Сайта кӗр | Регистраци | Сайта кӗрсен унпа туллин усӑ курма пулӗ
 +5.3 °C
Пӗччен пыл ҫиме аван, йышпа ӗҫ тума аван.
[ваттисен сӑмахӗ]
 

Аçтахар Плотников: Шашлӑк хатӗрлессин вӑрттӑнлӑхӗсем

Аçтахар Плотников06.05.2018 11:429499 хут пӑхнӑ

Ҫу кунӗсем ҫитнӗ хыҫҫӑн, ҫанталӑк ӑшӑтсан паянхи кун халӑх шашлӑк пӗҫерме васкать. Дачӑсемпе ялсенче, хула ҫывӑхӗнчи вӑрмансенче унӑн шӑрши сарӑлать. Ҫавӑнпа та эпир сире ҫак ҫимӗҫе хатӗрленӗ чухнехи вӑрттӑнлӑхсемпе паллаштарас терӗмӗр.

Шашлӑк сӑмах пирӗн чӗлхене вырӑссенчен кӗнӗ, лешӗсем вара ӑна крым тутарӗсенчен (şışlıq — йӗтӗр евӗр япала) илнӗ теҫҫӗ. Чӑвашла ӑна тӗрӗссипе «шишлӗх» темелле те, анчах тӳрреммӗн кӗменрен шашлӑк тени хута кӗнӗ. Сӑмах май, унашкал апат-ҫимӗҫ ячӗсем ытти халӑхсен те пур. Чылайӑшне эсир пӗлетӗр те. Кебаб, сӑмахран, азербанджансен ҫимӗҫӗ, шиш-кебаб — турккӑсен. Эрменсем унашкал апата хоровац теҫҫӗ, Грецире сувлаки пӗҫӗреҫҫӗ, яппунсем — якитори (хулара унашкал ят нумай, вӑл мӗне пӗлтернине малашне пӗлетӗр), корейсем — пулькоки, американсем — барбекю. Аша турат ҫинче ӑшаласси авалхи меслет шутланать, ҫавӑнпа та ку апат-ҫимӗҫӗн чӑвашла та ячӗ пулнах. Анчах тӗрлӗ сӑлтавсене пула эпир ӑна ҫухатнӑ.

Вӑрттӑнлӑхсем

Чи малтанах, мӗнле вутӑпа усӑ курни пӗлтерӗшлӗ. Чи лайӑххисен йышне хурӑн тата ҫирӗк кӗреҫҫӗ. Ҫавӑн пекех сад пахчинче ӳсекен умла йывӑҫсен вутти те аван — уйрӑмах улмуҫҫи тураттисенчен лайӑх шашлӑк пулать. Чие, слива, тёрн та аван — сад пахчине тирпейленӗ чухне вӗсене упраса хӑварма ан манӑр.

Ашне хатӗрлеме те ӑс кирлӗ. Маринатланӑ чухне уксуспа усӑ курма сӗнмеҫҫӗ. Йӳҫек ытлашши пулса кайсан ашӗ ҫемҫелес вырӑнне хытма пултарать. Маринатланӑ чухне типӗ эрехпе, турӑхпа тата кӑваспа усӑ курма юрать. Минераллӑ шыв та аван — унпа усӑ курсан шашлӑк лайӑх пулать теҫҫӗ. Аш татӑкӗсем мӗн чухлӗ вӗтӗрех — маринатланма ҫавӑн чухлӗ вӑхӑт сахалрах кирлӗ пулӗ. Мӗнле савӑт-сапапа усӑ курни те пӗлтерӗшлӗ — окиҫленме пултараканни ку ӗҫ валли юрӑхсӑр.

Чи паллӑ поварсем шашлӑк валли хатӗрленӗ аш татӑкӗсене 2-3 см пысӑкӑш кӑна касма сӗнеҫҫӗ. Пӗчӗкрех кассан ашӗ типсе каять, пысӑкрах-тӑк — ӑшаланса ҫитмест.

Шампурсем ҫине тӑхӑнтартас умӗн вӗсене малтан тип ҫупа сӗрсе тухас пулать, хӗртсе илсен аван. Аш татӑкӗсене пӗр-пӗрин ҫумне ытлашши ҫыпӑҫтарма кирлӗ мар, вӗсен хушшинче 2-3 мм хӑварсан лайӑх шашлӑк пулӗ. Вӗсен хушшине помидор е ытти пахча ҫимӗҫе тирме сӗнмеҫҫӗ.

