Тухтӑр пулса яла ӗҫлеме каякансене юлашки ҫулсенче патшалӑх миллионшар тенкӗ пама тытӑнчӗ. Малтанласа ҫамрӑкраххисене кӑна, 35 ҫитичченхисене, кӑна паратчӗҫ пулсан, халӗ 50 ҫул таранчченех «Земство тухтӑрӗ» программӑпа яла кайма юрать. Кунта сӑлтавӗ ансат: ялта тухтӑрсем ҫитмен вӑхӑтра ҫула кура тиркесе тӑраймӑн, ӗҫлеме килӗшекен тупӑнтӑр.
Шупашкар районӗнче хальхи вӑхӑтра 24 «земство» тухтӑрӗ ӗҫлет. Вӗсем Ишлейре, Тренккассинче, Ҫӗньялта, Ишекре тата Тутаркассинче вӑй хураҫҫӗ. Вӗсенчен ытларахӑшӗ — пӗтӗмӗшле ҫемье практикин врачӗсем. Ансӑр специалистсем те — офтальмолог, дерматолог, хирург, эндоскопист — пур.
Кӑҫалтан «Земство тухтӑрӗ» программӑна Кӳкеҫ поселокӗ те лекнӗ. Унччен вӑл ял шутне кӗменччӗ, ҫавӑнпа та унта тухтӑра ӗҫе вырнаҫакансем миллиона илейместчӗҫ.
Кӑҫал Раҫҫей шайӗпе иртекен Литература ҫулталӑкӗнче, чӑвашсем вилӗмсӗр «Нарспи» поэма авторӗ К. Иванов ҫуралнӑранпа 125 ҫул тултарнине паллӑ тунӑ тапхӑрта Т. Кириллова аса илни вырӑнлӑ.
Тарас Кириллов 1880 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 12-мӗшӗнче, кивӗ стильпе, Етӗрне уесӗнчи Чӑваш Сурӑм вулӑсӗнчи Ҫеҫмер ялӗнче Кирилл Филиппов вӑтам хресчен ҫемйинче ҫуралнӑ. Ашшӗпе амӑшӗ ҫут тӗнчене килнӗ ачана Тарас ят хунӑ. Ҫулсем иртнӗ май вӑл Трак тӑрӑхӗнчи Мӑн Шетмӗри прихут шкулӗнче, ун хыҫҫӑн Ишекри икӗ класлӑ шкулра ӑс пухнӑ. 1899 ҫулта Т. Кириллов Хусан хулинчи учительсен семинарине пӗтернӗ хыҫҫӑн икӗ ҫул Етӗрне хулинче прихут училищинче, 1901–1903 ҫулсенче Шӑхасанти икӗ класлӑ шкулта учительте вӑй хунӑ. 1903–1905 ҫулсенче пултаруллӑ, мал ӗмӗтлӗ ҫамрӑк Хусан хулинчи миссионерсен курсӗнче малалла вӗренет. 1900 ҫулта Т. Кириллов ҫемье ҫавӑрать, Елизавета Васильевна Никольская хӗрупраҫпа венчете тӑрать. Елизавета пиччӗшӗ, Николай Васильевич Никольский, чӑвашсен пирвайхи хаҫатне, «Хыпара», кӑлараканӗ.
1903–1905 ҫулсенче, Тарас миссионерсен курсӗнче вӗреннӗ вӑхӑтра, ҫамрӑк мӑшӑр Н.
Шупашкар районӗнчи халӑхӑн социаллӑ ыйтӑвӗсене тивӗҫтерекен центрӑн вӑхӑтлӑх пурӑнмалли уйрӑмсем пиллӗк. Вӗсем Кӑшавӑшра, Янӑшра, Ишекре, Шорккара, Хыркассинче вырнаҫнӑ. Вӗсенче пӗччен 94 ватӑпа сусӑр пурӑнать. Вӗсене пурне те 20 ҫул каяллах уҫнӑ. Ҫав вӑхӑтра вӗсенче сахал мар ҫын пурӑннӑ. Кашни ҫуртӑнах хӑйӗн хушма хуҫалӑхӗ пур. Унта хӑш-пӗр выльӑх-чӗрлӗх тытаҫҫӗ, пахча-ҫимӗҫ ӳстереҫҫӗ.
Вӑхӑтлӑх пурӑнмалли уйрӑмсенче нумаях пулмасть К.П. Андреева уйрӑм усламҫӑ пулнӑ. Вӑл халӑха социллӑ пулӑшу кӳрекен центр специалисчӗсемпе Екатерина Москаленкопа тата Лариса Ивановапа пӗрле ахальтен кайман – ватӑсене усламҫӑ спонсор пулӑшӑвӗ кӳнӗ, тасалма кирлӗ япаласем ҫителӗклех панӑ. Ырӑ кӑмӑлшӑн ӑна ваттисем тав тунӑ.
Сӑнсем (4)
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче Мефодий Чернова халалланӑ курав ӗҫлет.
