĕç унăн тăвăнса ларнă кăкринчен тăхлан пек йывăр сăмахсем. Лена Ахметран икĕ пусăм чакса тăчĕ те Ахмет аллинче конверт пуррине асăрхарĕ. Вăл ăна хăвăрт туртса илчĕ, васкасах уçса, алăк патнелле тытса тинкере-тинкере пăхсах вуларĕ. Вĕри амак тытнă пек чĕтретсе пăрахрĕç Ленăна çырури хăрушă сăмахсем:
«Совет Союзĕн чиккисене сыхланă чух Япони ирсĕр бандисен аллинче пограничник Ахметуллин Керим паттăр вилĕмпе вилчĕ...»
— Вĕлернĕ... Вĕлернĕ! Санăн пиччӳне... — аран-аран куççульне чарса çаврăнса каларĕ Лена.
— Вĕлернĕ... Нихçан та манран каçару пулмĕ вăл ирсĕр самурайсене! Каçару пулмĕ вĕсене çĕршывран! Пĕр çын вырăнне пинĕн-пинĕн çĕкленĕпĕр! — тĕреклĕ чышкипе хаяррăн юнарĕ Ахмет.
Лена ăнланчĕ. Йăлтах ăнланчĕ Лена. Ахмета лăплантарма кăна тивĕçлипех сăмах тупаймарĕ.
— Ахмет... тусăм, — терĕ вăл, сассине ăшшăнтарах кăларма тăрăшса. — Паçăрхишĕн каçар эс мана. Хĕр хăюсăрлăхĕ пулчĕ вăл. Тӳррипе калама вăтантăм эпĕ. Ме, ил çак чечеке. Вăл манăн чи таса та чи ăшă юратăвăм.
Лена ăна садран татса килнĕ чечеке тыттарчĕ. Ахмет шурă розăна ерипен илчĕ те кăкри çумне пăчăртарĕ.
— Тавтапуç, Лена... — терĕ вăл шăппăн.
— Эп сана кӳрентернисене пĕтĕмпех манса кай, Ахмет. Паянтан пуçласа иксĕмĕр ĕмĕрлĕхех пĕр шăпаллă пулăпăр. Ан тив, тăшман алли юхтарнă пиччӳн вĕри юнĕ çинче çирĕпленнĕ вĕри юрату пултăр ку, — ăна ыталаса йăпатрĕ Лена.
— Çук, Лена, тăшмана вунă хут ытларах тавăриччен те иксĕмĕр хушăмăрти юрату татуллă пулаймĕ. Ыранах эпĕ пиччем вырăнне йышăнма тухса каятăп унăн пăшалне çирĕп тытса Тăван çĕршывăмăма сыхлама, — татăклăн тавăрчĕ Ахмет.
Тул çутăлчĕ.
Пĕтĕм тĕнчене хăватлăн та мухтавлăн ялкăштарса хĕвел тухрĕ.
4
Çуркуннепе кĕркунне Амур шывĕ темĕн сарлакăш сарăлса каять. Ир-каç ун çинче çăра тĕтре йăсăрланса тăрать, кăнтăрла, уяр кунсенче, хĕвел йăлтăрккисем кĕмĕл тенкĕ евĕрлĕн çуталса выртаççĕ тата вĕтĕ хумсем картлашкан-картлашкан авкаланса юхаççĕ. Ик аяккипе те хăмăшпа вĕтĕ хăва йывăççисем кашласа лараççĕ. Октябрь уйăхĕ тĕлнелле шыв хĕрринчи хăмăшлăхпа вак-тĕвек хăва тĕмĕсем пĕтĕмпех сарăхса юлаççĕ, кедрсемпе пихта йывăççисем кăна катаранах ем-ешĕллен курăнса хумханса лараççĕ. Амурпа çума-çумăнах — тайга.
Хăйĕн законĕсемпе пурăнать вĕçĕ-хĕррисĕр тăсăлакан тайга.
