Ҫӗнӗ Шупашкарти историпе ӳнер музейӗн комплексӗнче Вадим Шипуновӑн «Чӑваш Ен геральдики» куравӗ уҫӑлнӑ.
Хула администрацийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, музейӑн пысӑк залӗнче Чӑваш Енри районсемпе хуласен, ялсемпе саласен, вӗрентӳ учрежденийӗсен ялавӗсене ҫакнӑ.
Вадим Шипунов — геральдист ӳнерҫӗ, Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ. Вӑл — практика геральдикипе ӗҫлекен профессионал, ун пеккисем ҫӗршывӗпе те сахал.
Палӑртса хӑвармалла, Вадим Шипунов 200 ытла геральдика палли ӑсталанӑ. Вӗсен йышӗнче — Улатӑр, Ҫӗнӗ Шупашкар, Канаш хулисен, Патӑрьел, Сӗнтӗрвӑрри, Канаш, Элӗк, Елчӗк, Пӑрачкав, Етӗрне, Шӑмӑршӑ, Вӑрнар, Улатӑр тата ытти район, предприятисемпе организацисен, йӑхсен, ялсен гербӗсемпе ялавӗсем.
Шупашкарта пурӑнакан хӗрарӑм Хӗрлӗ Чутай районне кайсан туалет хучӗ туяннӑ та чутах кайса ӳкмен. Этикетка ҫинчи ӳкерчӗк тӗлӗнтернӗ ӑна. Ун ҫине шухӑшласа кӑларнӑ сӑнар ӳкернӗ, вӑл вара Чӑваш Республикин гербне ӳкернӗ футболка тӑхӑннӑ.
Туалет хутне Мускав ҫывӑхӗнче кӑларнӑ тесе ҫырнӑ. Эппин, вӑл Чӑваш Енре кӑна мар, ытти регионта та саланать. Хӗрарӑма ку килешсех кайман.
Ҫак туалет хутне туса кӑларакан призводитель Чӑваш Енрен-мӗн. Марина ятлӑ усламҫӑ пирӗн республикӑра ҫуралнӑ, кайран Мускава пурӑнма куҫнӑ. Пилӗк ҫул каялла вӑл хӑйӗн бренчӗ валли логотип шухӑшласа кӑларнӑ. Хӗрарӑм ҫуралнӑ тӑрӑхне юратнӑран туалет хучӗ ҫине ӳкернӗ Кузьӑна чӑваш гербӗллӗ футболка тӑхӑнтарнӑ. Ҫакӑнта вӑл ним япӑххине те курмасть.
Палӑртса хӑварар: ЧР Геральдика комиссийӗ ирек панипе ҫеҫ патшалӑх сиволӗсемпе усӑ курма юрать.
Канашра тинех ыйту татӑлнӑ. Герб пирки тавлашу темиҫе ҫула пынӑ. Тинех вӑл мӗнле пулассине йышӑннӑ.
Гербӑн мӗнле пулмалла? Ку тавлашу 8 ҫул пынӑ. Чылайӑшӗ киввине хӑварма сӗннӗ. Ӑна 1976 ҫултах йышӑннӑ. Анчах вӑл геральдика сакунне пӑхӑнман, ӑна регистрацилеме май ҫук.
Юлашкинчен йышӑну тунӑ. Ҫӗнӗ герб авторӗ — Сӗнтӗрвӑрринчи ӳнерҫӗ Вадим Шипунов. Халӗ документсене ҫӗнӗ символикӑна патшалӑх регистрне кӗртмешкӗн Питӗре Геральдие ярӗҫ.
Атӑлҫи Пӑлхар вӑхӑтӗнчи артефактсем.