Чӑваш чӗлхин паллӑ тӗпчевҫи, филологи ӑслӑлӑхӗсен тухтӑрӗ Мефодий Фёдорович 1928 ҫулхи ака уйӑхӗн 28-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Малти Ункӑпуҫ ялӗнче ҫуралнӑ. 2007 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнче профессор леш тӗнчене уйрӑлса кайнӑ. И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнчен вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн ӗҫ биографине тӑван районӗнчи Ишекри вӑтам шкулта вырӑс чӗлхипе литературине вӗрентекенӗ пулса пуҫлать. Хыркассинчи шкулта директорта та тӑрӑшать. Кайран хӑй вӗреннӗ аслӑ шкулта преподавательте тӑрӑшма тытӑнать. Чӑваш чӗлхе пӗлӗвӗнче вӑл фразеологизм вӗрентӗвне уйрӑм евӗр пуҫарса яраканӗ шутланать.
Кӑҫал вӑл ҫуралнӑранпа 85 ҫул ҫитрӗ. Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ ӑсчаха асра тытать. Ҫавна май вӑл унӑн пурнӑҫӗпе пултарулӑхне халалланӑ курав йӗркеленӗ.
Республикӑн Наци вулавӑшӗ вара ӑсчаха халалланӑ электрон курав йӗркеленӗ.
Шупашкар районӗнчи педагогсемпе район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Георгий Егоров тӗлпулнӑ. Вӗсемпе курса калаҫма район ертӳҫи Ишекри шкула кайнӑ. Шӑпах унти вӑтам шкулта вӗренӳ отраслӗнче ӗҫлесе тивӗҫлӗ канӑва тухнисемпе курнӑҫнӑ.
Ӗҫлӗ калаҫӑва пуҫличчен хӑнасене шкул тӑрӑх кӑтартса ҫӳренӗ, вырӑнти музея кӗртсе кӑларнӑ. Кайран Ишекри вӑтам шкулти акт халӗнче пухӑнса «уявӑн савӑнӑҫлӑ пайне ирттернӗ». Кун пирки район администрацийӗнче пӗлтереҫҫӗ.
Георгий Егоров муниципалитетшӑн вӗренӳ яланах приоритетлӑ пулнине, малашне те ҫаплах юласса палӑртнӑ. Унтан вӑл администраци шкулсен пурлӑхпа техника базине лайӑхлатма укҫа-тенкӗ самай хывнине, ачасен хушма вӗренӗвне йӗркелеме майсем туса панине, ҫӗнӗ кружоксемпе спорт секцийӗсем уҫӑлнине асӑнса кайнӑ. Педагогика ӗҫӗн ветеранӗсене Георгий Егоров вӗсен яваплӑ та сӑваплӑ ӗҫӗшӗн тав тунӑ.
Шупашкар районӗнче ветеринари правилисемпе нормисене пахӑнманни тӑрӑ шыв ҫине тухнӑ. Районти ветеринари службин ӗҫченӗсем чылай йӗркене пӑснӑ-мӗн.
Ишекре ветеринари участокӗ пур. Анчах вӑл ӑҫта вырнаҫнӑ? «Шупашкар районӗнчи чӗрчунсен чирӗсемпе кӗрешекен станци» патшалӑх служби «Ёлочка» ача пахчин ҫуртӗнче вырнаҫнӑ иккен.
Паллах, ку — ветеринари йӗркисене пӑсни. Кунти ветеринари участокӗн ӗҫченӗсем пӗлтӗрхи пуш уйӑхӗнчен пуҫласа чирлӗ чӗрчунсене регистрацилемелли журнала тытса пымаҫҫӗ. Вакцинаци ирттернине кӑтартакан актра иммунизаци тунӑ йытӑсен хуҫисен адресӗсене те кӑтартман.
Кун пирки Россельхознадзорӑн Чӑваш Енри управленийӗ пӗлтерет.
Нарӑс уйӑхӗн 11-мӗшӗнче Чӑваш Ен хальхи йышши приборсем туяннӑ. Вӗсемпе сӗт пахалӑхне тӗрӗслеме пулать.
Хатӗр-хӗтӗр Шупашкар районӗнчи ветеринари станцийӗсенче пулӗ. Унччен сӗте ӗне чирленӗ чирсен тӗлӗшпе ҫеҫ тӗрӗслеме пултарнӑ. Халӗ вара аппаратсем унра мӗн чухлӗ ҫу пулнине, шыв янипе яманнине те тӗрӗслеме пултарӗҫ.
Шупашкар районӗнчи чӗрчунсен чирӗсемпе кӗрешекен станци пуҫлӑхӗ Сергей Ефремов каланӑ тӑрӑх, сӗт пахалӑхне ӳстересси ӑна пухакан ҫынсемшӗнех усӑллӑ. Унӑн 2014 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗнче вӑя кӗнӗ Таможня союзӗн техника регламенчӗпе килӗшӳллӗн пулмалла.
Хальлӗхе хатӗр-хӗтӗре Кӳкеҫре тата Ишекре лартнӑ. Ҫулталӑк вӗҫлниччен вӗсем Шупашкар районӗнчи мӗнпур 17 ветеринари участокӗсенче те пулӗ.