Çил шăхăрать-и, йывăçсем кашлаççĕ-и — пĕр самант та ан шан эс тайгана. Вăш-вăш вăшлатса кайăк вĕçсе иртет-и, ӳхĕ ӳхĕрет-и — пĕр самант та ан шан эс тайгана. Çатăртатса хăрăк турат хуçăлать-и, кăштăртатса çулçă ӳкет-и — пĕр самант та ан шан эс тайгана. Пĕчĕк тĕмсем хумханаççĕ-и, пысăк йывăçсем сулланаççĕ-и — пĕр самант та ан шан эс тайгана! Мĕншĕн тесен тĕнчене икĕ пая уйăрса выртать ку вырăнта Амур шывĕ, çавăнпа нимĕнле йĕре те, нимĕнле сасса та, нимĕнле хусканăва та шанма кирлĕ мар.
Тайгапа Амур шывĕн мĕнпур çырман законĕсене вĕренсе çитрĕ Ахмет ултă уйăх хушшинче. Вĕренсе çитрĕ вăл кашни палламан йĕрĕн тупсăмне тупмашкăн, кашни сассăн вăрттăн шухăшне уйăрса илмешкĕн, кашни шиклĕ хусканăвăн тăшманла юнавне пĕлмешкĕн. Пĕрре кăна мар çав шиклĕ сассăсен ултавĕпе витĕнсе çĕлен пек шăвăнса каçма пикеннĕ хаяр тăшман. Пĕрре кăна мар тытăçма тивнĕ паттăр пограничниксен урса кайнă самурайсемпе, пирĕн чечеклĕ çĕршыва сăтăрлама, пăтăрмах тума ăмсанаканскерсемпе. Çавăнпа пĕр самант та тĕлĕрмест çамрăк пограничник Ахмет, ултă уйăх маларах çеç ирсĕр тăшман аллинчен ӳкнĕ пиччĕшĕ вырăнне килсе тăнăскер. Çирĕп тытать вăл тăван çĕр шăрши çапнă винтовкăна аллинче, çивĕччĕн сăнаса тăрать Тăван çĕршывăн чиккисене.
Кĕрлет мухтавлă çĕршыв. Ĕмĕрсен ĕмĕтне хĕвел пек йăлкăштарса юрлать советсен çĕршывĕ. Паян уяв — Аслă Октябрь революцийĕ çирĕм çул тултарчĕ. Ку кун Ахметшăн тата тепĕр савăнăç илсе килчĕ: çар ĕçне чи лайăх вĕренсе пынипе вăл Октябрь вахтине тăма тивĕçлĕ пулчĕ. Епле пысăк савăнăç хастар комсомолецшăн çак аслăран та аслă, мухтавлăран та мухтавлă кун хăйне пăхса ӳстернĕ ирĕклĕх чиккисене хуралламашкăн!
Тăрать Ахмет вахтăра, пĕтĕм чунĕ-чĕрипе хăйĕн пысăк тивĕçлĕхне туйса тăрать. Тул çутăлман-ха. Амур шывне çăра та йывăр тĕтре хупăрласа илнĕ. Нӳрлĕ сулхăн сывлăш шăм-шака çӳçентерет, кăкăра хĕстерет. Вăйлă тăвăл çывхарасса сиснĕ пек шавласа хумханать тайга. Никам пырса кĕрейми хăмăш чăтлăхĕ кашласа ларать Амур хĕррипе. Кун пек каçсенче çав хăмăшсем хушшипе Уссурири выçă тигрсем кăна чăштăртаттарса çӳреççĕ.
Ахмет пĕр самант хушши нимĕн хусканмасăр чикĕри каçăн кашни уйрăм хашлатăвне тинкерсе итлесе тăчĕ. Çав-çавах пĕр вĕçĕмрен чăшăлтатса лараççĕ шурăхса кайнă хăмăш тунисем, çав-çавах шавласа хумханать тайга, урăх нимĕнле ют сасăсем те илтĕнмеççĕ.