Кӑварпа аш татӑксем хушши 10-15 см пулмалла. Ҫӳлӗрех вырнаҫтарсан какай вӗри сывлӑш ҫинче типсе кайӗ, аяларах пулсан — ҫиелти ҫунса кайӗ, шалти пиҫмӗ. Шампурсене пӗр-пӗрин ҫумне вырнаҫтарсан вӑл тутлӑрах пулӗ тесе сӗнеҫҫӗ. Ӑшаланӑ чухне кӑвайт патӗнчен аякка кайма хушмаҫҫӗ — шашлӑка пӑхсах тӑмалла. Ҫулӑм тухсан сӳнтермелле, шампурсене ҫавӑрсах тӑмалла. Пӗр хут та пулин аш татӑкӗсене тимӗр йӗтӗр тӑрӑх куҫарса илмелле.

Паллах, тутлӑ шашлӑк пӗҫерме ӑсталӑх кирлӗ. Пӗр-ик хут ӑшалани ҫителӗксӗр. Енчен те сирӗн хӑварӑн та пӗр-пӗр вӑрттӑнлӑх пур пулсан — комментарисенче ҫырса пӗлтерӗр.

Сӑмах май

Сурӑх е сысна какайӗнчен хатӗрленӗ шашлӑк, паллах, тутлӑ. Анчах аш ытла нумай ҫини сиен те кӳме пултарать. Ҫавӑнпа та какая пахча-ҫимӗҫпе ҫисен аван. Авалхи Китайра вӑл тӗлӗшпе ятарлӑ асап кӑтартасси те пулнӑ. Пӗр-пӗр айӑпа кӗнӗ ҫынна хупса лартнӑ та ӑна вара ашпа кӑна тӑрантарнӑ. Какайра белок нумай пулнипе, ҫав вӑхӑтрах клетчатка таврашӗ ҫукран хырӑмри апат ирӗлмен. Ҫавна май айӑпа кӗнӗ ҫын вилесле нушаланнӑ.

 
Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.

Комментари:

2018.05.11 23:00
Владимир Болгарский
ШАШЛЫК-СЛОВО ДРЕВНЕБУЛГАРСКОЕ. 25.05.2015.
Эту работу по этимологии названия одного из самых популярных блюд человечества я посвящаю предстоящей ВОЛЖСКОЙ БОЛГАРИАДЕ-2015.
Через фоноскопию этого слова ШАШЛЫК и при помощи логики, истории да и смыслового содержания можно убедиться, что слово шашлык - не крымскотатарское, а древнебулгарское!
Чтобы понять, от какого производного происходит слово шашлык, надо просто заняться исторической реконструкцией и представить себя воином более древнего народа, господствовавшим в бескрайней евразийской степи. Например побыть хоть на время воином древнетюркского, древнеболгарского племени.
С легкой руки Фасмера пошло гулять ошибочное утверждение, что слово шашлык происходит от крымскотатрского "шиш"(«şış»).
2018.05.11 23:03
Владимир Болгарский
Немецкий языковед-славист Фасмер, живший в 1886-1962 годы, пошел по очень легкому пути, т.е. если есть слово шашлык, значит должно быть производное шаш или шиш.
Фасмер находит слово «şış», означающее "пику" в крымскотатарском. Фасмер - не тюрколог, и в других тюркских языках схожие слова со смысловым содержанием он просто не нашёл, или не искал, особенно в языках-аксакалах.
2018.05.11 23:05
Владимир Болгарский
Если признать, что шашлык слово крымскотатарское, то придётся признать, что до появления крымских татар, до 15-го века, шашлык не ели. Конечно ели! Но как на пику, на длинное колющее оружие длиной от шести метров, нанизывать мелко нарезанные куски мяса? Вы себе представить можете? Я - тоже нет.
"Итак, я древнеболгарский воин 4-го века. Мое племя входит в состав могущественного племенного союза, гуннов.
2018.05.11 23:06
Владимир Болгарский
Мы восстали против главенствующего положения другого племени, заняли их место в племенном союзе, и за это нас прозвали восставшими, т.е. болгарами, и мы этим очень гордимся, мы ведь воины-степняки с вольным духом. В моем арсенале степного воина есть сабля, топор-секира, лук со стрелами и, конечно, длинный нож-şĕşĕ. Наше основное блюдо - это мясо. Чтобы быстро приготовить еду, мы нарезаем мясо на мелкие куски и нанизываем куски мяса,… нет, не на пику, пика - длинное колющее оружие, на нее невозможно нанизывать мясо, а на нож-şĕşĕ, и жарим его, чтобы съесть. И называем мы эту еду şĕşlĕg".
2018.05.11 23:07
Владимир Болгарский
По мнению учёных, аксакалом среди тюркских языков является чувашский, или древнебулгарский. И только в этом языке нож сохранил свое древнетюркское название, şĕşĕ. И именно на нож- şĕşĕ удобно нанизывать мелко нарезанные куски мяса и жарить их, но никак не на пику. Да и сами шампуры это, по сути, настоящие ножи. Итак в переводе с древнебулгарского-чувашского щещлык - это мясо или еда нанизанная на нож. Ведь писал же великий гений Владимир Высоцкий: "Были времена, спали мы на шкурах, ели мы с ножа".
Это самое популярное блюдо россиян и многих евразийских народов, видимо, совсем скоро включат в список всемирного наследия Юнеско. В этом списке много блюд, от французского салата до хорватских лепешек-коврижек, но шашлыка нет? Владимир БОЛГАРСКИЙ
Семён // 1241.31.8360
2018.05.13 15:18
Семён
https://youtu.be/roKXFp1JO1c
Agabazar // 3844.1.3921
2018.05.14 01:17
Agabazar
М.Р.Федотовăн Этимологи сăмахсарĕнче çĕçĕ сăмах пулăвне ăнлантарни пур.