Ӗнтӗ такамсене хальхи Шупашкар гербӗ килӗшми пулнӑ. Чӑваш тӗнчипе нихӑш енчен те ҫыхӑнман ҫынсем пире ҫӗнӗ герб парнелес хӑрушлӑх пур. Хальхи герб, тен, чӑнах та, — хӑшпӗр енчен, — ӑнӑҫсӑртарах пулӗ. Ҫавӑнпа пӗрлех эпӗ хам Чӑваш Ен гербӗ те ӑнӑҫсӑртарах тесе шутлатӑп. Анчах та ӑна ҫӗнетес ӗҫе епле пулсан та аякри ҫичӗ ютсене ("специалистсене") шанса парас марччӗ. Епле пулсан та хамӑр чӑваш вӑйӗпех тума тӑрӑшасчӗ ҫак ӗҫӗ. Чӑн малтанах хамӑрӑн тымарсене аса илес пулать. Ҫапла вара эпӗр кирек епле пулсан та Атӑлҫи Пӑлхар тӗнчи патне пырса тӑрӑнатпӑр. Эпир илсе кӑтартакан ӳкерчӗк те ҫавнах ҫирӗплетет. Енчен те ҫӗне герб тӑвасах тесен, ҫав артефактсем ҫине таянмалла.
Эппин, ҫав ӳкерчӗкри "зеркала" текен вырӑна сӑнӑр-ха, тархасшӑн! Аялти сылтӑм кӗтессе пӑхӑр! Ҫиелти куҫкӗскин тӳнтер енче тӑватӑ вӗҫенкайӑка ӳкернӗ. Паянхи тӗпчевҫесем вӗсене тӑрнасем тесе шутлаҫҫӗ.
Раҫҫей патшалӑх геральдика регистрӗн пайташӗсем Шупашкар гербӗ ҫинчен хӑмлана, цифрӑсемпе хула ятне ҫырнине илсе пеме сӗннӗ. Вӗсем имӗш, геральдика йӗркине пӑхӑнмаҫҫӗ, унпа килӗшӳллӗн герб ҫинче цифрӑсем тата ҫырнисем пулмалла мар. Ҫырсан та хӑю ҫинче пӗр-пӗр девиз кӑна пулма пултарать иккен.
Ҫак кунсенче Шупашкарта хула гербӗ пирки калаҫма ӗҫлӗ ушкӑн пуҫтарӑннӑ. Унӑн тӗллевӗ — хула 550 ҫул тултарнӑ тӗле Шупашкар гербне геральдика регистрне кӗртесси. Ҫакна тума вара пирӗн тӗп хуламӑрӑн гербӗ ҫинчи йӑнӑшсем ура хураҫҫӗ имӗш. Калаҫакансенчен йышӗнче Герта Белова пулнӑ. Вӑл хӑмла вырӑнне хулкан (выр. щит) тытса тӑракансене вырнаҫтарма сӗннӗ, гербӑн тӗсӗсене те ылмаштарсан аван пулни пирки каланӑ. Ҫӗнӗ герб мӗнлерех пулма пултарассине те илсе кӑтартнӑ вӑл. Шел те, унта чӑвашлӑх сӗмӗ юлманнипе пӗрех. Ҫӳлте виҫӗ кӗтеслӗ ҫӑлтӑрсем пур, анчах вӗсем йӑлт урӑхла, Чӑваш Енӗн гербӗнчи пек мар. Кӑвакалсене кӑвак тӗспе сӑрласа те сарӑ хулкан ҫине вырнаҫтарма сӗннӗ.
Ӗҫлӗ ушкӑн хӑйӗн ӗҫне пӗтӗмлетнӗ май хускатнӑ ыйтусене тӗплӗн пӑхса тухма йышӑннӑ.
Аса илтеретпӗр, хальхи Шупашкар гербне Элли Юрьев ӳнерҫӗ хатӗрленӗ.
Пушӑн 26-мӗшӗнче Канаш депутачӗсен хулан ҫӗнӗ гербне йышӑнмалла. Анчах халӑх ку пуласса ӗненмест-мӗн. Герб вариантне «халӑх тарҫисем» 6 ҫул сӳтсе яваҫҫӗ-мӗн. Чылайӑшӗ киввине хӑварма ыйтать.
Канаш гербне 1976 ҫулта йышӑннӑ. Хальхи геральдика канашӗ кунашкал символикӑна регистрацилемест. Эппин, влаҫӑн унпа официаллӑ документсенче усӑ курма юрамасть. Канаш администрацийӗ депутатсене ҫӗнӗ герб йышӑнма, киввине асӑнмалӑх ҫеҫ хӑварма сӗннӗ. Анчах депутатсем нимӗн те улӑштарасшӑн мар имӗш.