Шупашкар районӗнче хуҫасӑр ҫӗр пайӗсене шута илесси епле шайра пынине унта нумаях пулмасть иртнӗ канашлура сӳтсе явнӑ. Район администрацийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗрлехи харпӑрлӑхра шутланакан ял хуҫалӑх тӗллевӗллӗ ҫӗр лаптӑкӗнчен 76 процентне регистрациленӗ. 9036 гектар ҫинче 3706 ҫӗр пайӗ хуҫасӑр шутланаҫҫӗ. Ун пеккисем Чӑрӑшкасси ял тӑрӑхӗнче 1987,51 га, Янӑшра — 1580,67 га, Шемшерте — 966 га, Апашра — 710 га, Ишекре — 412 га. Ытти тӑрӑхсенче сахалтарах-мӗн.
Хуҫасӑр ҫӗр пайӗсене ял тӑрӑхӗсем хӑйсем ҫине куҫарас тесе суда тавӑҫпа тухаҫҫӗ. Ҫак ӗҫе Янӑш ял тӑрӑхӗнче уйрӑмах аван йӗркеленӗ тесе ӗнентереҫҫӗ. Вӗсем суда 212 тавӑҫ тӑратнӑ-мӗн, ҫав шутран 131 тӗслӗхпе суд ял тӑрӑхне тивӗҫтерекен йышӑну кӑларнӑ. Асӑннӑ тӑрӑхра 95 ҫын ҫӗр пайӗ кирлӗ мар тесе ӑна пӑрахма йышӑннӑ. Ҫапла майпа ял тӑрӑхне 612 гектар ҫӗр куҫнӑ. Чӑрӑшкасси ял тӑрӑхӗ те хуҫасӑр ҫӗр пайӗсене тытса илессипе хастар. Унтисем суда 197 заявлени тӑратнӑ. Вӗсенчен 95-шне тивӗҫтернӗ.
Нумаях пулмасть ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев Шупашкар районӗнчи Ишек пасарӗнче пулса курнӑ. Ишекри сутуҫӑсем те чылай ҫӑхавланӑ. Кусем хыҫҫӑн Россельхознадзор пасарта ветеринари лабораторине уҫнӑ.
Ишек пасарне кашни канмалли кун фермерсем килсе хӑйсен хуҫалӑхӗнче ҫитӗнтернӗ продукцие сутаҫҫӗ. Ку мел чылайӑшӗшӗн укҫа ӗҫлесе илмелли мел пулнине палӑртмалла.
Паллах, сутуҫӑсем тавар пахалӑхӗ лайӑх пулни пирки сӑмах вӗҫҫӗн калаҫҫӗ. Анчах ку ҫителӗксӗр-мӗн. Кашни сутуҫӑ хӑйӗн таварне тӗрӗслемешкӗн ятарлӑ лабораторие пама тивӗҫ. Ҫапла майпа ӑна ветеринари справки параҫҫӗ, тавар ҫине пичет лартаҫҫӗ.
Шупашкар районӗнчи чӗрчунсен чирӗсемпе кӗрешекен станцин пуҫлӑхӗ Сергей Ефимов каланӑ тӑрӑх, ярмӑрккӑра тавар сутас тесен ял тӑрӑхӗнчен справка илмелле, унтан участок пайне 2 е 4-мӗш номерлӗ справка илме каймалла.
Ишекре ветеринари лабораторине уҫни сутакансемшӗн те, туянакансемшӗн те меллӗ. Унччен ветеринари справки илмешкӗн урӑх района каймалла пулнӑ. Халӗ вара тавара вырӑнтах тӗрӗслеҫҫӗ.
Шупашкар районӗнчи Ишекри ватӑсем пушартан ҫӑлӑнма вӗреннӗ. Сӑмахӗ кунта асӑннӑ районти халӑхӑн социалӑ ыйтӑвӗсене тивӗҫтерекен центрӑн балансӗ ҫинчи вӑхӑтлӑх пурӑнмалли уйрӑм (унчченхилле каласан — ваттисен ҫурчӗ) пирки пырать.
Унта пурӑнакансемпе нумаях пулмасть вӗренӳ ирттернӗ. Ҫӗнӗ ҫул умӗнхи планпа пӑхнӑ тренировкӑра уйрӑм ертӳҫи Маргарита Илларионова унта ӗҫлекенсене тата пурӑнакансене пушар хӑрушсӑрлӑхӗн правилисем пирки аса илтернӗ. Ҫулӑм тухсан мӗнле тытмалли пирки ӑнлантарнӑ. Ҫулӑма сӳнтерекен ятарлӑ хатӗрпе епле усӑ курмаллине те кӑтартнӑ. Урама тухса вӗсем ҫав хатӗре ӗҫлеттерсех пӑхнӑ.
Кун пек вӗренӗве ҫуртра кварталта пӗрре ирттереҫҫӗ.
+11.3 °C