çĕçĕ < *çĕлçĕ < *йÿлчи.

Макс Фасмер пирки "тюрколог мар" тени аван япалах мар.
2018.05.16 00:25
Владимир Болгарский
Хăш чухне Федотов, тем тесен те чуххăм çырнă пекех туйанать. Нимле идейăсăр, çыхăнуллă шухăшсемсĕр, тĕппипе пăхăнса çырнă словарь пек туйăнать хушăран, Федотов словарĕ. Кун пирки эпĕ чăтаймасăр ятарласа статья та çырнăччĕ-ха. https://www.chuvash.org/blogs/comments/3016.html Владимир Болгарский: Ирӗклӗ шухӑшсемсӗр, наукӑна хирӗҫле Федотов словарӗ
Agabazar // 3451.68.0598
2018.05.16 08:14
Agabazar
"Çĕçĕ" пирки М.Федотов В.Г.Егоров çине тата Рясянен çине таянать.
Ну старлинг çине пăхăр эппин. Мĕн кăтартать унта? "Çĕçĕ" сăмахăн ытти тĕрĕк чĕлхинчи когначĕсем епле?
Agabazar // 3451.68.0598
2018.05.16 08:43
Agabazar
Proto-Turkic: *jol-
Altaic etymology: Altaic etymology
Meaning: to tear out, pick out, pluck
Russian meaning: срывать, вырывать, выщипывать
Old Turkic: jol- ~ jul- (OUygh.)
Karakhanid: jol- ~ jul- (MK)
Turkish: jol-, julɨ-
Middle Turkic: jul- (R.), julɨ- (Houts.)
Uzbek: jul-
Uighur: jul-, žul-
Sary-Yughur: jul-
Azerbaidzhan: jol-
Turkmen: jol-
Khakassian: čul-
Shor: čul-
Oyrat: jul-, d́ul-
Halaj: jilu-
Chuvash: śъʷl-
Yakut: suluj-
Tuva: čul-
Kirghiz: ǯul-
Kazakh: žul-
Bashkir: jolo-
Balkar: žul-
Gagauz: jol-
Karaim: jul-, julu-
Karakalpak: žul-

Страницӑсем: 1, 2

Комментариле

Сирӗн ятӑp:
Анлӑлатса ҫырни:
B T U T Ячӗ1 Ячӗ2 Ячӗ3 # X2 X2 Ӳкерчӗк http://
WWW:
ӐӑӖӗҪҫӲӳ
Пурӗ кӗртнӗ: 0 симв. Чи пысӑк виҫе: 1200 симв.
Сирӗн чӑвашла ҫырма май паракан сарӑм (раскладка) ҫук пулсан ӑна КУНТАН илме пултаратӑр.
 

Эсир усӑ курма пултаракан Wiki тэгсем:

__...__ - сӑмаха каҫӑ евӗр тӑвасси.

__aaa|...__ - сӑмахӑн каҫине тепӗр сӑмахпа хатӗрлесси («...» вырӑнне «ааа» пулӗ).

__https://chuvash.org|...__ - сӑмах ҫине тулаш каҫӑ лартасси.

**...** - хулӑм шрифтпа палӑртасси.

~~...~~ - тайлӑк шрифтпа палӑртасси.

___...___ - аялтан чӗрнӗ йӗрпе палӑртасси.

Orphus

Ытти чӗлхесем

Баннерсем

Шутлавҫӑсем