Ахмет хăйĕн йыттине шăппăн кăна сасă парса хыçран пыма хушрĕ те шыв хĕррипе тăвалла утса кайрĕ. Çирĕм-çирĕм пилĕк утăмран çамрăк кедрсен катине çитсе тухрĕ. Сасартăк вăл темĕн аса илчĕ те тăрук сылтăмалла пăрăнчĕ. Пĕр тапхăртанах вăл пысăк юман юпа лартса хунă тĕмеске умне çитсе тăчĕ.
«Çакăнта... çакăнта пуçне хунă манăн пиччем...», — шухăшларĕ вăл тăвăл пек çаврăнса хăпаракан çиллине аран-аран путарса. Вăл паттăр вилĕмпе вилнĕ салтакăн вил тăпри çинчи юпана асăрхарĕ. «Эх, пиччем, пиччем... Тăшманăн ирсĕр алли татрĕ санăн пурнăçна... — пăшăлтатма пуçларĕ вăл шăппăн. — Эх, пиччем, пиччем... Эсĕ ман пĕртен-пĕр тăванăмччĕ... Мĕн тери юрататтăм эп сана».
Ахмет чĕри çав тери кӳтсе килчĕ. Нимпе тытса чарма çук вĕри тарăху туйăмĕсем ирĕксĕрех талпăнса тулхăрма пуçларĕç унăн чĕринче. Вăл чикĕ леш енчи тăшман çĕрĕ еннелле тинкерсе пăхрĕ, итлерĕ, тепĕр хут пиччĕшĕ çинчен аса илчĕ, пырĕ тăвăнса çитрĕ. Анчах унăн сулахай алли сасартăк кăкăр кĕсйинчи комсомол билетне сĕртĕнчĕ. Унта, ятарласа чĕркенĕ çӳп-çӳхе, пĕчĕк те шурă пурçăн тутăр ăшĕнче, пиччĕшĕн пĕчĕкçĕ сăн ӳкерчĕкĕ, юнашарах: «Юрататăп сана, Ахмет», — текен виçĕ сăмахлă хут ăшĕнче — типнĕ шурă розăн таса çеçкисем — Лена парни. Вăл пиччĕш сăн ӳкерчĕкне те, шурă чечекĕн çеçкисене те кăлармарĕ, вĕсем хăйпе пĕрле иккенне, хăйшĕн çав тери хаклă та çывăх иккенне чун-чĕрипе туйса илчĕ. «Тăван пиччем, юратнă тусăм!..»
Тăрать Ахмет. Пĕр хускалмасăр тăрать. Таврана, çĕрлехи тĕпсĕр тĕттĕме тинкерет. Чикĕ леш енче тăшман, ку енче — тем тери анлă та ирĕклĕ, телейлĕ Тăван çĕршыв.
Тăрать Ахмет. Пĕр хускалмасăр тăрать. Унăн пуçĕнче чуна çĕклентерсе хăпартлантаракан шухăшсем амаланаççĕ. «...Юратнă Тăван çĕршывăм! Эпĕ — санăн ывăлу. Эпĕ — Хĕрлĕ Çарăн шанчăклă боецĕ. Пĕтĕм ирĕклĕ этемсен ĕçне, канăçне, пурнăçне хураллама шанчăк хунă ман çине, — шухăшлать мăн кăмăллăн Ахмет. — Тăван пиччем? Вăл халь çук, текех ăна курасси пулмĕ. Анчах Лена? Аса илет-ши вăл мана çак самантра? Канлĕ ыйхăпа çывăртăр вăл хăйĕн чыслă ĕçĕ хыççăн. Вăл канлĕн, нимĕн шиксĕр çывăрни те маншăн чи хаклă парнех ку самантра», — тĕвĕлесе хучĕ вăл сапаланма пуçланă шухăшне. Сасартăк пĕр виçеллĕн кашласа хумханакан хăмăшлăх ăшĕнчен темĕн чăштăртатнă сасă илтĕнсе кайрĕ. Ахметăн хăйпе юнашар ларакан йытти шартах сиксе тăчĕ те хăлхине чанктăратрĕ. Унтан вăл Ахмет ури тавра канăçсăррăн явăнкаласа çӳрерĕ. Ахмет ăна пӳрнипе юнаса шăпланма паллă пачĕ, винтовкине хатĕр тытса пиччĕш масарĕнчен инçетре те мар ларакан кедр йывăççисем еннелле йăпшăнчĕ. Йытти унăн, нимĕн сасă кăлармасăр, хырăмпала шума пуçларĕ.