Виталий Жураев депутат вӗсен историе сӑмса чикме ирӗк ҫуккине палӑртнӑ. Элли Юрьевӑн вӗренекенӗ Вадим Шипунов геральдика ӳнерҫи хула валли 15 ҫул каяллах герб шутласа кӑларнӑ, анчах ун чухне ӑна йышӑнман. Кун хыҫҫӑн унӑн тепӗр 300 вариант та тупӑннӑ. Чылайӑшне герольди ырланӑ та.
Геральдика канашӗн эксперчӗ Медведев чи лайӑх вариант чалӑш хӗресли пулнине палӑртать. Ку геральдикӑра — хисеплӗ калӑпӑш.
Тӗрӗссипе, Канаш ҫыннисем хальлӗхе пӗр шухӑш патне тухайман. Кӑҫал хула 90 ҫул тултарӗ. Сумлӑ юбилей тӗлне ҫӗнӗ символика пулӗ-и? Никам та татса калаймасть. Йӑлтах депутатсенчен килет те…
Канаш хула администрацийӗ хула ҫыннисене ҫӗнӗ герб суйлама сӗнет. Икӗ вариантран пӗрне суйламалла.
Пӗрремӗш герб геральдика щичӗ евӗр. Унта — хӗрес. Вӑл хулан транспорт пӗлтерӗшне кӑтартать. Канаш хулинче Чулхула — Канаш — Хусан, Канаш — Хӗрлӗ Узел, Канаш — Шупашкар чукун ҫулсем хӗресленеҫҫӗ. Герб ҫине ылтӑн эмблема ӳкернӗ. Вӑл ҫунатлӑ чукун ҫул урапи евӗр.
Иккӗмӗш вариантра Канаш историне сӑнланӑ. Унти хӗрлӗ тӗс — таса пӗлӗт палли. Урапа — чукун ҫула кӑтартать, вӑл Канаш хулишӗн пӗлтерӗшлӗ. Ылтӑн — пуянлӑх, тырпул тухӑҫлӑхӗн палли. Кӗмӗл тасалӑха палӑртать.
Красноармейскинчи ача-пӑча искусство шкулӗн хӑйӗн ялавӗ тата гербӗ пур. Республикӑри хушма пӗлӳ паракан шкулсем хушшинче ку пӗрремӗш пулӑм.
Ӑна эпир пурте пӗлекен районсен тата хуласемпе ялсен гербӗсен авторӗ, паллӑ художник Вадим Шипунов ӑсталанӑ. Гербра кашкӑр ами ҫинче шӑпӑр каласа ларакан ачана ӳкернӗ. Ку ӳкерчӗк тӗрӗксен мифне аса илтерет: тӗрӗк ачине кашкӑр ами вилӗмрен ҫӑлса хӑварать. Тӗрӗк тата монгол халӑхӗсен мифӗсенче - кашкӑр управҫӑ тата хӳтӗлевҫӗ. Кашкӑр ҫӑварӗнчен ҫулӑм тухни - пултарулӑх хӗрӳлӗхне пӗлтерет. Кашкӑр тирӗ ҫинчи тӗрлӗ тӗслӗ пӑнчӑ-ҫаврасем - пултарулӑх тӗнчи нумай енлӗ пулнине систерет. Шӑпӑр сӑнарӗ те ахальтен ҫуралман. Красноармейски районӗнчи Шӑпӑрлӑвар ялӗнче ӗлек-авалтанах шӑпарҫасен пуххи иртни паллӑ. Унта вӗсем шӑпӑр каласа ӑмӑртнӑ. Шӑпӑрҫӑ пуҫ тӑрринчи ҫут ҫӑлтӑр вара — ача-пӑчана искусство (ӳнер) тата наци культури аталанӑвӗн ҫулне кӑтартса пыракан чун тӳпи. Искусство шкулӗнче вӗренекен ачасем гербпа ялава пысӑк кӑмӑлпа йышӑнчӗҫ. Вӑл ачасене хавхаланупа кӑмӑл ҫӗкленӗвӗ кӳрсе тӑрӗ. Ҫапла пулмасӑр! Ку герба йышӑнма Н.М.Никонорова, шкул директорне, хӑй Георгий Вилинбахов, патшалӑх геральдмейстерӗ, хистенӗ.
+6.3 °C