Ахмет пысăк тĕм ăшне пытанса тăчĕ. Пĕтĕм тимлĕхне пухса итлеме тытăнчĕ. Малтанхи сасă епле чаштăртатса илтĕнчĕ — çаплипех çухалчĕ. Пĕр тайга кăна шавлать татти-сыпписĕр, тата Амур хĕрринчи хăмăшсем кашласа хумханаççĕ.
Темĕн вăхăтчен хускалмасăр хытса тăчĕ Ахмет ытарлăн чаштăртатнă сасă тепĕр хут илтĕнессе кĕтсе. Анчах сасă илтĕнмерĕ. Тайга кăна малтанхинчен те вăйлăраххăн, тискертереххĕн шавлани сисĕнме пуçларĕ.
Тул çути сĕмленсе килнĕ чух Ахмет Амур хĕррине тухрĕ те йыттине хăмăшлăх çуммипе ячĕ, хăй ун хыççăн утрĕ. Нумай та каймарĕ йытă, пĕр темĕнле ют йĕр тĕл пулса çине-çине шăршлама, хăйĕн ăслă куçĕсемпе хуçи çине пăхса унăн-кунăн кускалама тытăнчĕ. Ахмет хăмăшлăха тинкерсе пăхрĕ. Пĕр вырăнта шурăхса кайнă хăмăш айăн-çийĕн чалкăнса пăр çапнă пек çатракаланнине асăрхарĕ. Вăл йыттине паллă пачĕ, вара йытти, пуçне чиксе, хӳрине лăпчăтса хурса, малалла ыткăнчĕ.
Чупать йытă. Чупать Ахмет ют йĕре йĕрлесе чăтлăх вăрмансем хушшипе, йĕплĕ курăк тĕмĕсем урлă сике-сике каçса. Куç сĕмĕпе кăна пынă пирки такăна-такăна ӳксе, выртан каскасем çине пыра-пыра çапăнса, хăрăк туратсем çине тăрăнса, шăлт суранланса пĕтрĕ вăл. Илĕм-тилĕм килсе çитсен кăна икĕ чикĕ хушшинчи ярăм урлă каçса уçланкăна тухрĕ те йыттине чарчĕ. Халĕ ĕнтĕ кун çути каçхи тĕттĕме сирмеллипех сирсе ячĕ.
Ахмет чарăнчĕ. Йытă малаллах туртăнать. Вăл çинçен йынăшать. Пĕр çатрака йывăç хушшине пытанса выртса уçланкă тăрăх сапаланса ларакан пăч-пач лутра тĕмсем çине сăнаса пăхма пуçларĕ Ахмет. Пăхсан-пăхсан тĕлĕнмелле япала курчĕ: хăйĕнчен çур çухрăмри тĕмĕсенчен виççĕшĕ умлăн-хыçлăн, вăраххăн-вăраххăн, уçланкă леш еннелле шăвăнса пыраççĕ. Талпăнать, малаллах туртăнать йытă. Ахмет, хăйне хăй шанмасăр, куçĕсене сăтăрса илчĕ, татах тинкерсе пăхрĕ. Çук, улталамаççĕ иккен ăна куçĕсем. Тĕмсем чăнах та шăваççĕ, уçланкă леш еннелле, пуçа пырса чикме çук тайга ăшнелле шăваççĕ.
Ахметăн кунта шухăшласа тăма вăхăт юлмарĕ. Вăл ури çине сиксе тăчĕ те йыттине вĕçертсе ячĕ, хăй шăвакан тĕмсене пӳлес тесе ун хыççăн уçланкă леш еннелле чупрĕ.
Шăлт хăшкăлса çитрĕ вăл çатрака тĕмсем хушшипе васкаса чупса. Çапах та чунлă пек тĕмсем тайта ăшнелле чăмса çухаличчен вĕсем умне тухрĕ те, вĕсене курăнмасăрах, хаяр сасăлала кăшкăрса ячĕ:
— Стой! Руки вверх!
Виçĕ тĕм сасартăк виçĕ çĕрелле сиксе ӳкрĕç те, вĕсем хушшинчен Ахмет çинелле маузер кĕпçисем çĕкленчĕç. Куçа хупса илнĕ самантра ик енчен те çич-сакăр хутчен пăшал сасси янăраса кайрĕ. Сасартăках йытă йынăшса ячĕ. Ахметăн сылтăм хулпуççине темĕн пĕçертсе илчĕ, аялти кĕпине нӳрлĕ ăшă çапрĕ, анчах та вăл ун çинчен нимĕн шухăшламасăрах пиçиххи çумĕнчи гранатине вĕçертрĕ те тӳрех уçланкăна вăркăнтарчĕ. Аслати пек сасă кĕрлесе кайрĕ хăрушшăн та тискеррĕн шавласа кашлакан тайга тăрăх.
— Стой! Пăрахăр пăшалăрсене! Халех сывлăша вăркăнтаратăп! — хаяррăн янăрарĕ Ахмет сасси.
Маузерсен çăварĕсем шăпах хупланчĕç, тăшмансен ирсĕр аллисем çӳлелле çĕкленчĕç.
— Выртăр ӳпне! Пăрахăр пăшалăрсене! — команда пачĕ Ахмет.
Бандитсем лапах выртрĕç. Ахмет чăтлăх ăшĕнчен тухрĕ те винтовкине хатĕр тытса самурайсем çывăхне пычĕ. Аманнă йытти те юнашарах: нăйăклата-нăйăклата, хăлхисене чанк! тăратса тăшмансем çине халь сиксе ларма хатĕр тăрать.
Ахмет туять: сылтăм хулĕ унăн йывăрланнăçемĕн йывăрланма пуçларĕ, шинель çанни витĕр ăшă юн çапса тухрĕ. Вăл юлашки вăйне пухса чăмăртать винтовкине, тăшмансене ниçталла хускалма памасăр, вĕсем çинчен куç илмесĕр тăрать. Тăрать Ахмет. Туять Ахмет: унăн вăйĕ сахалланнăçемĕн сахалланса пырать, куçĕ хуралса килет, тăма хал çук. «Çук, епле пулин те тӳсесчĕ, чăтасчĕ...»
Вăл шăлне çыртать, вăй пухма тăрăшать, анчах урисем итлемеççĕ. Ахмет ирĕксĕрех чĕркуççи çине тĕшĕрĕлсе анчĕ. «Юрать-ха йытă çумра». Тăшмансенчен пĕри çакна асăрхарĕ пулас: шăп çак самантра пĕр самурайĕ атă кунчи ăшĕнчен çап-çутă кинжал туртса кăларчĕ те тигр пек çивĕччĕн Ахмет çине сикрĕ. Анчах пуçĕ çине çĕкленĕ кинжала сулса яма ĕлкĕреймерĕ вăл — тăшманăн кашни утăмнех тинкерсе тăракан ăслă йытă хăйĕн çивĕч шăлĕсемпе ăна аллинчен ярса илчĕ те пĕррех çĕре туртса антарчĕ. Ахмет юлашки вăйне пухса икĕ хутчен пăшал персе ячĕ, унтан халтан кайнипе çĕре тĕшĕрĕлсе ӳкрĕ. Шăлĕсене шатăртаттарса пыракан самурайсем аяккалла тарма пикенчĕç. Анчах вĕсене пур енчен те пограничниксен çутă штыкĕсем тимĕр карта пек хупăрласа илчĕç.
5
Ахмета çав кунах çăмăл автомобильпе Хабаровск хулине ăсатрĕç. Çар госпиталĕнче вăл мĕнпурĕ те виçĕ эрне кăна выртрĕ. Икĕ эрнеренех ура çинче çӳрекен пулчĕ, виççĕмĕш эрнинче тухтăрсене госпитальрен кăларăр тесе йăлăнма тытăнчĕ. Ватă тухтăр, витĕрех темле эмелсен шăрши çапнăскер, юлашки хут обход турĕ те Ахмет мĕн каласса катаранах сиссе ăна хăй патне чĕнсе илчĕ.
— Ну, тусăм, паян сана кăларатпăр. Тав ту ватă тухтăрна! — терĕ вăл ăна çемçе аллипе хулпуççинчен лăпкаса.
Ахмет пĕчĕк ача пек савăнса кайрĕ, палатăри юлташĕсемпе алхапăллăн сывпуллашрĕ, докуменчĕсене илме вĕçтерчĕ. Госпиталь начальникĕн кабинетĕнче пилĕк минут хушши ларни уншăн пилĕк сехет ларнăн туйăнчĕ. Начальник алă пуснă хут типсе çитичченех вăл ăна тытса илсе аялти пӳлĕмре хăйĕн тумтирне илме васкаса анма пуçларĕ. Пусма картлашкисем тăрăх чупса анма кăна пуçланăччĕ, хыпаланнипе пĕр шур халатлă хĕрарăм çине çитсе çапăнчĕ.
— Ерипен, ерипен, юлташ. Сăлтавсăрах суран тума пултаратăн, — терĕ ăна йăваш та çемçе сасă.
— Каçарăр, — терĕ те Ахмет пуçне çĕклерĕ. Вара çавăнтах сулахай аллине хĕрарăм еннелле кăнтарса хаваслăн çухăрса ячĕ: — Лена-а! Эсĕ-çке ку. Вăт епле тĕл пултăмăр!
— Ахмет, Ахмет! — икĕ аллипе те унăн мăйĕнчен уртăнчĕ Лена. — Епле лекнĕ эс кунта?
— Куратăн пулĕ... — бинтпа пиеленĕ хулпуççийĕ çине куçпа тĕллесе кăтартрĕ Ахмет. — Эсĕ тата епле майпа килсе лекнĕ?
— Эпир Чăваш республикинчен вăтăр комсомолка килтĕмĕр.
— Хăçан çитнĕ эс апла?
— Ĕнер кăна çитрĕм. Ĕнерех кунта ĕçе ячĕç. Анчах хваттерпе аппаланса паян та ĕçе тухаймарăм-ха акă...
— Вăт ку — тĕлпулу!
— Ну, мĕн эпир кунта пусма çинче калаçса тăратпăр çак. Атя хăвăртрах ман хваттере. Пырса кур чăваш хĕрне Инçетри Хĕвел тухăç епле йышăннине.
Вăл ăна сывă хулĕнчен тытрĕ те госпиталь картишĕнчех ларакан пысăк вăрăм çурта илсе кĕрсе кайрĕ.
Лена Ахмет умне хаçат-журнал хурса пачĕ, хăй васкаса чей лартма, апат-çимĕç хатĕрлеме тухса канрĕ. Ахмет куç тĕлне пулнă пирвайхи хаçата уçса хучĕ те шăлт тĕлĕнсе хытса кайрĕ: малтанхи страницăн çӳлти сылтăм кĕтессине унăн темĕн пысăкăш портретне пичетленĕ.
— Ак тамаша! Ăçтан пырса лекнĕ ман портрет хаçата? — кăшкăрса ячĕ вăл. Унтан портрет айне çырнине васкаса вуласа тухрĕ. Унта çапла çырнă:
«Пограничник Ахметуллин Ахмет; ăна Совет çĕршывĕн чиккине сыхлас ĕçре паттăрлăх кăтартнăшăн Хĕрлĕ Ялав орденĕ парса наградăланă».
Пĕр савăннипе, пĕр хумханнипе Ахмет çак самантра нимĕн тума аптраса тăчĕ. Вăл хаçатри кĕске сăмахсене тата тепĕр хут вуласа тухрĕ те, пит-куçне хĕвел пек йăлтăртаттарса, хытă сасăпа кăшкăрса ячĕ:
— Паттăрлăх! Ку мар чăн-чăн паттăрлăх. Кирлĕ чухне эпир кунтан çирĕм хут, вăтăр хут, çĕр хут ытларах паттăр пулăпăр! Тăван çĕршывшăн пурнăçа та шеллемĕпĕр.
— Тĕрĕс! — çирĕплетрĕ ун сăмахне алăкран кĕрекен Лена. — Награда илнĕ ятпа чĕререн саламлатăп сана, тусăм...
* * *
Каçхине, сĕтел хушшинче чей ĕçсе ларнă чух, Ахмет Ленăна çапла ыйту пачĕ:
— Эс мана тахçанах юратса пурăннă тетĕн. Усратăн-и-ха ху эп çырса панă сăввăма?
— Усратăп кăна мар, халĕ те пăхмасăр кала-ма пĕлетĕп:
Ирхине эп тăтăм,
Хĕвел куртăм.
Ман çĕршывăм çавă
Пулĕ терĕм,
Чунăм — хура куçăм!
— Эсĕ ху тата усратăн-и-ха манăн парнеме? — ыйтрĕ Лена тусĕн куçĕнчен ăшшăн пăхса.
— Усратăп, — тавăрчĕ Ахмет. Вара вăл васкасах кăкăрĕ çинчи сулахай кĕсье тӳмине вĕçертрĕ, пĕчĕк шурă пурçăн тутăр ăшĕнчен виçĕ сăмахлă шурă хут татăкĕпе типнĕ шурă роза çеçкисене кăларса Ленăна тыттарчĕ.
— Ахмет! Ахмет! — Вăл, хăйĕн савăнăçне ниçта кайса хурайман енне, пăлханса, именсе ӳкрĕ. — Тавах сана, тавах, Ахмет! Халĕ сана тата тепĕр роза паратăп. Анчах шуррине мар, йăмăх хĕрлине, — терĕ Лена вăрăммăн сывласа илсе. Çак вăхăтрах вăл сĕтел çинчи чечек çыххинчен чи шултра чечекне суйласа илчĕ те Ахмет кăкри çине тирсе хучĕ.
— Çынсем çав чечексен тĕсĕ тăрăх этемĕн кăмăлне уйăраççĕ тенине илтнĕ эпĕ, — терĕ Ахмет тусĕн парнине çепĕççĕн шăлса илсе. — Пĕлместĕн-и эсĕ, Лена, мĕне пĕлтерет вăл хĕрлĕ роза? Мĕнле кăмăл уççи вăл?
— Вăл-и? Вăл... — Лена калас сăмахĕнчен именнипе хăй те роза пекех хĕрелсе кайрĕ, çапах та тусĕнчен хăйĕн кăмăлне пытарма шутламарĕ: — Вăл акă мĕне пĕлтерет, кур!
Тунсăхласа çитнĕ хĕр пограничника мĕнпур хĕрӳлĕхпе ыталаса илчĕ те тутинченех хыттăн-хыттăн чуптурĕ.